Kalemi: Një shpatë Demokleu mbi krye, duke përkthyer 'Gjigantin e fjetur' të Ishiguros

“Gjiganti i fjetur” i Kazuo Ishiguros bën atë që bëjnë librat e mëdhenj: të mbetet gjatë në mendje pasi e ke lexuar, refuzon të largohet, duke të detyruar t’i rikthehesh gjithnjë e më shpesh.”, u shkrua në “The New York Times” , kur vepra pa dritën e botimit. 

Shtëpia botuese “Pegi” dhe përkthyesi Renato Kalemi sjellin në shqip “Gjiganti i fjetur”, kryeveprën e nobelistit anglez, me origjinë japoneze, Kazuo Ishiguro. “Kritika shprehet se ky libër bën atë që bëjnë librat mëdhenj: të mbetet gjatë në mendje, pasi e ke lexuar, refuzon të largohet, duke të detyruar t’i rikthehesh gjithnjë e më shpesh. Kazuo Ishiguro njihet si shkrimtari i rrëfimeve letrare, që të përfshijnë në thellësitë e alegorisë dhe aluzionit. 
Njerëzit dhe gabimet e tyre janë në qendër të fabulës së mbështjellë nga realizmi magjik i Ishiguros, ku shfaqet ndjeshmërisht si një brengë-lojë mes harresës dhe kujtesës. Ndërsa flet për vështirësitë e përkthimit, Renato Kalemi shprehet se Ishiguro “Është nobelist dhe si çdo shkrimtar tjetër që ka fituar këtë çmim, në rrëfimin e tij fshihen thellë, në formë shtresëzimesh, mesazhe me karakter njerëzor dhe universale.” 
Në këtë roman, përshkrimet e ngjarjeve vijnë nga një vëzhgim i thellë për kujtesën dhe fajin. Ishiguro karakterizohet nga një mënyrë rrëfimi të mbushur me atmosferë të jashtëzakonshme dhe ky libër lexohet kaq lehtë dhe përpihet me një frymë. Por të mos harrojmë që bëhet fjalë edhe për roman të dhimbshëm, ku trajtohet dilema rreth detyrës së një shoqërie apo një individi për të kujtuar dhe nevojës për të harruar.
Po sikur kujtesa të mos ekzistonte? Ose së paku, të na fshihej mbi një bazë ditore dhe njeriu të mbante mend vetëm disa copëza të vogla të së kaluarës, si nëpër ëndërr, pa qenë asnjëherë i sigurt nëse ato kanë ndodhur apo ekzistuar vërtet? Po sikur e shkuara të jetë një iluzion, a do të ishte e ardhmja një shpresë?
Po ju vetë, a jeni përpjekur ndonjëherë të harroni me vështirësi një kujtese të hidhur, pa ia dalë mbanë? Apo të përpiqeni të kujtoni edhe grimcat më të vogla të një çasti të gëzuar, që për fat të keq e keni harruar?
Kujtesa dhe harresa jetojnë në antitezë me njëra-tjetrën, janë përjashtuese të secilës. E megjithatë, imagjinoni çfarë do të ishte njeriu sikur të kujtonte gjithçka apo të harronte çdo gjë!? Këto dy elementë janë baza mbi të cilën Nobelisti anglez me origjinë japoneze, Kazuo Ishiguro, luan në librin e tij “Gjiganti i fjetur”. 

“Gjiganti i fjetur” është një nga romanet më befasues dhe më të bukur të shkrimtarit që mori Nobelin në 2017. 

Është një reflektim i hollë e melankolik për kujtesën dhe harresën, si dhe për rolin që luajnë ato jo vetëm në jetën e individëve, por edhe të vendeve e popujve. Sepse vendet, popujt, vetë njeriu, është hiçgjë pa kujtesën; asnjëri prej tyre nuk do të ekzistonte. Ishiguro e di se vetia e njeriut për të kujtuar dhe mbajtur mend, por edhe dhuntia për të harruar detaje, çaste, sensin e kohës, emra e mbiemra, janë elemente të lidhura ngushtë me secilin prej nesh, e pikërisht këtu e gjen materialin për të mbrujtur një nga romanet më të mira që ka shkruar.
Akseli dhe Beatrisi janë një çift pleqsh, që nisen në kërkim të djalit të tyre në një rrugëtim përmes tokash të mbuluara nga një mjegull e dendur, që ua ngatërron dhe fshin kujtimet. 
 Por, në rrëfimin e Ishiguros, personazhet e tij gjenden të dyzuar mes “kujtesës si bekim” dhe “kujtesës së mallkim”. Për Akselin dhe Beatrisin, kujtesa si bekim është në qendër të marrëdhënies së tyre. Teksa vazhdimisht shqetësohen se çfarë do të ndodhte mes tyre sikur të fillonin të kujtonin të kaluarën e tyre së bashku, ata e mbështesin njëri-tjetrin pa as më të voglin dyshim. Por, dëshira për të kujtuar, qofshin gjërat e mira apo ato të këqija, jo vetëm që i shpie përpara të dy pleqtë, por thekson/nënvizon vlerën që ka kujtesa për njeriun. “Me këtë mjegull që na ka rënë mbi kokë, çdo kujtim është i çmuar dhe bëjmë mirë ta ruajmë fort” – thotë në një çast të udhëtimit të tyre Beatrisi. Shumë nga ne mund t’i japin të drejtë asaj. Kujtesa është një nga gjërat më të çmuara që kemi. Ajo na thotë kush jemi. Mbi kujtesën ne formojmë identitetin tonë, marrëdhënien dhe mënyrën si e shohim botën. Një popull pa kujtesë është i destinuar të shuhet. Një njeri pa kujtesë është i destinuar të vdesë në humbëtirë. Prandaj, kujtesa është një bekim, pavarësisht nëse sjell dhimbje apo gëzim.
Dhe vijmë te kujtesa si mallkim. Sado e çmuar të jetë ajo, njeriu tenton të sjellë ndër mend kujtimet e bukura, që i sjellin kënaqësi, dhe të shkundë tutje kujtesën plot dhimbje e trishtim. Është natyra njerëzore, mënyra si jemi gatuar. Në romanin e Ishiguros, disa personazhe nuk janë nën efektin e mjegullës që të bën të harrosh; njëri prej tyre është Uistani, luftëtari sakson. Imuniteti ndaj mjegullës i jep atij një pikë interesante në mënyrën sesi i sheh gjërat. Ndryshe nga Akseli dhe Beatrisi, kujtimet e Uistanit për luftërat e përgjakshme midis saksonëve dhe britonëve, e nxisin atë të veprojë me motivim. Pavarësisht miqësisë që krijon me Akselin dhe Beatrisin, për Uistanin ata janë ende britonë, të cilët duhet të paguajnë për krimet që britonët kanë bërë. Kështu, Uistani përfaqëson shembullin e dikujt që manipulon kujtesën në favor të vetes. A nuk na ka treguar edhe historia jonë se përpjekja për të nënshtruar një popull nis me shuarjen e kujtesës së tij? Por, kujtimet mund të na mallkojnë të tashmen, duke na thithur në vorbullën e tyre të dhimbjes dhe trishtimit, pa na lejuar të shohim çfarë na rrethon. E për rrjedhojë, të na mbajnë në vend numëro. Një fije e hollë na ndan.

Intervista
Pse zgjodhët të sillnit në shqip një nobelist si Ishiguro dhe a ishte e vështirë përkthimi i një autori të kalibrit të tij?
-Përzgjedhja e Ishiguros nuk ishte e imja, por e shtëpisë botuese “Pegi”, e cila para “Gjigantit të fjetur” kishte sjellë në shqip edhe dy romane të tjerë të shkrimtarit: “Mos më ler të shkoj” dhe “Dita e mbetur”. Jam i lumtur që “Gjiganti i fjetur” përfundoi në duart e mija sepse u dashurova që në rreshtat e parë me këtë libër, ngase është shkruar në frymën e realizmit magjik, me një gjuhë të thjeshtë, thuajse sikur tregon një përrallë, që përkon ëmbël me rrëfimet fantazmagorike që mund të kemi lexuar kur kemi qenë fëmijë. Megjithatë, nuk mund të them se përkthimi ka qenë i lehtë. Ishiguro është nobelist dhe si çdo shkrimtar tjetër që ka fituar këtë çmim, në rrëfimin e tij fshihen thellë, në formë shtresëzimesh, mesazhe me karakter njerëzor dhe universale.

“Gjiganti i fjetur” cilësohet si një roman fantazi, që flet për kohëra të largëta, me personazhe nga Anglia e dikurshme e Mbretit Artur. Ju si do ta cilësonit këtë roman?
-Është padyshim romani më i mirë që kam përkthyer deri tani. Pavarësisht se vjen si një rrëfim i shkruar thjesht, në qendër të subjektit janë dy nga elementët thelbësorë të jetës njerëzore: kujtesa dhe harresa. Me kalimin e faqeve, pyetja që të rri varur në kokë, si shpata e Damokleut, është: po sikur njeriu të mos kishte kujtesë dhe ditët t’i shtynte ashtu, duke jetuar vetëm të tashmen, pa e mësuar se çfarë ka bërë në të shkuarën? A ka dashuruar ndonjëherë? A i ka bërë keq kujt? Si ka ardhur deri aty? Kujtesa është ndoshta bekimi më i madh që kemi si qenie njerëzore. Falë kujtesës ne dimë kush jemi, si kemi ardhur në këtë botë dhe çfarë trashëgimie do të lëmë për fëmijët tanë. Pikërisht, me këtë element luan Ishiguro në romanin “Gjiganti i fjetur”: me kujtesën kolektive të një populli, i cili nëse harron kush është, ose shuhet, ose “fle” përjetësisht.
Por, kujtesa mund të jetë edhe mallkim për njeriun: dëshira për hakmarrje, që buron nga një kujtim i hidhur që të përndjek gjatë gjithë jetës, mund të të shpjerë deri atje sa të humbësh vetveten. E ndoshta, ndonjëherë është më mirë të harrosh, të ecësh përpara. Por, a mund t’ia dalësh? Shumë pikëpyetje të mbesin në kokë pasi e lexon “Gjigantin e fjetur” të Ishiguros.

Ky është përkthimi juaj i gjashtë. A keni në plan ndonjë libër tjetër?
-Përkthimi është pasioni im, të cilin e ushtroj sa herë kam mundësi dhe për aq kohë sa më lejon angazhimi im si Këshilltar për Median dhe Komunikimin në Bashkinë e Tiranës. Për momentin nuk kam në plan përkthimin e ndonjë libri tjetër, por sigurisht do të rikthehem shumë shpejt. Gjatë kësaj kohe dua t’i rikthehem pak krijimeve të mia, veçanërisht përfundimit të një drame me 3 akte, e cila flet për humbjen e mendimit dhe ka disa kohë që më përndjek.

TAG:
• renato kalemi