'Rrëfehet' Edi Rama: Telefonata
që më bëri Ministër të Kulturës

TIRANË - Kreu i qeverisë në një intervistë ndryshe për Hans Ulrich Obrist flet për jetën e tij dhe për hyrjen në politikë, sherret” me babain e tij, për mënyrën se si u bë ministër Kulture dhe për kohën kur drejtonte Bashkinë e Tiranës. Për “Artforum” Edi Rama dhe Anri Sala flasin për krijimin e një muzeu ndërfetar si edhe çfarë mund të bëhët në një të ardhme me vilën e Enver Hoxhës.

 Edhe në epokën tonë, kur na duhet të bëjmë njëkohësisht një pafundësi punësh të ndryshme, pak artistë janë bërë liderë botërorë dhe pak liderë botërorë artistë (kemi parasysh George W. Bush që ka treguar interes për pikturë). Por, kryeministri Edi Rama i Shqipërisë është pikërisht ai hibrid i jashtëzakonshëm: Një piktor i njohur dhe pedagog në Akademinë e Artit gjatë viteve ‘90, ai u bë kryetar i Bashkisë së Tiranës në vitin 2000 dhe mori mandatin aktual Qeverisës vitin e kaluar. “Artforum” nga Nju Jorku ftoi kuratorin e artit Hans Ulrich Obrist për të biseduar me Ramën , së bashku me bashkëpunëtorin e tij të shpeshtë në fushën e artit dhe të politikës, Anri Sala, dhe për të zbuluar hollësitë, që rrethojnë reformat e tij ambicioze estetike dhe sociale.

HANS ULRICH OBRIST : A do ta quanit veten një artist-aktivist?
EDI RAMA: Kur isha i ri , po. Politika më ka tërhequr gjithmonë, por kurrë nuk kam dashur të hyjë në politikë zyrtarisht. Po bëja një jetë si udhëtar – duke shitur punime arti, duke blerë bileta avioni, duke zbuluar botën. Por në të njëjtën kohë, kam kam bërë gjithmonë shkrime kundër një gjëje apo një tjetre, duke qenë si një lloj ngatërrestari profesionist. Së fundi , isha një piktor, i cili ishte zënë nmes të ngjyrave dhe konflikteve: Punimet e mia ishin si një model abstrakt, një kod për një lëvizje të fshehtë.

Jam pothuajse pesëdhjetë vjeç. Por që në fillim, mendoj se ka qenë fakti që kam nisur të bëj art në skaj   të regjimit komunist – kur Akademia e Arteve ishte ende  tërësisht e kontrolluar dhe realizmi socialist ishte e vetmja metodë e pranueshme, por kur ka pasur edhe mënyra për të shpëtuar, nëse përdorje imagjinatën – kjo më bëri si një artist-aktivist. Në një mënyrë, i gjithë arti jo-akademik por edhe diskursi në atë kohë, në këtë situatë, mund të shihej si aktivist – një rrugë për të dalë në anën tjetër të murit, qoftë në mënyrë formale apo të drejtpërdrejtë.

OBRIST: Dhe më pas  u përfshitë së tepërmi me lëvizjen studentore; pasi qeveria komuniste ra , ju filluat të jepnit mësim në Akademi. Është një kohë marramendëse, dhe ju flisni për disa nga kryqëzimet mes utopitive të politikës e artit, dhe korruptimin e tyrë që pasoi, në librin tuaj “Refleksione [1991]”.
RAMA: Po . E kam shkruar me një mikun tim, Ardian Klosi, një nga figurat kryesore të protestave anti-komuniste, i cili në mënyrë tragjike kreu vetëvrasje vitin e kaluar. Kishim menduar ta ribotonim atë, duke shtuar një kapitull në lidhje me vitet e më vonshme, për shkak se doli mjaft profetik. Klosi dhe unë ishim shumë të mërzitur, që nga momentet e para të ndryshimit, me mënyrën se si lëvizja demokratike po manipulohej. Ishte partia e parë opozitare e njohur nga regjimi, dhe ajo u kthye në një lloj të lëvizje populiste të shtirë. Sheshet e qytetit ishin plot me njerëz , dhe plot me energji të çuditshme - ju mund të ndjenit mosmarrëveshje dhe urrejtjes për rreth, por asnjë parashikim pozitiv, asnjë pamje të së ardhmes. Turmat po keqpërdoreshin, ata u bënë një lloj dekori. "Reflektimet" tona ishin më shumë si një diagnozë dhe një alternativë – duke parë nga brenda në kundërshti të lëvizjes së jashtme ulëritëse.

Rreth kësaj kohe , Ardiani dhe unë organizuan një event në sallën e vjetër të teatrit në Akademi: pa tribunë, pa skenë, pa panel, asgjë përveçse një hapësire ​​të errët. Njerëzit nuk mund të shikonin njëri-tjetrin, kështu që e gjitha ishin vetëm zërat. Mikrofoni u dërgua nga një vende në tjetrin dhe njerëzit mund të dëgjoin zëra që që nuk i njihnin, zërat që villnin të vërteta, që në një rast tjetër njerëzit do të kishin frikë t’i thonin në publik. Kjo ishte hera e parë që situata u shpreh në mënyrë të qartë, dhe kjo solli një pozicionim shumë të shpejtë, radikal kundër regjimit.

OBRIST: Por pastaj ju shkuat në Paris, ku jetuat me Anri Salën. Si u rifutët në politikën shqiptare?
RAMA: Në vitin 1998, babai im vdiq nga një atak në zemër, dhe planifikova të rikthehesha në Shqipëri për 3 ditë për funeralin, por ndërkaq qëndrova për gjithmonë. Im atë dhe unë ishim shumë të afërt me njëri-tjetrin. Por edhe haheshim vazhdimisht: Ai ishte një komunist ndërsa unë isha një anti-komunist. Ai ka qenë një artist zyrtar shumë i njohur, ndërsa unë në mënyrë të vendosur kundër artit zyrtar. Por ai ishte gjithashtu një njeri i tolerant dhe unë do t’i jem gjithmonë mirënjohës që më lejoi të rriten pa më kufizuar në mënyrën time të të menduarit. Kur ai vdiq, ishte e tmerrshme. Pas funeralit, në dhomën e pritjes në shtëpinë tonë, shkova të bëja kafe në kuzhinë. Ra telefoni, dhe ishte kryeministri, Fatos Nano, i cili kryesonte qeverinë e riorganizuar pas trazirave politike dhe kolapsit ekonomik të vitit 1997. Ai më pyeti drejtpërdrejt: "Zoti Ministër i Kulturës, do të qëndrosh apo do të ikësh?” Po propozuar që të marrja një pozicion në kabinetin e tij. Dhe pa ngurruar i thashë: "Do të rri”. Ai tha: "Vërtet? Do më shumë kohë për t’u menduar?" Unë iu përgjigja: “Po u mendova, do të iki." Ai e mbylli telefonin.

Më vonë, në zyrën më kërkuan CV-në time, dhe unë vetëm shkruajta: "Edi Rama , i lindur në 4 korrik. Kjo mjafton". Dhe pastaj një ditë më vonë, u bëra ministër i Kulturës, dhe jeta ime ndryshoi përgjithmonë.
 
 OBRIST: Sa shqiptarë të vërtetë kanë akses në internet ?
 RAMA: Ne kemi bërë shumë progres .

OBRIST: Si mundin të përkthehen në hapësirë ​​fizike publike platformat tuaja digjitale?
RAMA: Po ja, një gjë që dua të bëj është të ndërtoj një muze ndërfetar. Shqipëria është një rast unik për arsye se muslimanët, të krishterët ortodoksë, katolikë, të gjithë të bashkëjetojnë në paqe atu . Ne patëm një periudhë të tmerrshme persekutimi nën sundimin komunist, kisha u hodhën në erë me dinamit dhe veprat fetare  të artit u dogjën në rrugë . E megjithatë ne gjithashtu, historikisht, kami pasur një atmosferë me tolerancë të madhe.

Një muze si ky do të mund të shqyrtojë të gjithë rajonin e Ballkanit, gjithashtu, ndoshta duke bashkuar breza të rinj të shqiptarëve nga Shqipëria dhe Kosova, si dhe serbë, malazezë, maqedonas, grekë, si pjesë e një historie të përbashkët besimesh. Brezat e rinj nuk kanë fare dijeni për komunizmin dhe krimet e tij: Ata nuk e jetojnë atë, dhe nuk e kuptojnë atë, ata nuk shqetësohen për atë, dhe janë indiferentë për mënyrën se si kemi arritur deri në këtë pikë si një shoqëri në harmoni  për sa i përket besimit, dhe cilat mund të jenë rreziqet duke e marrë atë si të mirëqënë.

SALA: Është risi të mendosh për rajonit si një komunitet i pikash të përbashkëta, se sa si vende të vetmuara ose shtojca në skaj të Europës .
RAMA: Muzeu do të aktivizojë këtë histori ndërkulturore, jo vetëm me ekspozita , por edhe me hapësira për workshop-e, debate, konferenca. Ajo nuk duhet të jetë një hapësirë ​​e ngrirë, zyrtare, ku ju shkoni të shihni në mënyrë pasive. Ne kemi zhvilluar tashmë një konkurs për dizenjon e muzeut, një komponent që e kam përzemër në veçanti është kopshti i muzeut, tek i cili do të ketë bimë të përmendura në Bibël, Kuran, dhe libra të tjera të shenjta.

SALA: Në të njëjtën kohë, kjo nuk është vetëm për ndërtimin e muzeve të reja. Ka objekte ekzistuese të tilla si piramida – mauzoleu surreal i braktisur ndërtuar për Enver Hoxhën – i cili nuk mund të rikonceptohet për të marrë një rol të ri, një përdorim tjetër.
RAMA: Dhe ish-rezidencën e Hoxhës, gjithashtu. Më pëlqen vërtet ideja e përdorimit të saj si një bujtinë lagjeje. Duke mbajtur shtëpinë ashtu siç është, duke mbajtur çdo gjë , madje edhe mobiljet e Hoxhës – por duke ndryshuar natyrën e jetës brenda. Për momentin, kjo është një rezidencë qeveritare, por ajo mund të jetë një bujtinë për shumë njerëz , një vend për çdo gjë dhe gjithkush që Hoxha do të kishte urryer të kishte përrreth . Ai do të urrente të kishte atje një artist bashkëkohor.

SALA: Ajo do të ishte si një transfuzion gjaku. Gjithashtu ti mund ta hapësh atë për publikun. Tani për tani, është e mbyllur prapa mureve, siç ishin aq shumë hapësira nën regjimin e Hoxhës. Por nëse e kthen një pjesë të kopshtit të saj në një park -
RAMA: Po , dua të hap kopshtin që rrethon shtëpinë. Përpara, e tërë zona – e përbërë nga disa blloqe që përfshinin të gjitha rezidencat e drejtuesve të Byrosë Politike – ishte komplet e ndaluar, e mbrohej me ushtarë të armatosur. Dhe kur u hap më në fund, në vitin 1991 , rrugët ishin mbushur me turma, të cilat kurrë nuk kishin pasur mundësinë as ta shikonin atë, le pastaj të ishin aty brenda. Pak më vonë, kur e kam parë veten shtëpinë, u trondita. Pata një ndjesi të pabesueshme të . Kemi një njeri që e mbante këtë shtet nën  thundrën e tij për vite, dhe pastaj shikohet një shije kaq banale dhe mënyra e tij krejtësisht banale e të jetuarit.

 Redaksia online
(ac/shqiptarja.com)