'Zonjat që bëjnë Shqipërinë'/ Vjollca Dedei: Puna ime plot pasion, dashuri e “çmenduri” në botën e televizionit, medias dhe filmit

Nga Flora Nikolla
Dhurata Hamzai

Vjollca Dedei, një personalitet shumë i njohur në botën e televizionit, të medias dhe të produksionit të filmit, vështirë se mundet ta rrëfejë në një emision të vetëm rrugëtimin 35- vjeçar në karrierën dhe jetën e saj profesionale. Në vitin 1983 nisi punën në televizionin shqiptar, atëherë kur të gjitha filmat që shiheshin në gjithë Shqipërinë mbanin shijen dhe emrin Vjollca Dedei.

Censura komuniste ishte e dhimbshme për një mendje e shpirt artisti si Vjollca.  Ajo kujton në intervistën për emisionin “Zonjat që bëjnë Shqipërinë” realizuar në bashkëpunim me Albanian Excellence në Report TV, rastin e censurimit të filmit spanjoll “Kali i bardhë”, kur i hoqën gjithë kuptimin filmit, me censurimin e faktit që personazhi tradhëtoi interesat e vendit për të shpëtuar nënën e tij.  

Filmi për Vjollca Dedein është dashuri, pasion, adrenalinë pa fund.

Rrugëtimi i saj në rrugën e sukseseve dhe në realizimin e misioneve të mëdha humanitare, ka lënë gjurmë edhe në gjigantët mediatikë botërorë si BBC,TNT apo edhe Top Channel. Vetë ajo nuk di asnjëherë që të numëroj në punë minutat, orët, ditët, vitet, por lumturohet pa masë nga frytet që korr.  

Arritjet dhe gëzimet profesionale, Vjollca Dedei i ndan me njeriun më të dashur të jetës, mikun e shokun e çmuar Pluton Vasi. Nuk janë pak: 10 çmime ndërkombëtare për filmat dokumentarë të realizuar së bashku, pjesëmarrja në festivalet prestigjioze me filmat artistikë, vlerësimet maksimale nga personalitetet botërore në fushën e kinemasë.

E palodhur ne kërkimin e më të mirës, vizionare dhe sfiduese, Vjollca Dedei është padiskutim një shembull i madh dhe etaloni i ndershmërisë profesionale në botën e televizionit, medias dhe filmit.

Intervista

Vjollca, si ka nisur rrugëtimi juaj profesional?
Në fakt dashuria ime për televizionin ka ardhur pak nga pak. Nuk ka qenë dashuri me shikimin e parë, në qoftë se mund ta quajmë kështu. Tendencat e mia të para kanë qenë kryesisht në shkencat e sakta, por siç ishte koha atëherë, më hodhi në Filologjik, dhe i hyra një rruge që nuk e kisha menduar, por që ndoshta ishte më e bukur sepse më ngacmoi atë pjesë që unë kisha brenda, adrenalinën për sfida, që në fakt, këtë lloj adrenaline mund të ta japë vetëm televizioni. Ndoshta mund të ta japë edhe sporti, por them që televizioni teksa jeton përditë dhe përditë ke një fitbek të asaj që bën, d.m.th. ti e jeton sfidën tënde, atë që bën, miratimin nga njerëzit, në qoftë se mund ta quaj kështu, me të cilët ti përpiqesh të komunikosh, e përjeton menjëherë. Kjo të bën që ta duash shumë punën në televizion. Në qoftë se ti arrin që nëpërmjet punës tënde të marrësh një fitbek të mirë, të marrësh një impakt social të mirë, të kuptosh që ti, me punën tënde, po bën një lëvizje pozitive, sado pak, në atë kuadratin tënd të vogël, por ti me kuadratin tënd të vogël po kontribuon për diçka për këtë shoqëri, atëherë ti fillon dhe ndjehesh mirë. Duke u ndjerë mirë, duke marrë gjithë këtë fitbek, ti fillon e mendon dhe thua do bëj më shumë. Unë kam mundësi të bëj më shumë. Dhe kjo fillon dhe rritet. Dhe kjo rritet bashkë me dashurinë që ke për të. Kjo është fillesa, ose si të thuash, zhvillimi i dashurisë sime për televizionin.

Si u ndjetë në ato momentet e para kur hytë në atë godinë? Shumë persona e kanë dashuruar, e kanë adhuruar dhe kanë dashur ta prekin. Keni pasur privilegjin që jeni rritur bashkë me televizionin shqiptar deri në një moment të caktuar dhe ishte shumë e bukur ajo tërheqja juaj për të kaluar në një fushë më të bukur, siç është produksioni. Por në fillim, si ndihej Vjollca Dedej, me një familje shumë të njohur, një personazh shumë i njohur edhe në jetën sociale të Tiranës së atëhershme dhe që ngjitej çdo ditë në shkallët e një institucioni shumë interesant për të gjithë...
Kur unë kam filluar punën në televizion, isha në një moshë shumë të re. E kuptoja që ishte diçka shumë e rëndësishme. Po të filloj e të tregoj historinë në fakt, se si kam filluar, do të duket pak qesharake d.m.th. për të gjithë atë që kam bërë më pas sepse në fakt, e gjithë dashuria ime, fillesa ime ishte: m’u ofrua një vend pune, që ishte marrëdhëniet me jashtë, dhe që unë mendoja se do të më jepte mundësinë për të udhëtuar dhe për të parë Londrën. Dhe isha e çmendur pas Anglisë, siç mund të ishin ndoshta edhe shumë të brezit tim, dhe ajo çmenduria që të shkoja e të punoja në një institucion siç ishte televizioni, dhe një nga televizioni ishte një nga mundësitë që ti mund të udhëtoje, dhe televizioni ishte një nga mundësitë që unë mund të shkoja në Londër, natyrisht për mua ishte një punë në fillim, d.m.th. nuk kishte rëndësi. Por ishte shumë e rëndësishme që unë të shkoja te kjo punë që m’u ofrua, sepse do të më jepte mundësinë që të shkoja e të shikoja Londrën.

Im atë në atë kohë, nuk donte. Më tha që do ta kisha shumë të vështirë të punoja në një fushë, që ishte propaganda. Dhe kishte frikë se për dy javë do të më hiqnin nga puna. Çdo ditë mbaj mend në fakt, sa herë kthehesha më pyeste me të gjitha hollësitë, çfarë kisha bërë e çfarë nuk kisha bërë sepse kishte frikë se mos unë bëja ndonjë gafë, thosha ndonjë gjë që nuk duhej ta thosha në atë kohë, natyrisht duke qenë e re dhe duke mos i njohur shumë rregullat e asaj kohe. Megjithatë, u mësova. Kishte censurë dhe unë atë censurë e mësova. Në atë kohë kishte disa rregulla. Thuhej që nuk do të bësh një, dy, tre, katër, pesë, dhe ne i dinim këto. Përpiqeshim të zgjidhnim filmat e mirë, duke i pastruar nga ato gjëra që e dinim në mënyrë që komisionit seleksionues i kalimit të filmave, të mos i binte aq rëndë ajo propaganda e kapitalizmit, që quanin ata. Pra, t’u dukej më e lehtë dhe ta aprovonin filmin dhe ne, atë film që kishte qenë aq i suksesshëm, ta transmetonim në Televizionin Shqiptar.

Ka ndonjë histori që ju kujtohet nga ajo periudha e përzgjedhjes së filmave? Për cilat vite bëhet fjalë?
Unë kam filluar punë në RTSH në vitin 1983. Mbaj mend filmin e parë që kam punuar. Ishte një film spanjoll, “Kali i bardhë”. Ishte një personazh kryesor, një lloj Robin Hudi, i cili bën një pakt me armikun për hatër të nënës që po i vdiste. Dhe ne, natyrisht, nuk mund ta pranonim që ky heroi i madh bënte një pakt për një arsye njerëzore. Ky ka qenë impakti im i parë. Pjesën që ai bëri pakt me armikun, ne e hoqëm. Ky ishte filmi im i parë me këtë lloj përzgjedhjeje.

Fillove të bije në dashuri me filmin?
Në fakt, filmin e kam dashur gjithmonë. D.m.th. kam qenë nga ata që edhe po të ishte një film që po e shikoja për të pestën herë, prapë e shikoja. Në fakt e kam zakon edhe tani. Natyrisht, jo çdo film. D.m.th. ata filma që nga pikëpamja e standardit artistik, nga pikëpamja e strukturave, e ndërtimit të filmit, ti mund ta shikosh edhe për të pestën herë dhe unë e shikoj edhe për të pestën herë. Dhe po të kem, p.sh., gjashtë muaj apo një vit pa e parë, them prit. Ndoshta e shikoj dhe me një sy tjetër tani, por d.m.th. zbuloj elementë që ndoshta nuk i kam parë radhën e parë ose nuk i kam ndjerë radhën e tretë. Filmat që më pëlqejnë shumë, i shoh.

Po filmat ku keni qenë producente, i shihni?
Pasi kalon një periudhë kohe sepse me filmin që ti prodhon vetë, je tmerrësisht e bashkëngjitur. D.m.th. ti di çdo element të tij dhe hera-herës, kur shikon një sekuencë të tij, ti e ke brenda vetes sekuencën e plotë.

Si e shihni rikthimin në film? E kritikoni veten? Si është përballja juaj?
Gjithmonë kur mbaron një punë, pavarësisht se mbarimi dhe realizimi i një pune është kryesisht një pjesë që ka të bëjë me regjisorin, me Plutonin flas, për pjesën artistike. Megjithatë, sa herë mbaron një punë, njeriu thotë që këtë mund ta kisha bërë ndoshta kështu ose mund të kishim shtuar një akt tjetër që mund ta plotësonte më mirë etj. Kam përshtypjen se kjo ndodh me çdo njeri.

Kjo është ajo që quhet rritje profesionale. Edhe përballja kjo është...
Jo, është diçka që është shumë mirë sepse është shumë mirë kur njeriu arrin të pranojë brenda vetes dhe kërkon brenda vetes që të bëjë një punë gjithnjë e më të mirë.

Si vazhdoi kjo historia e filmit në një sistem që ishte shumë i përvijuar në çdo gjë i jepte teleshikuesit, se është një pjesë që shumë pak njerëz kanë folur. Dhe ju keni qenë një nga heronjtë kryesorë të kësaj periudhe. Si vazhdoi, si u procedua me filmat? Si u arrit që të shkohej në Kanë?
Në fakt, në atë periudhë ishte interesante diçka. Ishte një shumë e caktuar parash, me të cilat ne blinim filma, por këta filma, natyrisht që i blinim me një çmim jashtëzakonisht të lirë. Me një çmim qesharak saqë ai që kishte përballë mund të thoshte që po më kërkon t’jua falim filmin. Blinim dhe shkonim. Shkonim dhe në Panairin e Kanës, shkonim dhe në Panairin e Milanos. Ka qenë edhe një panair i vendeve nordike, ku shkonim pak më rrallë. Shkohej dhe bëhej një përzgjedhje. Për ne, përzgjedhja e filmave ishte shumë e vështirë sepse filmin duhej ta shikoje nga fillimi deri në fund. Ndërsa sot, p.sh., në qoftë se teksa shkoj përsëri dhe e bëj këtë detyrë për Top Channel, unë që me planet e para, që me informacionin që marr, e di çfarë dua dhe e di çfarë nuk dua. Kurse atëherë duhej ta shikoje se nuk e dije se si mund të ishte mbyllja e filmit dhe filmi mund të të ngecte në dorë në qoftë se kishte një mbyllje, që për atë periudhë, d.m.th. për periudhën para viteve ’90 nuk bënte. Kështu që për ne ishte shumë e vështirë. Shkohej dhe duhej të rrije aty për orë të tëra, mbyllur, duke kontrolluar. Ne i kontrollonim vazhdimisht të gjithë filmat.

Cili është raporti midis përzgjedhjes individuale dhe përzgjedhjes profesionale në një film, duke qenë një femër me shumë shije?
Kjo është shumë e vështirë. Këtë vështirësi e has edhe sot e kësaj dite. Ka diçka. Filmat që vërtet janë shumë të mirë, flas nga pikëpamja e prodhimit, mund të kenë një audiencë, por mund edhe të mos kenë një audiencë. Ne kemi sot një vërshim të prodhimeve turke në Shqipëri, të cilat nga pikëpamja e standardeve, kanë standarde të ulëta. Por, nga pikëpamja e tematikave që trajtojnë, njerëzit gjenden më afër me hallet e veta. Kështu që audienca e tyre, është një audiencë mesatare, por ne këtë audiencë kemi. D.m.th. këta përbëjnë audiencën shqiptare. Përqindja e njerëzve që duan të shikojnë vërtet ose që vlerësojnë vërtet një prodhim të mirë, me një fjalë, është shumë e vështirë që ta vlerësojnë. Mund të them diçka. Ne kemi transmetuar serialin, prodhimin amerikano-anglez, “Doënton Abbey”. Është një nga prodhimet që ka hyrë në Guinness për numrin e çmimeve që ka marrë dhe për shitjet që ka pasur në të gjithë botën. Është një film që ka pasur një audiencë të ulët në Top Channel. Për mua, në kuptimin e thjeshtë të fjalës, është një vuajtje.

Ndoshta është hera e parë që e thoni. Ju jeni personi që keni sjellë të gjithë filmat që ne kemi ndjekur dhe ndjekim në Top Channel. Sa përpiqeni për këtë?
Përpiqem të gjej një ekuilibër midis të dyjave.

Kjo ka lidhje me të brendshmen tënde? Sepse normalisht ti je person i ekulibruar...
Ndoshta. Ndoshta ka lidhje. Përpiqem të gjej sepse natyrisht, kur punon në një televizion privat, pretendimet janë ndryshe. Janë ndryshe nga televizioni publik sepse në televizionin publik ti ke një detyrim më të madh, pavarësisht se Top Channel është televizion kombëtar, dhe në një lloj mënyre detyrimi ndaj publikut është pothuajse i njëjtë, por nuk është aq i njëjtë me atë të Radiotelevizionit Shqiptar. Sepse Radiotelevizioni Shqiptar në fund të ditës merr disa para nga shikuesi, kurse Top Channel duhet të gjejë disa para për të vazhduar udhën e tij. D.m.th. në një lloj mënyre, këto janë dy gjëra të ndryshme që gjithsecili duhet t’i konsiderojë. Dhe në këtë lloj gjëje, kur je në televizion publik do të mendosh që të servirësh atë që është më e mira për publikun. Thjesht, më e mira për publikun. Kurse kur je në një televizion privat, do të mendosh se si do ta shesësh sepse më shumë shohin një telenovelë turke se sa “Doënton Abbey”. Atëherë, si t’ia bëj unë? Të jap një gjë në atë kualitet siç është turkja apo të jap “Doënton Abbey”? Përpiqem që të gjej filma ose serialë që kanë një cilësi të mirë, por që brenda tyre kanë tematika që përbëjnë interes për publikun shqiptar. D.m.th. ndoshta mund të mos jenë maja e majës që unë do të doja, sepse në fillim në fakt, kur hynë telenovelat turke në Shqipëri, në përzgjedhjen e filmave ndoqa politikën për të marrë filmat më të mirë, serialet më të mira të prodhuara. Dhe ashtu bëra. Megjithatë, nuk më funksionoi 100%. Kishte një funksionim, por nuk funksionoi 100%. Kështu që u detyrova të filloj e të shikoj jashtëzakonisht mirë tematikën që kishin këta filma, të cilët përbënin një interes për të gjithë publikun.

Si është sot filmi për ju? Është rritur? Është një cikël që e keni nisur dhe e keni zhvilluar vetë...
Është dashuri. Po nuk pate dashuri dhe çmenduri për filmin, nuk e bën dot. Të prodhosh një film në Shqipëri është një çmenduri e jashtëzakonshme. Nuk është se e kisha menduar në fakt, prodhimin. Por, pas lidhjes sime me dashurinë e jetës sime, Pluton Vasin, dashurinë e jetës është pak të thuhet sepse për mua Plutoni është shumë, është një mik i jashtëzakonshëm për punën, është vërtet shumë. D.m.th kam përshtypjen që çdo fjalë, do t’i qëndronte Plutonit, nga ana ime. Dhe pak nga pak, në qoftë se filmin unë e shikoja më nga jashtë, d.m.th. kisha filluar që me dhjetë planet e para të thosha se i kujt regjisori ishte filmi, pra kisha filluar ta njihja këtë gjë sepse aq shumë kisha parë. Kishte ditë që hyja në orën 7 të mëngjesit dhe dilja në orën 3 pasdite dhe gjatë gjithë kësaj kohe shikoja vetëm filma. Dhe mund të ishin ditë pa fund. Kështu që filloje të seleksionoje, mund të merrje ta zëmë 30 filma me vete, dhe uleshe. E filloje filmin, e çoje deri te gjysma dhe pastaj e kuptoje që ky film nuk bënte dhe detyroheshe ta lije. Ndoshta edhe nuk e lije nëse të pëlqente shumë, e shikoje deri në fund. Kurse kur fillon dhe e prodhon filmin, ti shikon shumë gjëra të tjera që nuk i ke parë më përpara. Ky ishte në fakt, fati i jetës sime. Pavarësisht se unë nuk e kisha menduar ndonjëherë që do të bëhesha producente. Fat profesional, përveç fatit që kisha mik Plutonin, d.m.th. Plutoni më solli edhe një fat profesional. Por kjo nuk ka pasur të bëjë me prodhimin.

Në vitin 1992 pata fatin të shkoj në Angli dhe të ndjek një kurs të gjatë për gazetarinë e avancuar. Dhe kishte të bënte me çdo element të prodhimit në televizion. Madje, unë kam bërë një shkollë në Universitetin e Kardifit, dhe drejtorit të fondacionit gjithnjë i thosha që për mua, karriera ime ndahet në dy periudha: para vitit 1992 dhe pas vitit 1992, kur unë bëra shkollën. Kjo shkollë më dha mundësinë të kuptoja hapësirat e jashtëzakonshme që ka televizioni. Kjo më dha dhe mundësinë që shumë gjëra që kanë të bëjnë me prodhimin, unë t’i shikoja ndryshe. Dhe në këtë lloj gjëje, d.m.th, lidhja pas pak vitesh me Plutonin ishte një goxha shtesë mbi atë përvojë që unë kisha pasur deri në atë kohë, pavarësisht se përvoja ime në atë periudhë si producente, kishte të bënte kryesisht me lajmin dhe reportazhin. Por kjo pataj më çoi në një stad tjetër, që ishte dokumentari që është i jashtëzakonshëm sepse është gazetari dhe art bashkë dhe është diçka që ty të sjell një emocion të jashtëzakonshëm. Dhe ky ishte impakti i parë që ti merrje direkt nga vetja jote, duke shkuar mes disa vendeve dhe mes disa njerëzve dhe duke u njohur me disa ndjesi, që nuk i dije më përpara. Dhe këto ndjesi linin gjithnjë një mbresë të jashtëzakonshme te ti, një mbresë që ti pastaj përpiqeshe ta përcillje.

D.m.th. një shkollë e madhe për ju ka qenë edhe përballja, puna me medien më të njohur botërore. Keni qenë shumë pranë tyre në luftën e Kosovës, në vitin 1997. Si ka qenë ky impakt, sepse mendoj që edhe ky ka ndikuar pastaj për kalimin e plotë te dokumentari...
Deri në vitin 1997 kam qenë producentja lokale për BBC-në, për lajmet e mëngjesit. Nuk e harroj. Ishte ndër gjërat që, si të thuash, më bënte edhe të qaja, edhe të gëzoja. Më thanë që donin pesë histori, me të cilat do të mblidhnin para për fëmijët dhe për të varfrit shqiptarë. Dhe bëmë pesë histori brenda një jave. D.m.th qaja nga mëngjesi në darkë. Por kam qarë më pas nga gëzimi kur më morën në telefon dhe më thanë që, pas një jave apo dhjetë ditësh, kishin mbledhur dy milionë paund për ata fëmijë. Dhe nuk kishte kënaqësi më të madhe kur ti, bashkë me ndihmat që vinin pa fund nga Anglia, shkoje dhe ata fëmijë që deri dje ti i kishe parë në një dhomë pa dritare, me ca rroba të lidhura me tel, me njëqind papastërtive, të gjithë dilnin nëpër dritare. Ata nuk i njihnin këta njerëzit e tjerë, d.m.th. të huajt. Mua më njihnin, në kuptimin që unë isha shqiptarja dhe unë isha ajo që i sillja për ta. Dhe të gjithë ulërinin “Vjollca, Vjollca”. Gëzimi i atyre fëmijëve të harruar ishte, edhe sot kur e kujtoj, kam një emocion të frikshëm. Kur kam shkuar pas dhjetë vitesh që ata ishin rehabilituar, mendova që nuk do më mbanin mend. Të gjithë më mbanin mend.

Ku janë tani ata fëmijë?
Në fakt, ata fëmijë patën një rehabilitim d.m.th. nga sensibilizimi që pati qoftë nga BBC-ja dhe të gjitha ato prodhime i transmetoi edhe CNN-i, patën goxha investime. U ndërtuan disa shtëpi të vogla dhe ata jetonin. Iu dha dhe mundësia që të bënin edhe një punë, të bashkëjetonin aty, të kishin një kujdestar, por ndërkohë të bënin një jetë më të lirë, t’u jepej mundësia të shkolloheshin, t’u jepej mundësia të punësoheshin. Gjëra të thjeshta. Nuk po them që ata do të bënin shkencën, por atyre iu dha mundësia që të bënin një jetë normale. Unë kam shkuar në shtëpitë e tyre, në Shkodër. Tashmë janë rritur dhe vazhdojnë të jetojnë në Shkodër. Kam qenë në shumë vende të trishta të Shqipërisë. Por kur mendoj që me punën që kam bërë, në fakt kjo është kënaqësia e televizionit, e quan adrenalinë dhe duket sikur është kështu, por adrenalina që të jep kur ti shikon që disa lot janë tharë dhe nuk janë më në sytë e disa fëmijëve që nuk kanë asnjë lloj faji për atë jetë që kanë. Kur ti shkon, d.m.th. në vende nga më të ndryshmet, nga më të varfrat e Shqipërisë, takon njerëz që janë torturuar. Një periudhë të shkurtër kam punuar me CNN-in, vetëm për tri ditë dhe vendosa që të iki. Pastaj kam punuar me ITN-në, pas vitit 1997. Vendosa që të iki sepse ishte lufta e 1997-ës dhe në atë kohë kishte ardhur këtu si shef njëfarë Xhon, nuk më kujtohet mirë. Dolëm në terren për të filmuar, diku andej nga Fieri, në Ardenicë. Sulmuan një depo dhe ne e xhiruam. U kthyem dhe filluam të bisedonim. Tendenca e kronikës ishte: gegë dhe toskë. Dhe teksa flisnim dikush më pyeti mua se çfarë isha, gegë apo toskë. I thashë se nuk e dija se çfarë ishte, thjesht isha nga Elbasani. Pastaj ai shtroi pyetjen se mos po bënin gabim sepse unë, që jetoja në Shqipëri dhe që isha intelektuale, nuk e dija se çfarë isha, gegë apo toskë. Dhe nisi një debat i madh midis tyre. Unë ndjeva që, në një lloj mënyre, në atë lloj debati, ose kishte një orientim, gjë që nuk më kishte ndodhur me BBC-në. Mua ajo nuk më pëlqente. Kisha punuar shumë kohë me BBC-në dhe momentin që u shkëputa ishte se u vendos shtetrrethimi. Ishte frika e ndonjë ndodhie, sepse në fakt unë ikja në orën 5 të mëngjesit në Vlorë e Tepelenë dhe kthehesha në orën 6 pasdite për të bërë transmetimin. Dhe isha mes plumbave. Ata shpeshherë më thoshin që të rrija në makinë e të mos dilja. Por mua më dukej një absurditet që ata të dilnin e unë jo sepse isha në vendin tim. Në atë moment në fakt, me këmbënguljen e Plutonit, me thënë të drejtën, unë bëra një javë pushim. Bëri ai një javë pushim dhe më shkëputi nga BBC-ja. Pasi punova ato tri ditë me CNN-in, më telefonuan nga ITN-ja dhe një mikja ime, producente në ITN, më tha që po kthehej nga Saranda dhe më kërkoi që ta prisja në Vlorë. Gjithashtu më tha se neve nuk na duhej CNN dhe më kërkoi që ta lija atë punë. Dhe në fakt unë e lashë. E lashë sepse ndihesha më rehat kur punoja me anglezët. Ndoshta e kisha gabim, por nuk e di. Dhe pastaj kam vazhduar me ITN-në.

Vihet re një tendencë në Shqipëri, që personazhe të cilët vërtet kanë bërë histori profesionale, janë shumë të heshtur, ose nuk i tregojnë, si të thuash, bëmat e tyre, në kundërshtim me ata njerëz që vërtet nuk bëjnë asgjë dhe vetëm invadojnë dhe bërtasin për një gjë që normalisht duhet të heshtin. Pse ndodh kjo në Shqipëri? Është stimulim që i bëjnë të tjerët, pronarët e medieve ose dikush tjetër? Pse ndodh? P.sh. Vjollca Dedej, një personazh kaq poliedrik dhe nuk ka folur ndonjëherë.
Kjo është intervista e parë. Edhe nëse kam folur, mund të kem folur dy fjali për filmat. Por nuk kam folur.

Pse nuk keni folur ju që i keni bërë këto gjëra? Pse ndodh kjo në Shqipëri?
Kur kam filluar punë për herë të parë, sepse fillimisht unë kam filluar punë si mësuese anglishteje, një ditë para im atë më tha: “Kur të shkosh në punë, do kesh disa tipe njerëzish. Disa që bërtasin se po punojnë shumë, disa që do punojnë dhe nuk do flasin. Dhe disa të tjerë që as punojnë por merren vetëm me intriga”. Qava gjithë natën. Mendova që puna ishte e tmerrshme dhe se isha më mirë në shkollë. Dhe kam përshtypjen se është kjo. D.m.th. ka disa njerëz që janë mësuar të punojnë dhe thonë “puna ime shet”. Kur fillova fillimisht punë në Top Channel dhe diskutonim për rrogën, unë u thashë që ta vinin sa të donin, nuk kishte rëndësi. Më thanë shifrën dhe unë isha dakord. U thashë se kisha përshtypjen që me punën time do ta shikonin që vlej kaq ose ndoshta nuk vlej kaq. Dhe e lashë që të fliste puna ime.

Sa vite u bënë në Top Channel?
Është viti i 15-të.

Cila është eksperienca që ke përjetuar në Top Channel?
Është jashtëzakonisht pozitive. Kemi qenë një staf. Në fakt, me thënë të drejtë, ishte kjo frymë, ishte fryma e punës në grup. Secili bënte punën e vet dhe ne punonim në grup. Kam përshtypjen se një ndër aftësitë më të jashtëzakonshme që kishte Dritan Hoxha ishte se dinte që stafin e vet ta përfshinte në sfidën e tij, d.m.th. në qoftë se ai thoshte se donte atë mikrofonin, ai vinte te ty dhe të thoshte që ti ishe personi që mund ta merrje atë mikrofonin. Nuk vinte të të thoshte se atij i duhej apo ishte ky apo ai urdhër. Ai të vinte përballë një sfide, d.m.th. që ti thua se di të bësh diçka, po këtë gjë e bën dot? Dhe ai në mënyrë indirekte dinte të të përfshinte në sfidat e tij. Dhe kam përshtypjen që kjo ka qenë një ndër gjërat më të suksesshme që ka pasur topi, komunikimin. Ne mblidheshim, debatonim, por kjo nuk përbënte asgjë sepse pas një çerek ore ne shkonim të pinim kafe bashkë. Dhe gjithmonë gjërat i diskutonim pa fund bashkë, d.m.th. kjo më mirë e ajo më keq. Dhe në të gjithë këtë diskutim, asnjëherë nuk ishte i njëjti shkak që të cedonte, se unë kam këtë interes apo se ky ka këtë interes. I pari në të gjitha interesat ishte Top Channel. Shpeshherë Plutoni më pyeste se kë doja më shumë: punët që bënim bashkë apo Top Channel-in. Hera-herës unë vihesha në një lloj pozite, d.m.th. kisha gjëra të miat që doja t’i bëja, natyrisht që i bënim bashkë me Plutonin dhe unë duhej të vrapoja. Mirëpo në një moment, ishte një moment tejet kritik ta zëmë, që unë duhej të vendosja, të bëja diçka, dhe ka pasur raste që kam sakrifikuar gjërat e mia, që Top-i të shkonte përpara. E bukura në Top Channel është që kemi punuar gjithnjë me shumë dashuri. Dhe për mua, kjo ishte një përvojë e jashtëzakonshme sepse të jepte të gjitha mundësitë që ti të provoje veten, të bëje disa sfida dhe t’i realizoje këto sfida. Dhe ishte kënaqësi pastaj, kur në fund të ditës, ti dëgjoje njerëz që thoshin se kjo ishte shumë e bukur.

Sa orë është dita e punës suaj?
Tani e kam reduktuar, por në fakt dikur e filloja në orën 9  ose në 9 e 30 minuta në mëngjes dhe mbaroja, normalisht dhe zakonisht, në orën 7 ose 8 të mbrëmjes. Kjo ishte pothuajse e përditshme, ndërsa një herë apo dy herë në javë dilja edhe në orën 9 apo 9 e 30 minuta të mbrëmjes. Kjo ndodhte në ato ditë kur unë merrja një volum më të madh pune dhe doja që ta mbyllja brenda ditës.

Sa filma janë realizuar deri tani me regjisor Plutonin dhe ju si producente, si drejtuesja kryesore?
Ne në shtëpi zihemi vetëm për punën. Është qesharake ta them, por unë me Plutonin, natyrisht që mund të kemi gjëra të vogla për të debatuar sepse kjo është normale për çdo njeri, por thelbi që ne debatojmë më fort, është puna. Natyrisht që pesha kryesore i bie Plutonit sepse pesha ime ka të bëjë kryesisht me gjetjen e fondeve, me aplikimet, me projektet dhe pastaj me shpërndarjen, distribuimin e filmit. Pastaj kur vjen puna te prodhimi konkret, ne nuk është se kemi një ndarje me thikë, njëri bën një gjë dhe tjetri bën një gjë. Por Plutoni ka diçka të jashtëzakonshme në punë, që kur shkon në sheshin e xhirimit, Plutoni e ka montuar filmin. Plutoni nuk shkon në sheshin e xhirimit dhe pastaj e monton filmin. E ka të gjithin kur shkon atje. Hera-herës ngrihet në orën 2 të natës dhe më thotë se e ka gjetur zgjidhjen e dokumentarit. Atë dokumentar ai mund ta xhirojë ndoshta pas 6 muajsh, por ai e ka zgjedhur. Pra në këta 6 muaj ai bën riserçin e zgjedhjes që ka bërë, të elementëve që ai do të përdorë brenda këtij dokumentari, të motos që do ta lëvizë të gjithë dokumentarin. Dhe kjo ma bën mua punën shumë të thjeshtë, ma minimizon punën.

Sa filma dokumentarë dhe artistikë keni realizuar?
Dy filma artistikë dhe një televiziv “Shqetësimet e një obezi”, i cili në fakt është shumë i bukur, është në të gjithë stilin e Plutonit, në mënyrën se si është konceptuar i gjithi. “Maya” është Pluton, por jo i gjithi, në sensin e dorës së lirë që do Plutoni për t’u çmendur në të gjithë fantazinë e tij sepse edhe vetë tema ishte e tillë që ndoshta nuk e linte shumë. Dhe “Ndërkombëtarët” që akoma nuk ka dalë në kinema, një film goxha i mirë, sidomos nga pikëpamja regjisoriale, një film i vështirë. Kur kam lexuar skenarin në fillim, i thashë Plutonit “ti qofsh që e ke marrë përsipër”. Në fakt është një film goxha i vështirë, d.m.th. dhe një film i angazhuar, sigurisht. Duke qenë një film i angazhuar, natyrisht që nuk është e thjeshtë lëvizja e tij, promovimi i tij. Kemi hasur goxha pengesa, shumë pengesa. D.m.th. që ka qenë një film i vështirë, në kuptimin e të gjithë elementëve që mbante brenda filmi. Ndërsa dokumentarët nuk numërohen. Mua më pëlqen filmi artistik, pavarësisht se Plutoni ka më me dashuri dokumentarin. Nuk është se nuk më pëlqen dokumentari, më pëlqen shumë. Por dokumentari nuk ka atë përmasë dhe atë goditje dhe nuk e ke atë fitbekun mbrapsht sikurse e ke me filmin artistik. Gjithmonë ndiqet më pak, është më pak i perceptuar, pavarësisht se në të gjithë dokumentarët që ne kemi bërë, jemi përpjekur të sjellim vërtet probleme të vendit tonë. D.m.th. në dokumentarin e Pluton Vasit nuk është ai dokumentari klasik, i kronikës, ku bëhjet një intervistë, pastaj futen disa plane, pastaj thuhet një tekst, të cilit i hedhim disa foto. Nuk bëhet fjalë. Ky nuk është deokumentar, madje as reportazh nuk do ta quaja. Nuk ka asnjë analizë brenda. Ti bën një pasqyrim të asaj që ndodh jashtë. Por pse ndodh kjo? Ti nuk ke asnjë trill brenda këtij dokumentari. Asnjë. D.m.th. është si një lajm i madh. Është si puna e filmit. Ti ke filmin, bën dhe trajlerin dy minuta. Edhe këta dokumentarë, janë disa lajme dy minuta dhe i quajnë dokumentarë apo reportazhe, që ti i ke bërë 30 minuta. Por nuk janë dokumentarë. Janë një pasqyrim i një realiteti. Dhe realitetin nuk e ke bërë ti. Ti nuk bën asnjë analizë për këtë realitet. Kurse ajo që Plutoni merr përsipër në atë që sjell, me të gjithë elementët e tij regjisorialë, është një analizë e këtij fenomeni, është një analizë e këtij pasqyrimi dhe ky është dokumentari. Sepse ky ka një mesazh. Po nuk solle një mesazh, çfarë ke bërë? Ke thënë çfarë bëjnë të tjerët? Të gjithë dalim në dritare dhe shohim se çfarë bëhet aty jashtë, shohim edhe atë lypësin që lyp. Po pse lyp ai, nuk e thua kurrë.

Dhe kjo është bërthama e filmave të Plutonit...
Kjo është bërthama e filmave të Plutonit, që të bën që ta duash filmin.

Sa tapete të kuqe ke shkelur me Pluton Vasin?
Në fakt, kemi shkelur ca. Ti shkon dhe fiton ca çmime. Ti shkon dhe merr një vlerësim jashtë kufijve, ku nuk njeh asnjeri. Janë shumë çmime. Me thënë të drejtën nuk i kam numëruar. Mund të them që vetëm filmi “Maya” ka 31 nominime dhe ka 3 çmime. Nuk është pak, për një film që ishte prodhuar vetëm nga një kompani shqiptare, d.m.th. ishte me mbështetjen e Qendrës së Kinemasë dhe me mbështetjen e RTSH-së. Dhe ishte një prodhim i mirëfilltë i kompanisë sonë “Artfilm” dhe i MC-së, e cila ka qenë në përgjithësi bashkëprodhuesja jonë, d.m.th. që na mbështet nga pikëpamja teknike me teknologji. Në përgjithësi, tendenca edhe nëpër festivale që kanë politikat dhe rregullat e tyre, është që, nëse është një bashkëprodhim, ti kënaq disa vende dhe jo vetëm një. Kurse ne ishim vetëm. Dhe nuk ishte pak që ti shkoje vetëm me një kompani nga një vend, të cilin treçereku i botës nuk e di se ku bie. D.m.th. vlerësohej në mënyrë të mirëfilltë puna që ishte bërë. Dhe kjo nuk është pak. Është një gëzim i jashtëzakonshëm. Për “Ndërkombëtarë” Plutoni thotë në fakt, një gjë që është shumë e bukur, që “edhe ata që bëjnë vlerësimin e filmave janë si ndërkombëtarët në filmin tonë”. Edhe filmi nuk ka pasur të gjithë mbështetjen tonë, siç kemi pasur me “Maya”, për disa arsye objektive, që ne nuk kemi pasur mundësi ta ndjekim filmin pasi është mbaruar. Por, duke qenë një film i angazhuar, duke qenë një film d.m.th. që në një lloj mënyre cenon ndërkombëtarët në vende si Shqipëria, natyrisht që nuk është fort i dashur për ndërkombëtarët në disa vende jashtë Shqipërisë. Me thënë të drejtën nuk ka pasur shumë fat. Megjithatë, fatit nuk i dihet.

Te filmi dokumentar, cilat janë disa nga çmimet më pikante që keni marrë?
Çmimi i parë në fakt, që unë nuk e harroj, ishte “Kënga”. Ishte viti 1997. Natasha Vasi ka qenë shefe e arkivës. Dhe është organizata më e madhe e vetme e arkivave në botë, IFTA, ku në atë kohë RTSH-ja ishte anëtare e saj, jepte një çmim për materialet arkivore më të mira. Një vit më parë më duket se çmimin e kishte marrë Esat Mysliu, për materialet arkivore. Më tha që ta çonim sepse “Kënga” kishte mjaft materiale arkivore. Unë shkoja sa në Vlorë e sa në Tepelenë dhe nuk e kisha mendjen aty. Filmi ishte i mbështetur kryesisht në montazh dhe kishte vetëm dy poezi. U ula një natë, u përpoqa të përkthej poezitë në anglisht se më duhej që ta nisja në anglisht. Më në fund e bëmë dhe e nisëm. Në fund të majit, ata përveç çmimit të arkivës që kishin, kishin shtuar edhe një çmim tjetër, çmimin “Novator”, të cilin ia kishin dhënë Pluton Vasit. Ky çmim konsistonte në mënyrën novatore me të cilën ti përdorje materialet arkivore. Dhe ky çmim që ata ishte hera e parë që e hapnin, ia dhanë me votë unanime. Mbaj mend që shefja tha që nuk ia jepnin dy herë radhazi një vendi, por ishte vota unanime për t’ia dhënë përsëri Shqipërisë. Gjatë gjithë kohës i binin telefonit në shtëpi, por telefoni nuk punonte se ishin prerë kabllot. Më në fund u rregullua dhe e mbaj mend si tani, që ne po bëheshim dhe donim të gjenim një paketë për të shkuar me pushime në Turqi, sepse në Shqipëri as që mendohej të shkoje me pushime në atë periudhë. Më në fund arrita të flisja në telefon dhe më thanë që Pluton Vasi kishte fituar çmimin. Gëzimi ishte shumë i madh. U harrua paketa e pushimeve. Ishte një çmenduri. Një javë nuk rreshtëm së gëzuari e së piri. Dhe ishte një festë pastaj kur shkuam. Ata e bënin festën në një kryeqytet të botës. Neve na qëlloi në Budapest. Ndjeheshim si princër e princesha. Shijuam diçka të jashtëzakonshme në një vit aq të mbrapshtë për Shqipërinë. Pastaj çmimet do të bëheshin normale. Shifrën ekzakte nuk e mbaj mend. Një herë jemi zhgënjyer shumë keq. Plutonit i erdhi një ofertë për të bërë një trajnim nënjë shkollë amerikane në Korenë e Jugut. Pranoi të shkonte më shumë për kuriozitet. Bëhej një festival i mirë në Gjermani “Pri Europa” dhe Plutoni mori një letër prej shefes së madhe, me shumë superlativa për Plutonin dhe ku shkruante se pjesëmarrja e tij në atë festival ishte shumë e rëndësishme. Plutoni tha që do ta linte Korenë dhe do të shkonim në Gjermani. Mendoi se do t’i jepnin çmim meqë shefja i dërgoi gjithë atë letër me aq shumë lavdërime. Shkuam në festival. Festivali kishte si praktikë që të gjithë të nominuarit, në të njëjtën kohë votonin për pjesëmarrësit e tjerë. Dhe të gjithë rrinin aty. Të gjitha diskutimet ishin pozitive. Askush nuk tha që nuk i kishte pëlqyer. Ka qenë filmi për luftën e Kosovës, një dokumentar i jashtëzakonshëm, por me sa duket disa të vërteta duhej t’i thoshin ata dhe jo ne. Në fakt, Plutoni kishte thënë disa të vërteta goxha të hidhura në atë film. Mbaj mend që u ngrit njëri dhe tha që sikur një festival të kishte tre dokumentarë si ai i joni, për të do të ishte i suksesshëm. Ai ishte një kritik i kinemasë dhe i dokumentarëve. Ne ndjenim diçka. Çmimi kishte një vlerë lekësh dhe ne nuk mund të ishim tek ajo pjesë. Në fund ia dhanë çmimin disa suedezëve. Për ne pritja ishte e jashtëzakonshme, por zhgënjimi i madh. Një herë tjetër kemi qenë në Bjarricë. Një festival i jashtëzakonshëm, një nga festivalet më të mira të filmit dokumentar. Ishte me mbështetjen e ambasadës franceze këtu. Ata na sponsorizuan të gjithë udhëtimin. Në festival ishin vetëm 12 filma dokumentarë, të cilët zgjidheshin nga e gjithë bota. Dhe vërtetë ishte një festival klasi, elitë. Në fakt, ne nuk është se kishim ndonjë pretendim. Për ne ishte e jashtëzakonshme që kishim hyrë, që ishim përzgjedhur dhe ishte dokumentari “Mjekër e thinjur”, për ish-të përndjekurit politikë. Dhe vendosëm që të shkonim, aq më tepër që të gjitha i kishim të paguara nga ambasada franceze. Na mbështeti edhe Ministria e Jashtme franceze. Ishte edhe një lloj pushimi për ne. Bjarrica ishte foleja e kineastëve më të mëdhenj të botës. Pse të mos shkonim edhe që ta shikonim Bjarricën. Vendosëm që të shkonim, pa pasur pretendime për të fituar. Në fillim na pritën me dy makina. Dy herë na i sollën ftesat për ceremoninë e hapjes. Mbaj mend që kur bëmë prezantimin e parë para jurisë, kur mbaroi dokumentari, kryetari i jurisë dukej i kënaqur. Në mëngjes ra zilja e telefonit. Na telefononin nga Radio Ndërkombëtare Franceze, e cila kishte edhe seksionin shqip. Na ftuan që ditën e diel të shkonim në Paris dhe kur tëmerrnim çmimin t’ua ruanim atyre ekskluzivitetin. Kur u shfaq për herë të dytë dokumentari, pata kërkesa për blerje. Në fakt mbyllëm një kontratë me një kompani franceze, pra e shitëm dokumentarin. Të gjitha gjasat ishin që ne do të merrnim çmim. Në fakt, në atë periudhë ndodhi ai incidenti në Bruksel apo në Strasburg, nuk e mbaj mend, me Fatos Nanon dhe Paskal Milon. Dhe reagimi ishte i menjëhershëm. D.m.th. harruan të na sillnin ftesat, e kërkuam. Natyrisht që çmim nuk morëm. Të nesërmen në mëngjes që ne do të iknim për në aeroport dhe që ata ishin të detyruar të na sillnin një makinë, nuk e sollën. Kur shkuam në Paris, morëm vesh që kishte ndodhur ajo ngjarje. Kur vij në Tiranë, dëgjoj një miken time e cila kishte pasur disa takime në BE dhe ia kishin përplasur të gjitha dyert pas kësaj ngjarjeje. E kuptuam që ne kishim qenë viktimë e politikave të shqiptarëve. Çmimin e fitoi një regjisor rus dhe dokumentari ishte për ngjarjet në Siberi.

Me të gjithë këtë jehonë që keni, a keni miq realë në botë, që janë personalitete?
Para dy muajsh kam humbur mikun tim më të shtrenjtë, personalitet.

Çfarë vlerësimesh ju kanë bërë sepse më shumë ne na vlerësojnë jashtë...
E di. Kam pasur një ndër miqtë tanë më të vyer. Ka qenë shef i BBC-së, të Uellsit, Gareth Price, drejtor i “Tomson Foundation”. Ka qenë një nga figurat më të qena, një burrë jashtëzakonisht i mençur. E kishim mik pa fund. Në përgjithësi, kur kishim ndonjë punë shumë të rëndësishme ia dërgonim Gerit që të na jepte një mendje. Dhe nuk ishte një konsulent vetëm nga pikëpamja profesionale. Ishte një burrë i jashtëzakonshëm dhe i mençur. Dhe kur ti kishe një hall personal dhe e merrje në telefon, pasi mbyllje telefonin, gjithçka e kishe harruar. I jashtëzakonshëm. Vdiq para dy muajsh. Për mua është goxha humbje. Mua babai më ka vdekur herët, d.m.th. kur unë isha 27 vjeçe dhe si të thuash me të, e kisha përveç se mik, sikur e kisha zëvendësuar. E dija që po të kisha një hall, kisha një mik diku në botë që, nëse i bija telefonit të tij, gjithmonë do të ma zgjidhte. Dhe gjithmonë m’i zgjidhte gjërat.

Si ju konsideronte në biseda ose si mikeshë?
Minierë ari. Kështu më thoshte. E mbaj mend sepse në fakt “Tomson Foundation” e kam përdorur goxha edhe për trajnime edhe për Radiotelevizionin Publik Shqiptar. D.m.th. çoja njerëz, përpiqesha gjithnjë që të lëvizja standardet brenda RTSH-së. Në bisedat me të i kërkoja që, meqë ata shkonin në të gjithë botën të vinin edhe në Shqipëri. Atij i dukej e pamundur sepse ne kishim censurë. Unë kërkoja që t’i linim mënjanë mentalitetin e gjykimet sepse ato donin vite dhe kohën e vet që të ndryshonin dhe trajnimet të bëheshin për anën teknike e profesionale, në mënyrë që gazetarët të bënin kronika e reportazhe me standardet e larta të botës. Ndërsa problemet ideologjike as unë e as ai nuk i zgjidhnim dot në atë kohë. Edhe sot e kësaj dite mentaliteti e gjykimi nuk ka lëvizur ashtu siç duhet.

Si e shikoni realitetin në media, në komunikim dhe në kinematografi sot?
Është i vështirë. Për mua, media po kalon ditët e veta më të vështira. Ka një problem, që për mua ky është problemi kryesor, vetëcensurimi i gazetarëve. D.m.th. njerëzit shkojnë në punë, një gazetare shkon në punë dhe merr një rrogë të caktuar. Nuk dua të hyj te shifrat e pagave se sa janë. Por ajo ka nevojë edhe për këtë pagesë, sado e vogël që të jetë. Dhe për të mbijetuar, nuk është se drejtori apo pronari i televizionit, i thotë se çfarë duhet të thotë. Ndonjëherë edhe tërhiqet veshi dhe e kupton që një gjë nuk duhet ta thuash më. Por, nuk është se ai të thotë. Por ti, në subkoshiencën tënde e di që, në qoftë se ti do ta thuash këtë fjali të vërtetë, mund të humbasësh vendin e punës. Mund të humbasësh bukën e fëmijëve të tu. Do apo nuk do, duhet të mbijetosh sepse jetesa këtu ka shkuar në këtë fije peri. Ti do të mbijetosh. Dhe mendon që pse të humbasësh bukën e fëmijëve për një fjali që dhe mund të mos e thuash. Dhe për mua ky është problemi më i frikshëm që ekziston në Shqipëri në lidhje me median. Mediat realisht janë në funksion të bizneseve që pronarët kanë. Në fakt, pavarësisht se unë punoj në Top Channel, më vjen mirë ta them, përveç Top Channel, i cili nuk ka ndonjë kompani ndërtimi, nuk ka ndonjë biznes që për të mbështetur këtë biznesin e vet d.m.th. ka një Top Channel. Top Channel mbijeton mbi marketingun e tij. Edhe Top Channel brenda ka politikat e veta, ka taktikat e veta, që çdo punonjës që është brenda tij do t’i respektojë sepse është televizion privat. Por, televizionet në përgjithësi janë mbështetje të bizneseve. Duke qenë mbështetje të bizneseve, edhe këta kanë të bëjnë me vetëcensurimin, d.m.th. ky vetëcensurim fillon nga pronari deri tek ai punonjësi i fundit i një televizioni. Për mua.

Është krijuar një oligarki njerëzish që kontrollon çdo gjë, edhe pushtetin e katërt. Nuk kemi të drejtë ne gazetarët të flasim.      E kontrollojnë çdo gjë dhe për mua kjo është e dhimbshme.

Edhe në botë është krijuar, nuk është vetëm këtu...
Edhe në botë, po të shikosh sidomos në Amerikë. Ka dhe diçka, që më vjen keq ta them. Kur unë flisja me atë mikun tim që nuk është më, për këto teknika, për atë pjesë profesionale që duhej ngritur, d.m.th. është shumë e rëndësishme që ti, edhe kur i shërben një njeriu, të dish si ta shesësh. Këtu edhe shitja profesionale e mbështetjes, është banalizuar sepse nuk do t’ia dijë më njeri. D.m.th. gjërat janë thjeshtuar kaq shumë, gjërat kanë shkuar kaq poshtë në këtë lloj gjëje, saqë nuk do t’ia dijë më njeri. Nuk përpiqet më njeri që kur të shesë edhe këtë filxhanin e kafes, të dijë si ta shesë. Sot nuk e çan më kokën njeri për etiketë profesionale në bërjen e një lajmi apo një kronike. Dhe për mua kjo është gjëja më e dhimbshme. Në vitet 1995-1997 kur nuk kishe punë, bëheshe gazetar, pavarësisht profesionit që kishe. Ndërsa tani mund ta kenë bërë shkollën e gazetarisë, por është një standard i frikshëm që vjen.

Si mund të ndryshojë ky kaos që ka media shqiptare?
Kur ti punon brenda një institucioni, ti ke një pronar dhe ky pronar natyrisht, ka disa politika të vetat. Do apo nuk do ti, ose do të punosh aty duke pranuar politikat e këtij institucioni ose do të tërhiqesh duke mbetur pa punë. Sepse ti mund të thuash që disa gjëra mua nuk më pëlqejnë dhe nuk mund t’i bëj sepse janë jashtë standardit tim. Tërheqja dhe dalja jashtë loje është një pamundësi ekonomike. Kështu që kjo luftë është e gjatë. Kam shumë mik një gazetar që ka qenë i BBC-së dhe tani ka dalë në pension. Kemi punuar shumë vite bashkë dhe merreshim vesh shumë mirë, Bill Hamilton. Në vitin 1992 më ka thënë: “Shqipëria do të ketë zhvillim ekonomik, por do të duhen rreth 50 vite sa të ndërrojë ky mentalitet”. Dhe unë sa herë e kujtoj them se ikën 25 vite dhe kanë mbetur edhe 25 të tjera e kushedi ndërron ky mentalitet. E vetmja gjë që mund të bëhet tani është që të paktën, të ruhen standardet profesionale, pavarësisht asaj që thuhet brenda, të paktën. Të paktën të ketë një standard profesional në raportimet që bëhen.

Po për filmin si mendoni?
Filmi shqiptar me të gjithë atë pjesën që doli pas vitit 1990, pati vështirësitë e veta sepse të gjithë shikonin filma të regjisorëve të mëdhenj dhe ti ëndërroje që ato gjëra që ai kishte bërë në film, të mund t’i bëje edhe ti. Dhe kjo solli, në një lloj mënyre, një përzierje të traditës që kishte kinemaja me atë që dëshironin të bënin regjisorët. D.m.th. u hapën dyert dhe përse ata të mos bënin gjëra, të cilat kishin mundësi t’i bënin. Mirëpo kjo, në një lloj mënyre, sidomos në dhjetëvjeçarin e parë pas 1990-ës, e la kinemanë tonë si pa identitet sepse nuk ishte as ajo që kishim ne, ajo e neorealizmit italian, por nuk ishte as ajo që ne dëshironim dhe e donim të gjithë. Të gjithë duan të bëjnë një punë të mirë. Dhe kjo e la kinemanë pak jashtë. Pastaj filloi ajo që të bënim disa filma që bota të kthente kokën. Dhe dashur pa dashur, tematikat, problematikat ishin tonat, por ishin që tërhiqnin vëmendjen e disa të huajve sepse ne donim financimet. D.m.th. buxheti i Qendrës së Kinemasë është shumë i ulët. Kështu që doje apo nuk doje ti, do të luftoje që disa të huaj të kthenin kokën nga ty që të të jepnin një lloj mbështetjeje, e cila mund të ishte shumë e vogël për ata, por për kinemanë shqiptare ishte goxha domethënëse. Kjo solli që ne kaluam në një lloj ekzotike deri diku. Nuk po them për të gjithë, por pati një lloj. Tani ka përsëri ekzotikë, por ka një stabilizim në prodhim, në qoftë se mund ta quaj kështu. D.m.th. ti, që kur dëgjon një skenar, e di se çfarë do të bëjë regjisori, d.m.th. kanë filluar të konfigurohen. Por që prapë jemi shumë larg sepse e para, nga pikëpamja financiare buxhetet tona janë të ulëta, pavarësisht se të gjithë drejtorët kanë luftuar për ta rritur këtë buxhet. Por, kinemaja shikohet si gjëja e fundit në listën e mijëra halleve. Ka një tendencë goxha të mirë me aplikime, me bashkëprodhime. Por këto bashkëprodhime aq sa janë të mira, hera-herës kanë edhe pengesat e veta sepse ti do të sjellësh atë që vërtet njeh në atdheun tënd dhe ai do të sjellë atë që vërtet do tregu matanë atdheut tënd. Edhe ti do që filmi të shitet në fakt, do që ta marrë tregu, por nuk do të shkelësh mbi disa të vërteta dhe kjo i bën gjërat pak më të vështira për të konkluduar ose hera-herës je i detyruar të pranosh disa gjëra që ndosshta nuk ke qejf t’i bësh, por do t’i bësh sepse është një mënyrë mbijetese për ty. D.m.th. do të luftosh për të realizuar këtë film. Është një çmenduri sepse ne nuk kemi servis për prodhimin e kinemasë. Ti do të punosh me kamerën, dhe je i detyruar që servisin ta marrësh jashtë atdheut, d.m.th. drejtor fotografie etj. Me zërin përsëri ka goxha probleme. Mund të jenë një apo dy veta që mund të dinë ta bëjnë, në filmin “Maya” ne e kemi bërë me Bardhyl Xhanin që për mua është eksperti numër një i zërit. Herën e dytë e kemi bërë me një djalë tjetër, i cili pati probleme. Unë pas Bardhit, nuk kam gjetur njeri tjetër që të ma bëjë zërin tamam. Edhe Bardhi nuk i ka të gjitha mundësitë për të punuar, nuk i ka të gjitha pajisjet këtu, i mungojnë shumë gjëra dhe ti detyrohesh që shumë servise t’i blesh nga jashtë. Ato kanë koston e tyre. Dhe natyrisht këto kosto shkojnë në kurriz të filmit. Një gjë tjetër shumë problematike është stafi mbështetës në prodhim. Kanë filluar të bubrrojnë disa, por nuk janë gjëkundi në standardet që duhen. Detyrohet regjisori e producenti të vrapojë më shumë se sa ata që mbështesin. Është e vështirë, është çmenduri, është diçka që të merr vite jete, por është një adrenalinë e jashtëzakonshme. Ditët që ti xhiron, vërtet fillon punë në 5 të mëngjesit e mbaron në 12 të natës, pavarësisht se je e lodhur dhe e dërrmuar, kur ti mbaron, të dhemb në shpirt. Është shumë e bukur. Është jashtëzakonisht e bukur dhe uroj që të ketë të gjithë mbështetjen e qeverisë në këtë lloj gjëje. Ne jemi një vend i vogël. Si vend i vogël ne nuk bëjmë dot politika. Duke mos bërë politika ti nuk je asgjëkundi. Nuk kthen kokën njeri për ty. E vetmja gjë që për ty mund të kthejnë kokën është arti dhe sporti. Dhe njerëzit që deri dje na quanin njerëz me bisht, të thonë që dimë të bëjmë edhe gjëra me vlerë, që jemi të mirë. Është një mënyrë e jashtëzakonshme. Është një marketing i jashtëzakonshëm për Shqipërinë. Mirëpo nuk e di se përse nuk investohet te ky marketing. Nuk po them që të investojnë te kinemaja, por çdo qeveri duhet të investojë te marketingu i vetëm. Marketingu i qeverive është arti dhe sporti. Nuk do t’ia dijë njeri sa kilogram domate eksportove ti, apo patate etj. Nuk kthen kokën njeri për këtë. Këto janë gjëra që përbëjnë faqe gazetash dhe që njerëzit të mund të thonë: “Uau Shqipëria, paska një njeri kaq të talentuar apo kaq të jashtëzakonshëm”. Nuk është thjesht që duhet të investojnë për ata, por duhet të mendojnë edhe për veten.

Me gjithë këtë bagazh që keni, a do të ishit e gatshme që t’u tregoni gazetarëve të rinj se si bëhet një dokumentar, një reportazh etj?
Nëse viti 2019 do të jetë për mua viti i mbështetjes dhe i ndihmesës për gazetarët e rinj në fushën e lajmit, të dokumentarit, të prodhimit, të çdo gjëje që ka të bëjë me televizionin, për mua do të ishte një gëzim shumë i madh. Unë kam një bagazh të jashtëzakonshëm prej 35 vitesh, por duke menduar që kam punuar nga 16 orë në gjithë këto vite, shkon shumë e shumë më tepër. Dhe hera-herës e mendoj. Më duket sikur ky bagazh po vete dëm. Pse të mos e lë? Pse të mos e hedh diku? Pse të mos ia jap këtyre të rinjve? Unë atë që kam pasur për ta marrë, e kam marrë. Prapë do të mësoj, gjithmonë do të mësoj. Por atë që kam mësuar, dua t’jua jap. Për mua do të ishte një kënaqësi e jashtëzakonshme, në qoftë se unë do të mundja, sado pak që unë di apo sado shumë që unë di, t’ua kaloja gazetarëve të rinj të çfarëdo fushe.

/r.k./Shqiptarja.com

TAG:
• Zonjat që bëjnë Shqipërinë
• Vjollca Dedei