Hasan Dosti, njeriu i amerikanëve që do zëvendësonte Enver Hoxhën

(1/3/2001)Themelues i "Ballit Kombëtar" e Ministër i Drejtësisë në periudhën e pushtimit. Dha dorëheqjen, pasi nuk pranoi të dënonte me vdekje komunistët Mëzezi, Xhajku e Tupe Ka qenë fundi i janarit i vitit 1991, kur në një nga klinikat më të dëgjuara të Los Anxhelosit, e quajtur "Hopkins", do të mbyllte sytë përgjithmonë në moshën 96 vjeçare, Hasan Dosti një nga personalitetet më të dëgjuara të emigracionit shqiptar të pas Luftës së Dytë Botërore, që ishte vendosur në SHBA-ës. Lajmin e vdekjes së Dostit, mërgata politike shqiptare e mësoi nëpërmjet gazetës "Neë York Tajms", të nesërmen e asaj dite që ai ndërroi jetë. Po kush ishte Hasan Dosti, cila ishte e kaluara e këtij njëeriu që jetoi gati një shekull dhe më shumë se gjysmën e jetës larg familjes dhe Shqipërisë? Student në Francë Ai u lind në Kardhiq të Gjirokastrës në vitin 1895. Arsimin fillor e ndoqi në Filipiadhë në një shkollë greke dhe më pas në gjimnazin izraelit "Zosimea" të Janinës e atë turk të Gjirokastrës, ku kishte mësues Hysni Babameton. Trazirat që ndodhën në Shqipëri në ato vite me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, bënë që të digjej fshati Kardhiq dhe si shumë muhaxhirë të tjerë edhe familja Dosti u shpërngul që andej për tu vendosur në fshatrat e Vlorës, nga përndjekjet e andartëve grekë. Në qytetin e Vlorës, Hasani filloi aktivitetin e tij politik pasi u njoh me Avni Rustemin dhe mori pjesë në shoqërinë "Lidhja Djelmoshe" në të cilën aderuan një pjesë e mirë e intelektualëve vlonjatë. Në vitin 1920, pasi Dosti punoi disa kohë si arkëtar në Prefekturën e Gjirokastrës, në qeverinë e Sulejman Delvinës, ai u emërua Sekretar i Përgjithshëm i asaj Prefekture. Në atë kohë, ai u njoh dhe u lidh me Bajo Topullin e Beso Gegën, me të cilët formoi shoqërinë "Dele", e cila kishte si qëllim emancipimin e zhvillimin ekonomik të fshatarsisë. Në atë shoqëri, Bajo Topulli ishte kryetar i saj, kurse Dosti sekretar. Në vitin 1922, Dosti e la punën në Prefekturë, pasi fitoi një bursë shtetërore për të ndjekur studimet e larta në Francë. Në Paris, ai dha provimet e maturës, e më pas ndoqi rregullisht universitetin në degën e Drejtësisë, ku u diplomua shkëlqyeshëm duke fituar edhe gradën e Doktorit të Shkencave në Drejtësi. Njëkohësisht me atë degë, Dosti ndoqi studimet dhe në degën e Ekonomisë dhe të Financave publike. Gjatë viteve të sudimeve në Francë, ai u njoh aty dhe me shumë shqiptarë që ishin larguar nga atdheu pas vitit 1924, me riardhjen e Zogut në pushtet. Në Gjykatën e Diktimit Pas përfundimit të studimeve në Francë, Dosti u kthye në Shqipëri dhe u emërua si gjygjtar në disa qytete të vendit dhe më pas në Gjykatën e Diktimit (Lartë). Në vitin 1932, ai u pushua nga puna së bashku me disa nga kolegët e tij të asaj gjykate, si rezultat i një konflikti që ata patën me autoritetet e larta të shtetit. Pasi u pushua nga puna, ai hapi një zyrë avokatie në qytetin e Beratit. Në vitin 1932, ai u arrestua si i dyshuar për pjesmarrje në një komplot që kishte si qëllim rrëzimin e Mbretit Zog, e cila njihet ndryshe si "Lëvizja e Vlorës". Ky kompllot u njoh me këtë emër, për shkak se pjesa më e madhe e kompllotistëve që kërkonin dhe tentuan për të përmbysur Mbretin Zog, si Qazim Kokoshi, Hysni Lepenica, Skënder Muçua, Murat Tërbaçi etj, ishin nga Vlora. Pas zhvillimit të gjygjit, i cili kishte karakter politik, Dosti u dënua me 15 vjet burg dhe bëri vetëm tre vjet sepse u fal me dekret nga Mbreti Zog. Një nga miqtë më të afërt të Hasan Dostit, Dr. Tare Libohova, i cili ishte njëri nga të akuzuarit e atij komploti që u dënua me vdekje, (bëri vetëm 5 vjet burg, pasi u fal nga Mbreti Zog) në një letër që ja dërgonte Mbretit Zog nga Stambolli, ku ishte vendosur pas daljes nga burgu, mundohej të analizonte atë proçes që u quajt "Lëvizja e Vlorës". Dr.Libohova e paraqiste atë gjë, në formën se si u parashtrua e deri tek proçesi me gjygjin politik, si një pjellë e produkt të Ministrit të Brendshëm Musa Juka, i cili i tërhequr nga zelli i tepruar për të forcuar pozitën e tij personale dhe duke i mbështetur veprimet e tija në gjoja besnikërinë e tij ndaj Mbretit Zog. Pas daljes nga burgu në vitin 1935, me ndërhyrjen e Ministrit të Drejtësisë Thoma Orollogai, pranë Mbretit Zog, Dosti u emërua përsëri si gjykatës. Në fillim ai u caktua Kryetar u Gjykatës së Korçës dhe më pas në Gjykatën e Diktimit, ku kishte punuar që në vitin 1931. Ministër i Drejtësisë Kur nuk kishin kaluar më shumë se dy javë nga pushtimi i Shqipërisë, në fundin e prillit të 1939-ës, Hasan Dosti së bashku me Mithat Frashërin, Thoma Orollogain, Faik Qukun e Fuat Dibrën, krijuan një komitet të fshehtë, të cilin e quajtën "Balli Kombëtar". Ky komitet që kryesohej nga Mithat Frashëri, hartoi një platformë dhe program veprimi, që kishte si qëllim organizimin e propagandës dhe rezistencës pasive, kundra pushtuesëve italianë. Lidhur me këtë fakt, ekziston një dokument arkivor, i cili bën të ditur se në atë Komitet të fshehtë aderuan dhe dy njerëz të cilët u kthyen nga Parisi ku kishin emigruar për arsye politike. Këtë dy persona të ndihmuar nga qarqe të ndryshme franceze, arritën që të merrnin takim me gjeneralin Dechamp , që ishte shef i kabinetit ushtarak të Kryeministrit francez Eduard Daladier. Nga ana e kryeministrit francez, ata dy morën garancitë se Komiteti i fshehtë që drejtohej nga Mithat Frashëri, në të cilin bënte pjesë dhe Hasan Dosti, do të kishte përkrahje nga qeveria franceze nëpërmjet shtypit. Ky komitet në të cilin Dosti ishte një nga eksponentët kryesorë, qëndroi në pozita gjysëm ilegale deri në shtatorin e vitit 1942, kur shpalli publikisht krijimin e organizatës politike "Balli Kombëtar". Në janarin e vitit 1942, me insistimin e Mithat Frashërit, Hasan Dosti pranoi postin e Ministrit të Drejtësisë, (në qeverinë shqiptare nën okupim) detyrë të cilën e ushtroi për rreth katër muaj, deri në fillimin e majit të atij viti. Gjatë atyre katër muajëve që Dosti ishte në atë post, ai i kushtoi një kujdes të veçantë përzgjedhjes së kuadrove që do të dërgonte në Kosovë, ku përveç anës profesionale, ai synonte dhe zgjerimin e lëvizjes nacionaliste në ato treva. Në këtë kontekst dhe me qëllim për të riorganizuar sistemin e Drejtësisë në Kosovë, ku akoma vepronte "Shehriati" (kodi islamik), Dosti dërgoi atje disa nga juristët më të mirë si Kudret Kokoshi, Seit Kazai etj. Po kështu gjatë atyre katër muajve të qëndrimit në postin e Ministrit të Drejtësisë, ai mundi që të shpëtonte nga vdekja disa aktivistë të lëvizjes komunistë si Hasan Reçi, Sinan Gjoni etj. Në fundin e majit 1942, Hasan Dosti dha dorheqjen nga posti i Ministrit të Drejtësisë, pasi nuk pranoi që të firmoste për pushkatimin e komunistëve Nikolla Tupe, Ferit Xhajku e Hamdi Mëzezi, të cilët u kapën nga autoritetet italiane gjatë udhëtimit me një makinë në të dalë të Fierit. Dorheqja e Dostit, asokohe u afishua publikisht së bashku me atë të Jup Kazazit, i cili u largua nga strukturat e partisë fashiste. Që në vitin 1942, me hapjen e Institutit shqiptar të Studimeve Shkencore, (ku Kryetar ishte Patër Anton Harapi) Hasan Dosti u caktua nënkryetar për studimet historike së bashku me A. Xhuvanin (për Letërsinë) dhe O. Paskalin (për artet). Asokohe në atë Institut, Dosti së bashku me Ahmet Gashin, bënë një punë tepër të madhe duke përpiluar e botuar hartën e Shqipërisë etnike. Në Mukje Duke qenë një nga eksponentët kryesorë të organizatës "Balli Kombëtar", në muajin Korrik të vitit 1943, Hasan Dosti u caktua që të merrte pjesë në mbledhjen e përbashkët midis forcave nacionaliste dhe atyre komuniste e cila njihet në histori si Konferenca e Mukjes. Nga dokumente dhe dëshmi të ndryshme bëhet e ditur se iniciatërët e asaj mbledhjeje, ishin Abaz Kupi, Mustafa Gjinishi, Dr. Ymer Dishnica dhe Myslym Peza të cilët ishin në Shtabin e Përgjithshëm të Frontit Nac-Çlirim, që drejtohej nga Enver Hoxha. Mesazhit të këtyre katër nacionalistëve që aderonin në Front, ju përgjigjën pozitivisht, eksponentët kryesorë të "Ballit Kombëtar", të cilët vendosën që të shkonin në mbledhjen e Mukjes, për të nënshkruar bashkpunimin e forcave të tyre me ato komuniste për një luftë të përbashkët kundra pushtuesëve fashistë. Në atë mbledhje Hasanin e shoqëruan dy djemtë e tij Viktori me Luanin, të cilët bënin pjesë ne forcat e rinisë së "Ballit Kombëtar". Përpara kësaj mbledhje, që me datën 1 gusht, Dosti mori pjesë në bisedimet që u bënë në katundin Tapizë, të cilat i paraprinë Konferencës së Mukjes. Kjo mbledhje që ka hyrë në historinë e Shqipërisë, si një nga më të famëshmet për vetë rëndësinë që kishte ajo, u hap nga Hasan Dosti dhe për drejtimin e saj u caktua Thoma Orollogai. Një nga pikat e asaj mbledhje, në të cilën Dosti insistonte më shumë, ishte njohja e Shqipërisë Etnike dhe shpallja e Indipedencës, për të cilat duhej rrëzuar vendimi i Asamblesë së 12 prillit 1939, që i çoi kurorën e Skënderbeut, Viktor Emanuelit në Romë. Një nga vendimet kryesore që mori Konferenca e Mukjes, ishte dhe krijimi i një Komiteti për Shpëtimin e Shqipërisë, i cili do të funksiononte porsa të krijohej një qeveri provizore. Kryetar i këtij Komiteti, me votim unanim si të delegacionit të komunistëve ashtu dhe të nacionalistëve, u caktua Hasan Dosti, gjë e cila tregonte autoritetin e madh që gëzonte ai tek ato dy forca politike. (vijon nesër)

//Shqiptarja.com