Skënderbeu, përmbyset historia

(17/11/2001)Gjergj Kastrioti Skendërbeu është një nga personalitet e rralla në histori, që me jeten dhe veprën e vet ka sfiduar shekujt. Bibliogafia e veprave të ndryshme të shkruara mbi të gjatë shekujve, është nga më të pasurat në letërsinë e vendeve dhe popujve të Evropës. Kjo krijimtari e jashtëzakonshme, që pasurohet me zbulime të reja bibliografike nga biblioteka të ndryshme, është mbështetur kryesisht te vepra e biografit të heroit tonë Marin Barleti ''Historia e Skendërbeut'', botuar për herë të parë në gjuhën latine në Romë ndëmjet viteve 1508-1510, vepër kjo, që ka pasur disa botime të mëvonshme në gjuhën e origjinalit, si dhe është përkthyer në gjuhë të ndryshme evropiane. Rëndësia e veprës është e jashtëzakonshme sepse jep një pamje tërësore të jetës dhe veprimtarisë së Skendërbeut si dhe të epokës së tij, një pamje kjo që do të ishte krejt e zbehtë për brezat pasardhës mbështetur në ato pak dokumente arkivore që ruhen në arkivat e huaja. Me gjithë rëndësinë e padiskutueshme të veprës, rruga që shpie përpara shkencën historike për njohjen me vërtetësi të jetës së heroit, klasat dhe raportet klasore, nivelin e zhvillimit ekonomik shoqëror politik dhe kulturor të kohës, janë arkivat, pasurimi i bazës burimore, gjetja e dokumenteve të reja nga studiuesit. Kështu psh zbulimi i një dokumenti të ri për Skëndërbeun, që prek veçanërisht periudhën e rinisë së tij (1405-1443), që është e varfër me dokumentacion, përbën një ngjarje me rëndësi, pasi ndihmon për rishikimin tërësor të pikëpamjeve të shprehura mbi jetën dhe veprimtarinë e tij të bazuara te Barleti, që si vepër me karakter historiko-letrar, ka nevojë të konfirmohet nga burimet arkivore. Për shumë shekuj në shkencë ka dominuar pikëpamja e Barletit se Skendërbeu u kthye në Shqipëri për herë të parë më 1443 pas thyerjes që pësuan turqit osmanë nga hungarezët në betejën e Nishit. Kjo pikëpamje u rrëzua pas zbulimit dhe botimit më 1954 nga studiuesi turk H.Inalçik i Defreti të Sanxhakut Shqiptar të regjistrimit të vitit 1431-1432 i cili sillte të dhëna të padiskutueshme për praninë e Gjergj Kastirotit si subash në Krujë në vitet 1437-38. Në këtë post regjistri përmed më pas (1439) Hizër Beun, një e dhënë kjo që ka hap si problem për historianët se ku ndodhej Skendërbeu pas vitit 1438. Ndër arkivat mesjetare që historianët shpresojnë të gjejnë të dhëna për Kastiotët dhe trevat shqiptare në përgjithësi, krahas arkivave të Vatikanit, Venedikut etj., radhitet edhe ai i Raguzës (Dubrovniku i sotëm). Kjo për shkak të afërsisë gjeografike, të lidhjeve dhe kontakteve të ngushta të karakterit ekonomik tregëtar të këtij qyteti mesjetar me trevat dhe qytetet shqiptare (Ulqinin, Tivarin, Shkodrën, Durrësin, Vlorën, etj) dhe në këtë kuadër edhe me zotërinjtë feudalë shqiptarë të kohës Lidhjet e Raguzës me trevat shqiptare verifikohen që nga shekulli XIII. Pikërisht në këtë arkiv është zbuluar dokumenti i rëndësishëm për historinë e shtetit të parë shqiptar, shtetit të Arbërit.Ky dokumet shënon marrëveshjen tregtare të Raguzës me Dhimitrin e Arbërit. Në shekujt XIV-XV marrëdhëniet e Raguzës me zotërinjtë shqiptarë u intensifikuan më shumë. Nisur nga pasuria e dokumentacionit të këtij arkivi për historinë e vendeve dhe popujve të Ballkanit, kërkimet në këtë arkiv kanë filluar që nga gjysma e dytë e shekullit XIX deri në ditët tona. Zbulimi nga na jonë i një dokumenti mbi Skendërbeun në këtë arkiv tregon se pavarësisht nga hulumtimet e kryera deri tani, ky arkiv mbetet edhe në të ardhmen burim i rëndësishëm vlerash arkivore për Historinë e Shqipërisë. Përmbajtja e dokumentit Dokumenti është i panjohur për studiuesit. Ai nuk është pabotuar në vëllimet me dokumente kushtuar Skendërbeut (Jorga, Radoniç, Noli etj) . Dokumenti mban datën 7 korrik të viti 1439, dhe është shkruar latinisht më një shkrim të qartë dhe të rregullt. Dokumenti bën fjalë për shlyerjen (likujdimin) e një llogarie të vjetër që dy tregtarë, Pjetër Pantell dhe nipi i tij Filip de Silva i detyroheshin kryezotit shqiptar Gjon Kastrioti. Fjala është për një shumë prej 123 dukate ar. Në dokument Gjon Kastrioti përmendet i vdekur dhe si trashëgimtarë i tij legjitim, njoftohet Gjergj Kastrioti. Pala shqiptare përfaqësohet nga Abati Pjetër. Ai cilësohet si ambasador i të vesë së Gjonit, (që në dokument quhet Jella), dhe i Gjergj Kastriotit. Abati Pjetër ishte pajisur me një prokurë të shkruar në gjuhë sllave më 15 mars nga e shoqja e Gjonit dhe Gjergj Kasrtioti. (Fjala është sigurisht, për një prokurë të shkruar nga kancelaria e Kastriotëve). Në dokument thuhet se prokura u lexua dhe u regjistrua në regjistrin përkatës të kohës, por kjo prokurë nuk njihet nga studiuesit. Akti i shlyerjes së llogarisë bëhet para Rektorit të Raguzës,Vita de Resti dhe Këshillit të Vogël. Nga dokumenti kuptohet se palët kishin rënë dakort ndërmjet tyre për shlyerjen e llogarive dhe se prania e autoriteteve të Raguzës,Rektorit dhe Këshilli të Vogël, kishte si qëllim garancinë e aktit të shlyerjes se llogarisë për të dyja palët. Llogaria ishte e vjetër e kohës '' kur jetonte zoti i sipërthënë Gjon Kastrioti''. Në këtë kohë Pjetër Pantella dhe nipi i tij Filip de Silva ''administronin dhe mbarështronin, sipas zakonit tregtar, të hollat e grurit dhe të disa të ardhurave të doganave ose të taksave të zotit Gjon''. Fjala është pra për një lloj sipërmarrje të doganave të Gjon Kastriotit, nga zotërinjtë në fjalë , një praktikë kjo e njohur e kohës. Pjetër Pantella dhe Filip de Silva bëjnë të ditur se kjo llogari e'' të hollave të grurit dhe e doganave ''që kishin me Gjon Kastriotin qe mbyllur dhe shlyer në mirëkuptim të plotë që në kohën kur ai (Gjoni ishte gjallë, midis përfaqësuesit të tij, Rajan Krolniqit dhe administratorit të Pjetër Pantellës dhe Filip de Silva, Niksa Komariq.Kjo shlyerje konstatohej në librat e Pjetër Pantellës shkruar me dorën e vet zotit Niksa Komariq. Nga shlyerja, Pjetri Pantella dhe Filip de Silva kishin mbetur debitor ndaj zotit Gjon Kastrioti njëqind e njëzet e tre dukate ar. Pas vdekjes së Gjonit ky borxh i mbetej së shoqes dhe trashëgimtarit të tij, Gjergj Kastiotit. Abati Pjetër, në emër të së vesë se Gjon Kastriotit dhe trashëgimtarit të tij Gjergj Kastioti deklaron se do të '' ishte i kënaqur të tërhiqte dhe të bënte të marrura nga të thënit Pjetër dhe Filip CXXIII dukatet e thënë të artë si mbetje të llogarive të sipërthëna dhe ti jepte atyre kuitancën në formën e duhur për gjithshka të sipërthënë dhe për çdo gjë të sipërshkruar, deri në ditën e sotme''. Dokumeti tregon edhe solemnitetin e shlyerjes së kësaj llogarie. Kështu, përsa u tha më sipër, Pjetër Pantella dhe nipi tij Filip de Silva bënë ''betimin me shkrim në duart e zotit Rektor dhe Këshillit të Tij, duke prekur shkrimet e shënjta,… u betuan në ungjijtë e shënjtë të zotit se llogaritë e tyre të tregtive të thëna, të grurit, të hollave dhe të ardhurave të doganave '' ishin 123 dukateë ar. Duke lënë përkohësisht mënjanë rëndësinë dhe vlerën e këtij dokumenti, po japim përkthimin e tij. Përkthimi i dokumetit Abati i nderuar Pjetër, si ambasador i zonjës Jellë, të vesë së zotit Gjon Kastrioti dhe i zotit Gjergj, birit të tij, siç del nga letrat e drejtuara zotërimit të Raguzës dhe të shkruara në gjuhën sllave (letra këto-LM) të depozituara pranë Niksa de Stellës, ashtu edhe si prokurator i të sipërthënit Zotit Gjergj, birit, trashëgimtarit dhe pasardhësit të zotit të thënë Gjon Kastrioti, i caktuar posaçërisht për të poshtëshkruarat, siç tha i thëni Niksa de Stella, i cili e pa, e lexoi dhe e regjistroi aktin e prokurës mbi këtë çështje, të bërë dhe të shkruar në gjuhën sllave me 15 mars 1439, (pra ky abat- LM) nga njëra anë, dhe Pjetër Pantella dhe Filip de Silva, nipi i vet, nga ana tjetër, u paraqitën unanimisht dhe me mirëkuptim para zotit Rektor ( të Raguzës-LM) ser Vita de Resti dhe Këshillit të Tij të Vogël duke thënë dhe duke parashtruar sa më poshtë : Kur jetonte zoti i sipërthënë Gjon Kastrioti, të thënët Pjetër Pantella dhe Filip de Silva administronin dhe mbarështronin, sipas zakonit tregtar, të hollat e grurit dhe disa të ardhura të doganave ose të taksave të atij zotit Gjon. Dhe vetë të thënët Pjetër dhe Filip thonë se dikur nëpërmjet Rajan Krolniqit, përfaqësuesit të zotit të thënë Gjon, dhe Niksa Komariqit administrator i Pjetër Pantellës dhe Filipit, kanë qenë mbyllur, përfunduar dhe shlyer në mirëkuptim (ndërmjet tyre-LM) llogaritë tregtare të të hollave të thëna, të grurit dhe të të ardhurave të doganave. Dhe kjo mbyllje dhe shlyerje e llogarive të tyre konstatohet në librat e të thënit Pjetër Pantellës ( të shkruar-LM) me dorën e vet zotit Niksa Komariq, dhe për çdo gjë dhe për gjithçka që kishin së bashku për të administruar, për të thënë dhe për të bërë lidhur me çështjet e shprehura më lart deri ditën e sotme, Pjetri dhe Filipi me të thënin zotin Gjon, ata janë dhe kanë mbetur debitore ndaj trashëgimtarit të zotit Gjon njëqind e njëzet e tre dukate ar dhe jo më tepër. Prandaj për sa u tha, të thënit Pjetër dhe Filip, betohen me praninë e tyre se të sipërthënat janë kështu të vërteta siç u tha para zotërimit të sipërthënë (të Raguzës -LM) Ai, zoti Abat, në emër të atyre që u tha më lart, do të ishte i kënaqur të tërhiqte dhe të bënte të marrura nga të thënit Pjetër dhe Filip CXXIII dukatët e thënë të artë si mbetje të llogarive të sipërthëna dhe ti jepte për më tepër atyre kuitancën në formën e duhur për gjithçka të sipërthënë dhe për çdo gjë të sipërshkruar deri në ditën e sotme. Pasi u parashtruan kështu këto çështje , të thënit Pjetër dhe Filip me kërkesën dhe padinë e zotit Abat dhe për të kënaqur atë i cili vjen në emrin e të sipërthënëve më lart, pasi ata dhe çdo njeri prej tyre bënë veç e veç betimin me shkrim në duart e zotit Rektor dhe Këshillit të Tij duke prekur shkrimet e shënjta, u betuan në ungjijtë e shenjtë të zotit se llogaritë e tyre të tregtive të thëna, të grurit, të të hollave dhe të ardhurave të doganave të zotit të ndjerë Gjon Kastioti që i mbanin në duart dhe administrimin e tyre kanë qenë mbyllur me mirëkuptim dhe shlyer me anën e të thënëve Rajan dhe Niksa Komariq në emër të sipërthënëve më lart, ashtu sikundër përmbahet dhe është shënuar në librat e të thënit Pjetër me dorën e të thënit Niksa Komariq që atëhere ishte administrator i tij. Dhe për gjithçka e çdo gjë të sipërthënë më lart dhe që ka të bëjë me këtë (llogari tregtare-LM) ata, Pjetër Pantella dhe Filipi, nipi i tij, kanë qenë dhe janë debitorë të vërtetë të të thënit Gjon Kastrioti ose të trashëgimtarit të tij deri ditën e sotme për njëqind e njëzet e tre dukate ar dhe jo më tepër. Prandaj, mbasi pa betimin e thënë, i thëni abat, në emër të prokurës së sipërthënë bëri dhe bën përfundimin, lirimin, quitancën, shlyerjen dhe aktin për të mos kërkuar paskëtaj asgjë të thënëve Pjetër dhe Filip që janë të pranishëm dhe që marrin për vete dhe trashëgimtarët e tyre dhe pasardhësit çështjen e tregtive të thëna të parave të grurit dhe të të ardhurave të doganave të të ndjerit të thënë Gjon Kastioti që kanë kaluar për t'u administruar, sipas zakonit tregtar në duart e atyre Pjetër Pantellës dhe të Filipit. (Abati Pjetër-LM) shlyen dhe anullon të tëra kartat dhe shkresat, obligimet dhe dorëzanitë të cilat i ka i ndjeri zoti Gjon Kastrioti ose i thëni Gjergj, biri dhe trashëgimtari i tij, do të ketë ose ka patur ndaj Pjetër Pantellës dhe Filipit, nipit të tij dhe ndaj pasurivie të tyre dhe sejcilit prej tyre lidhur me çështjet e parashtruara më lart, kështu që (këto shkresa-LM) të mos kenë vlerë dhe rëndësi. Gjithashtu (Abati Pjetër-LM) liron, shlyen dhe zgjidh në emrin e thënë (të Gjergj Kastriotit-LM) ata, Pjetrin dhe Filipin, trashëgimtarët dhe pasardhësit e tyre dhe pasuritë e tyre nga gjithçka e sipërthënë dhe çdo gjë e sipërshënuar me çdo rrugë dhe mënyrë lirimi. Dhe kjo gjë, në çdo mënyre, rrugë dhe e drejtë etj. Dhe po këtë gjë bëri pastaj edhe ai zoti Abat në emër të atyre që u thanë më lart mbasi dëshmoi dhe kishte marrë nga Pjetër Pantella dhe Filipi, nipi i tij, njëqint e njëzet e tre dukatet e artë të thëna, si shlyerje të plotë të të tëra llogarive të sipërshënuara, të hollave të grurit dhe të ardhurave të doganave të të ndjerit të thënë Gjon Kastrioti dhe të rënë në duart e të thënëve Pjetër dhe Filip që trafikojnë sipas zakonit tregtar . Heqin dorë.Gjyqtari dhe dëshmitarët si më lart. Rëndësia e dokumentit Dokumenti paqyron lidhjet dhe marrëdhëniet tregtare të principatës se Kastriotëve me Raguzën, praktikat e avancuar të kohës, si dhënia në sipërmarrje e doganave tregtarëve të huaj etj. Megjithatë fakti që Gjon Kastrioti kishte lidhje ekonomike me tregatarë raguzanë , që këto rrihnin zotërimin e tij , nuk është ndonjë gjë e re për studiusit pasi njihen tashmë një varg dokumentash të botuara nga Jorga, Radoniçi etj që dëshmojnë për këtë. Kemi parasysh këtu marrëveshjen e rëndësishme tregtare të vitit 1420 e arritur midis Gjon Kastiotit dhe Raguzës për kalimin e tregtarëve raguzanë nëpër zotërimin e Gjon Kastiotit që shtrihej nga skela tregtare e Shufadasë që ndodhej në grykën e lumit Mat (siç e ka përcaktuar me ekzaktësi studjuesi i njohur K.Biçoku) e deri në Prizren. Po kështu njihen edhe një varg dokumtesh të tjera që bëjnë fjalë për praninë e përfaqësuesve të Gjon Kastiotit në Raguzë për çështje të doganave, taksave doganore që tregtarët raguzanë duhet të paguanin në zotërimin e tij. Për një gjë të tillë njoftojnë dokumentet e arkivit të Raguzës të datës 13 shtator 1430, janar të viti 1431, janar 1432, maj 1433 etj. Vlera e dokumentit mendojmë se qendron në faktin se ai ndihmon të ndriçohet apo të qartësohet më mirë periudha e rinisë së Skendërbeut, vitet 1439-1443, që është mjaft e diskutueshme midis historianëve për shkak të mungesës së dokumenteve arkivore. I vetmi dokument i njohur arkivor deri më sot nga studjuesit për periudhën e vitit 1439-1443 është një dokument i shkurtër i arkivit të Raguzës që mban datën 10 korrik 1439. Dokumenti ynë mban datën 7 korrik të po këtij viti. Pra dy dokumentet kanë lidhje ndërrmjet tyre dhe kjo siç do shohim më poshtë është me rëndësi. Dokumenti i 10 korrikut bën fjalë për dhënien e qytetarisë Gjergj Kastiotit nga ana e qeverisë së Raguzës. Më pas emrit të Gjergji Kastiotit skrivani (shkruesi) i kohës i ka vënë një vizë, dmth e ka shlyer. Në vend të emrit të tij skrivani shkruan se e drejta e qytetarisë i jepet ''djemve të Gjon Kastriotit''. Fakti që emrit të Gjergj Kastiotit i është hequar vizë, ka ngjallur shumë polemika dhe diskutime ndërmjet historianëve: Nisur nga fakti se në tetor të vitit 1438 Skenderbeu nuk ishte më subash i Krujës (sepse në tetor të vitit 1438 postin e Subashit të Krujës, e kishte zënë Hizër Beu), historianët kanë shtruar pyetjen se ku ka qënë Skendërbeu nga viti 1439 deri në vitin 1443 kur kthehet në Shqipëri, duke braktisur ushtinë osmane pas disfatës që pësoi me hungarezët në betejen e Nishit . Mendimet e shprehura janë të ndryshem, çka i ka dhënë shkas një polemike të ashpër në kërkim të së vërtetës. Sipas të ndjerit .S.Pulaha Skendërbeu në këto vite (1439-1443) ka qënë në Shqipëri. Edhe sipas K.Frashërit ai ishte në Shqipëri në postin e sanxhakbeut të Dibrës. K.Biçoku duke kundërshtuar këto pikpamje insiston se pas vitit 1439 ose pas gjysmës së dytë të v.1439 Skenderbeu ishte zëvëndësuar nga Hizër Beu në postin subashit të Krujës, dhe ishte larguar nga Shqipëria duke zënë postin e Sanxhakbeut të Nikopolit të Bullgarisë. Ç'mund të japë dokumenti ynë në këtë polemikë ? Ne mendojmë se dokumenti ynë mbështet të ndjerin Pulaha. Biçoku, tezën e tij të lartpërmëndur e mbështet në dokumentin e Raguzës së 10 korrikut të v.1439, dmth faktin që në këtë dokument emrit të Gjergj Kastiotit i është hequr vizë.Kjo, sipas tij, tregon se Skendërbeu nuk ishte në këtë kohë në Shqipëri. Dokumenti ynë provon se ky supozim nuk qëndron dhe se dokumenti i 10 Korrikut është keqinterpretuar; dokumenti ynë lë për të menduar se ndodhej në Shqipëri si trashëgimtar i zotërimit të të jatit, duke vërtetuar kështu pohimet e kronistëve osmanë që njoftojnë se pas vdekjes së të të jatit Skëndërbeut mori nga Sulltani zotërimin e të jatit. Veç kësaj,sipas Biçokut, më 10 korrik të vitit 1439 Gjon Kastioti ishte akoma gjallë meqenëse në dokument para emrit të tij nuk është vënë nga skrivani i kohës fjala ''i ndjeri''. Dokumenti ynë që mban datën 7 korrik të po atij viti, pra vetëm tre ditë para 10 korrikut, dëshmon që Gjoni kishte vdekur. Dritën e dokumetit tonë mendojmë se mund t'i jepet një përgjigje e saktë pyetjes që i ka munduar studiuesit e Skendërbeut : përse i është vënë vizë emrit të Gjergj Kastiotit në dokumentin e 10 korrikut 1439 të dhënies së qytetarisë nga Qeveria Raguzës. Fakti që emrit të Gjergj Kastrotit i është vënë vizë, nuk mund të spjegohet se ''Gjergj Kastioti nuk ishte në Shqipëri''. Po kështu nuk duhet parë këtu ndonjë qëndrim armiqësor apo keqdashës nga ana e Raguzës ndaj Gjergj Kastriotit, siç ka menduar ndonjë studjues sepse dokumeti ynë provon që ndërmjet tyre kishte marrëdhënie të mira. Arsyeja përse skrivani ka shkyer emrin e Gjergj Kastiotit dhe në vënd të tij ka shtuar që e drejta e qytetarisë i jepet ''djemve të Gjon Kastiotit'', ka ardhur, mendojmë, si pasojë e kërkesës së bërë nga ambasadori i Gjergjit Kastiotit, Abatit Pjetër . I ngarkuar nga Gjergj Kastrioti për të kërkuar nga Raguza të drejtën e qytetarisë për vete dhe vëllezërit e vet, abati Pjetër i ka kërkuar skrivanit të ndreqë gabimin e tij pra të shlyej emrin e Gjergj Kastiotit dhe të shënojë dhënin e qytetarisë ''djemve të Gjonit''. Në dokumentin që po paraqesim është me interes fakti që Gjergji vepron në emër të vet si trashëgimtari i zotërimit të të jatit, Gjonit, pa përmendur vëllezërit. Fakti intrigon sepse dihet që Gjoni kishte katër djem, Stanishin, Reposhin, Kostandinin dhe Gjergjin.Nga burimet njoftohet se Reposhi në këtë kohë kishte vdekut (1431). Për Konstandinin nuk mund të thuhet gjë e sigurtë. Ai përmendet në dy aktet e njohura të Manastirit të Hilandarit të vitëve 1420-1426. Më pas ai nuk përmendet më.Kjo është marrë nga studiuesit se duhej të kishte vdekur, por kjo duhet marrë me rezervë.Vëllai tjetër Stanishi njoftohet se ishte gjallë në këtë kohë (1439) Ai përmendet përsëri në aktet vendikase më 1445. Fakti që në dokumentin e 10 korrikut Qeveria e Raguzës u jep qytetarinë djemve të Gjonit lë për të menduar se vëllezërit e Skendërbeut duhet të ishin gjallë, përveç Reposhit, sigurisht, për të cilin njoftohet se kishte vdekur me kohë. Nga të gjithë vëllezërit në dokument që po paraqesim vetëm Skëndërbeu njihet si trashëgimtar i Gjonit.Kjo mendojmë se është me rëndësi sepse dëshmon se Skendërbeu kishte dalë në krye të principatës së Kastriotëve para kthimit të tij në Shqipëri më 1443. Dalja në krye të pricipatës pas vdekjes së të jatit, Gjonit, bën më të kuptueshëm kthimim e tij të menjëhershëm në Shqipëri nga fronti i Nishit(1443), vendin dhe rolin e tij në Lidhjen e Lezhës dhe vendimet që ajo mori, zgjedhjen e Skendërbut si Kryetar i saj, pozitë kjo që diktohej nga roli i rëndësishëm që i takonte të luante në luftën antiosmane Principatës së Kastriotëve dhe vetë Skendërbeut si kreyzot feudal dhe strateg ushtarak .

//Shqiptarja.com