Një sukses i ri në kinematografinë shqiptare u shënua në vitin 1975. Për herë të parë u prodhua një film vizatimor, me teknikën e kartonëve, “Zana dhe Miri” i piktorit Vlash Droboniku. Ndërsa, për të mos harruar këtë traditë, drejtoresha e Arkivit Qendror të Filmit, Iris Elezi prezanton në Qendrën për Hapje edhe Dialog disa nga filmat e animuar të viteve ’90. Kjo gjini e filmit, nis për herë të parë bashkëpunimin mes Arkivit dhe COD për prezantimin e thesarit kinematografik. Të pranishëm për parë nga afër ishin studentë të arteve, edhe liceistë, të cilët përveçse filmave që u prezantuan, patën mundësi që të dëgjonin nga afër edhe vështirësitë edhe sakrificat, që kineastët shqiptarë kanë kaluar, por edhe kalojnë në realizimin e kësaj gjinie, e cila nuk ka mbështetjen e duhur nga instancat.
“Kemi mundësi që të shikojmë disa filma të animuar të viteve ’90 që unë dhe kuratori Thomas Logoreci i shikojmë, si filma pas ideologjisë edhe para demokracisë, që këta animatorë ja dolën të gjejnë një mënyrë, që është komplet unike jona, para se puna të bëhej me kompjuter” shprehet Iris Elezi, kineaste, drejtoreshë e AQSHF-së.
Regjisorët e filmave të animuar, si Stefan Taçi, Rikarda Nova, Artur Dauti, Ergys Faja, Shaqir Veseli, Albert Malltezi, Artan Maku etj., janë disa prej autorëve të filmave të viteve ’90, që sot ruhen në Arkivin e Filmit.
“Mendoj se rruga e filmit të animuar shqiptar ka qenë ë vështirë edhe plotë sakrifica, sepse kur lindi kjo gjini nuk kishim as shkolla edhe as mjete teknike, ku do të operohej, por falë punës dhe dëshirës së dy prej krijuesve të parë, Vlash Dobroniku dhe Tomi Vaso, arritën që të krijojnë filmin e parë shqiptar. Në Shqipëri nuk ka pasur edhe sot e kësaj dite nuk ka shkollë për filma të animuar. Filmi i animuar është pothuajse jetim dhe ka nevojë për mbështetje nga instancat”, tha regjisori Artur Dauti.
Për këtë filma është punuar me shumë përkushtim, pasion dhe dashuri, pavarësisht se kostot dhe teknikat ndaj tyre kanë qenë përherë në mungesë.
“Të punosh 4000 vizatime, ku dita mund të shkonte 30 apo 40 aminacione, ndërsa shpatullat të ngrinin kur vizatoje një pas një nuk është pak. Ato ditë kanë qenë shumë të bukura për ne”, shtoi regjisorja dhe piktorja Rikarda Nova Nenshati
Prezantimi i këtyre filmave në COD është një mundësi për të kujtuar ndryshimet e pas viteve ’90, por edhe për të prezantuar kinematografinë shqiptare, që për brezat e rinj është e panjohur.