Pllaka e Varrit/ Princesha Mara, motra e Gjergj Kastriotit, në një ishull të Liqenit të Shkodrës

Pllaka e Varrit/ Princesha Mara, motra e Gjergj Kastriotit, në një ishull të Liqenit të Shkodrës

Pamje nga kisha e Manastirit në Kom

Nga: Valter Shtylla

Gjatë fundit të shekullit të XIV dhe gjatë pjesës më të madhe të shekullit të XV, Kastriotët qenë ndër familjet më të fuqishme shqiptare në kohën e Gjonit dhe veçanërisht në periudhën 1443-1468 kur i biri Gjergj Kastrioti - Skënderbeu bëri epokë në historinë e vendit të shqiptarëve. Kastriotët shtriheshin në trojet kryesore të Shqipërisë së veriut dhe asaj të mesme. Kalatë e njohura të Krujës, Petrelës, Petralbës, Stelushit në Mat dhe Sfetigradit në Dibër, u bënë qendra të qëndresës shqiptare ndaj sulltanëve të Perandorisë Otomane.

Familja e Gjon Kastriotit ishte një familje e madhe e përbërë nga shumë fëmijë. Gjoni dhe gruaja Vojsava nga Tribalda e Pollogut kishin plot 9 fëmijë, katër djem dhe pesë vajza. Djemtë qenë Reposhi, Stanishi, Kostandini dhe Gjergji. Tre më të vegjlit u morën peng nga turqit kurse i madhi, Reposhi, përfundoi murg në Manastirin e Hilandarit në Malin e Shenjtë në Greqi. Lidhjet dhe krushqitë që familja Kastrioti bëri me familje të njohura të kohës, përbëjnë një histori më vehte për këtë familje të njohur të mesjetës shqiptare.

Vajza e madhe Mara (në disa burime njihet si Maria) u martua me sundimtarin e Malit të Zi, Stefan Crnojeviçin, e dyta ishte Jella, e treta Angjelina u martua me zot Vladan Arianit Komnenin, e katërta Vllajka u martua me zot Balshën dhe e pesta Mamica u martua me zot Muzak Topinë. Në këtë mënyrë, Mara, motra e madhe e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, duke u martuar me Stefan Crnojeviçin realizoi krushqinë ndërmjet familjes së madhe shqiptare të Kastriotëve dhe familjes së Crnojeviçëve, e cila gjatë shekullit të XV sundonte në Malin e Zi fqinj.

Qendra e Crnojeviçëve ka qënë qyteti mesjetar i Zhabjakut në Kënetën e Madhe në veri-perëndim të Liqenit të Shkodrës, pranë derdhjes së lumit Moraça në liqen. Sot ky fortifikim njihet me emrin "Zhabjaku i Crnojeviçëve". Ky qytet i krijuar në shekullin XI nga familja e Vojisllavljeviçëve mori emër në histori gjatë shekullit të XV me Crnojeviçët. I pari prej tyre përmendet Aleks Crnojeviçi, ndërmjet viteve 1403-1435. Punime të thella fortifikuese në këtë qendër kreu Stefan Crnojeviçi, burri i Marës dhe kunati i Skënderbeut. Pas Stefanit në Zhabljok qëndroi i biri Ivan Gujeviçi, i cili e mbajti këtë qytet mesjetar, gjatë viteve 1466-1478, kur Zhabljaku u pushtua nga turqit.

Familja e Crnojeviçëve duke ndjekur traditën e familjes së njohur të Balshajve, ndërtoi një kishë manastir të tipit mauzoleu për varrimin e pjesëtarëve të familjes. Këtë manastir vepër shpirtërore e Gjergj dhe Aleks Crnojeviçit, ata e ndërtuan në ishullin e Komit në liqenin e Shkodrës, poshtë Zhabljakut fare pranë tij. Ishulli i pabanuar i Komit, ndodhet karshi fshatit Vranjina, në magjistralen rrugore që sot lidh qytetet Tuz dhe Ulqin. Ndërtesa kryesore e këtij kompleksi fetar është Kisha Fjetja e Shën Mërisë, e cila duhet të jetë ndërtuar ndërmjet viteve 1415-1427. Për një kohë të shkurtër në Kom ka qënë qendra e Mitropolisë së Zetës. Më tej manastiri e humbet rëndësinë dhe në vitin 1485, kur Ivan Crnojeviçi ngriti Manastirin e Cetinës, në shënimet e tij thuhet se për plo tësimin e mjediseve të manastirit të ri u përdorën mjaft objekte nga Komi Në fundin e shekullit të XVI, Kisha e Fjetjes së Shën Mërisë në Kom u pikturua me afreska, duke u bërë një qendër e rëndësishme shpirtërore, e cila në shekujt e mëvonshëm XVII e XVIII e humbi rëndësinë e saj Kisha e Manastirit është një ndërtim i vogël me përmasa 4,5 x 7 m, e cila në mesin e shekullit të XV u plotësua me dy kapela anësore paraklise. Në gjendjen e sotme kisha përbëhet nga Naosi me dy paraklise anësore në veri-lindje e juglindje dhe nga hajati në tre anë jug, perëndim e veri. Muri perëndimor i kishës nga jashtë është i pikturuar.

Pikërisht në këtë kishë ndodhen pllakat e varreve të familjes së Crnojeviçëve. Sa hyn në kishë, në qoshen djathtas, janë dy pllakat e bijve të Stefanit Aleksej dhe Gjergj. Mbishkrim ka vetëm pllaka e Aleksejt (Ljesha) që është dhe lititori i kishës, e cila ndodhet në qoshe pranë murit. Në të majtë të hyrjes në kishë janë pllakat e varreve të prindërve të tyre Stefan dhe Mara.

I biri Ivani, sundimtari i Malit të Zi pas vdekjes së babait, Stefanit, më 1464, ka zgjedhur mjeshtrit më të mirë nga bregdeti për gdhendjen e pllakës së varrit të nënës së tij Mara me ornamentikë gotike. Pllaka e Marës me përmasa 60 x 180 cm, më një bordurë anësore të gdhendur ka në qëndër tre lule në formë rozete, ndërsa pllaka e Stefanit është trajtuar me motive floreale më të dëndura. Kjo e fundit,nuk ka mbishkrim dhe ka përmasa më të mëdha, 74 x 194 cm. Tek pllaka e Marës, nga kreu pranë derës, lexohen disa monograme për përkatësinë e saj. Me sa kemi mundur të deshifrojmë këto monograme, duke shpresuar për një saktësim të leximit të tyre në të ardhmen, mendojmë se tek pllaka e Marës lexohet "Eshtë pllaka e zonjës Mara princesha e Crna Gora motra e Giogio Seanderbeg".

Shkrimi është realizuar në gjuhën sllave. Katër pllakat e varreve të familjes Crnojeviç ruhen në gjendje të mirë në brendësinë e Kishës së Manastirit të Komit. Gjatë vitit 1986 në Manastirin e Komit janë kryer punime studim-gjurmimi dhe restaurimi. Në ambientet e kishës dhe të krahëve të Manastirit, duke iu referuar gjurmëve të ruajtura, u kryen plotësimet e ambienteve që ishin rrënuar gjatë kohës. Gjatë sondazheve arkeologjike rezultoi se vetëm nën pllakën e Ljeshës, lititori i kishës, ruhej skeleti pa asnjë inventar tjetër, ndërsa nën pllakat e tjera nuk ruhej asnjë skelet, gjë që vërteton supozimin e hershëm se varret e tyre ndodheshin në parakliset ose në hajatin e kishës, siç dëshmohet edhe nga gjetjet e një varri të një prifti në anën jugperëndimore të hajatit.

Djali i Stefanit dhe i Marës, Ivani, sundoi në Mal të Zi dhe gjatë viteve 1465-1490. Ivani qe martuar me Vojsavën (Nora), vajza e sundimtarit të njohur shqiptar të asaj kohe, Gjergj Arianit Komnen Topia, zot i Mokrës dhe Shpatit deri në lumin Devoll. Vajza e parë e Gjergj Arianitit - Andronika - Donika ishte gruaja e Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Ivani dhe Vojsava patën dy djem - Gjergjin dhe Skënderbe Crnojeviçin ose Skënderbeu II, siç thotë Gjon Muzaka në Memorjen e tij të vitit 1510, daja i Donika Kastriotit. I fundmi i Crnojeviçëve - Skënderbe Crnojeviçi u konvertua në mysliman dhe sundonte vendin e tij që ja njohu Sulltani pasi ai ndërroi fenë. Në vitin 1523 ai njihet si "Zot i Sanxhakut të Malit të Zi dhe i krejt tokës së Dioklitëse". 

Manastiri i Komit sot ka statusin e Monumentit të Kulturës dhe mirëmbahet si i tillë nga ana e Institutit Republikan të Monumenteve të Kulturës të Cetinjës, dikur i drejtuar me kompetencë nga Drejtori i tij, arkeologu dhe studjuesi i njohur Çedomir Markoviç. Fakti i rëndësishëm historik i evidentimit të varrit të Mara Kastriotit në Kom të Malit të Zi, dëshmon për lidhjet e hershme historike ndërmjet dy vendeve tona fqinje, çka përbën një taban të qëndrueshëm dhe për zhvillimin e marrëdhënieve aktuale të cilat kohët e fundit kanë njohur përparime të ndjeshme. Sundimtari i Malit të Zi Crnejoviçi duke iu përgjigjur ftesës së Gjergj Kastriotit - Skënderbeut ka marrë pjesë me 2 mars 1444 në Kuvendin Historik të Lezhës, domethënie e marrëdhënieve të mira ndërmjet Kastriotëve dhe Crnejoviçëve gjatë shekullit të XV.

Komento

KUJDES! Nuk do të publikohen komente që përmbajnë fjalë të pista, ofendime personale apo etiketime mbi baza fetare, krahinore, seksuale apo që shpërndajnë urrejtje. Në rast shkelje të rëndë të etikës, moderatorët e portalit mund të vendosin të bllokojnë autorin e komentit, të cilit do t'i ndalohet nga ai moment të komentojë te Shqiptarja.com

  • Sondazhi i ditës:

    Si do jenë ndryshimet në Kodin Zgjedhor që do bëjnë PS-Rithemelimi?



×

Lajmi i fundit

VIDEO/Drogë me postë nga Kalifornia në Tiranë, dy të arrestuar! Sekuestrohet 3.2 kg kanabis

VIDEO/Drogë me postë nga Kalifornia në Tiranë, dy të arrestuar! Sekuestrohet 3.2 kg kanabis