Augustin Palokaj: Shpallja shumëpalëshe e pavarësisë së Kosovës

Kosova shënon 17 vjetorin e shpalljes së pavarësisë. Nëse kjo moshë krahasohet me atë të një njeriu, atëherë Kosova vitin e ardhshëm do të arrijë moshën madhore, duke i mbushur 18. Edhe ky përvjetor po e gjen Kosovën në një situatë në të cilën ajo ka arritur një pjekuri si shtet, në shumë fusha më mirë se disa vende të tjera fqinje, ka struktura funksionale shtetërore, por nga ana tjetër, nuk e ka rrumbullakosur subjektivitetin e saj ndërkombëtar.

Në fakt, forcimi i subjektivitetit ndërkombëtar ka disa vite që ka ngecur. Me përjashtim të njohjeve nga Izraeli, prej shumë vitesh nuk ka pasur njohje të reja nga asnjë shtet tjetër.

Nuk ka pasur përpjekje të reja për t'u anëtarësuar në organizata ndërkombëtare si UNESCO dhe Interpol, ku Kosova kishte dështuar shumë vite më parë. Dhe Kosova, me apo pa fajin e saj, në vitin 2024 nuk arriti të bëhet anëtare e Këshillit të Evropës, ku ishte shumë, shumë afër. Dështimi për t'u anëtarësuar në Këshillin e Evropës u orkestrua nga vendet mike si Franca, Italia, Britania e Madhe dhe në fund Gjermania dhe këtë po e bën me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Shkak ka qenë refuzimi i Qeverisë së Kosovës për të dëgjuar këshillat e vendeve që përbëjnë grupin Quint për dërgimin e draft-statutit të Asociacionit të Komunave me shumicë serbe për shqyrtim në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës. Ose ishte një llogaritje e gabuar nga qeveria e Kosovës, duke besuar se përballë faktit se Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës kishte rekomanduar fuqishëm anëtarësimin, këto vende do të ndryshonin mendje, ose ishte një llogaritje e qëllimshme, duke vlerësuar se dëmet nga Asociacioni do të ishin më të mëdha se përfitimet nga anëtarësimi në Këshillin e Evropës.

Dhe në fund, ata diplomatë që menduan se “brenda disa muajsh do të bëhet një procedurë e shpejtë dhe një takim i jashtëzakonshëm për njohjen e Kosovës”, u provuan se kishin gabuar. Jo se nuk ndodhi, por nuk mund të ndodhë deri në maj, nëse edhe atëherë.   

Dështimet e Kosovës në forcimin e subjektivitetit ndërkombëtar janë edhe pasojë e sjelljes jokorrekte dhe joparimore të organizatave ndërkombëtare, e në veçanti të Bashkimit Evropian. Kjo është edhe pasojë e dialogut, i cili me lehtësimin e BE-së po zhvillohet në Bruksel. Ky dialog, në vend që ta ndihmojë Kosovën për t'u integruar në organizatat ndërkombëtare, është bërë një nga pengesat kryesore për arritjen e këtij qëllimi.

BE-ja ka qëndruar qëllimisht e heshtur sa herë që Serbia ka ndërmarrë hapa, zyrtarë dhe joformalë, kundër njohjes dhe integrimit të Kosovës në strukturat ndërkombëtare. Kjo është shkelje e asaj që BE-ja e quan “Marrëveshja për rrugën drejt normalizimit të marrëdhënieve”, në një nga pikat e së cilës thuhet se “Serbia nuk do ta kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare”.

Edhe ky përvjetor i pavarësisë së Kosovës e gjen në një situatë ku qëndrimet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në politikën ndërkombëtare, veçanërisht në marrëdhëniet me aleatët evropianë, janë krejtësisht të paparashikueshme.

Ndryshimet janë aq dramatike sa presidenti amerikan kërcënon të aneksojë territoret e vendeve aleate si Kanadaja dhe Danimarka, ndërsa paralajmëron bashkëpunim me Rusinë dhe Kinën. Kemi një president që ende nuk i njeh rezultatet e zgjedhjeve të 2020-ës, ka filluar çmontimin e agjencive shtetërore që kanë qenë pjesë e imazhit të Amerikës në botë, ka hyrë edhe në ato të sigurisë kombëtare, ndërkohë që bashkëpunëtorët e tij më të afërt duan të ndërhyjnë në zgjedhjet e vendeve aleate duke mbështetur forcat politike të ekstremit të djathtë.

Ndërsa kanë respekt për diktatorët dhe liderët autoritarë. Të dish saktësisht se si do të sillet kjo administratë amerikane me Kosovën duket pak pretencioze. Dhe për Kosovën, si për pjesët e tjera të rajonit, një konflikt mes Amerikës dhe aleatëve të saj evropianë nuk mund të sjellë përfitime. Edhe pse Ballkani, me Kosovën në të, është pjesë e Evropës, si një enklavë e rrethuar nga vendet e BE-së, problemet në këtë rajon janë zgjidhur vetëm me bashkëpunim të plotë ushtarak, politik, ekonomik dhe humanitar ndërmjet BE-së dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Askush nuk mund ta dijë se si do të shkojë ky bashkëpunim tani e tutje.

Bashkësisë ndërkombëtare duhet t'i kujtohet se që nga fillimi i luftërave në territorin e ish-Jugosllavisë, Kosova më shumë se kushdo tjetër ka marrë parasysh kërkesat dhe këshillat e bashkësisë ndërkombëtare. Dhe nuk ka qenë e lehtë. Nga pranimi i Marrëveshjes së Rambujesë deri te Pakoja e Ahtisaarit.

Sa herë që dikush përmend se Kosova më 17 shkurt 2008 ka bërë një “shpallje të njëanshme të pavarësisë”, synimi është që ky akt të relativizohet ose të bëhet problematik. Deklaratat e pavarësisë janë nga natyra e njëanshme. Domethënë, ato bëhen nga përfaqësuesit e një populli në një territor, ndërsa të tjerët vendosin nëse do ta njohin atë apo jo. E tillë ishte shpallja e pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912 dhe ajo e Kroacisë dhe Sllovenisë në vitin 1991. Por asnjë shpallje e pavarësisë në Evropën moderne nuk ka qenë më pak e “njëanshme” se ajo e Kosovës.

Procesi që çoi në të, koordinimi me faktorët kryesorë ndërkombëtarë, kushtet në të cilat u shpall, afati kohor, përmbajtja e Kushtetutës, flamuri, himni dhe shumë elementë të tjerë në fakt e bëjnë shumëpalëshin shpalljen e pavarësisë së Kosovës.     

Edhe njohjet u arritën në fazën e parë më së shumti falë veprimit të përbashkët e të koordinuar të vendeve që ishin pjesë aktive e shpalljes shumëpalëshe të pavarësisë së Kosovës. Shumica e vendeve që e njohën Kosovën i përkasin asaj që njihet si "bota demokratike perëndimore" ose aleatëve dhe partnerëve të Perëndimit dhe vendeve ku Perëndimi ka ndikim. Kjo duket qartë edhe sot nëse shikohet harta botërore me vendet që e kanë njohur Kosovën.

Sa i përket numrit të njohjeve, Serbia pretendon se 29 prej atyre që e kishin njohur Kosovën e kanë tërhequr njohjen. Nuk ka një konfirmim të tillë nga Kosova. Do të ishte logjike që një vend që tërheq njohjen të njoftojë vendin përkatës për të cilin e ka tërhequr atë dhe jo ndonjë vend tjetër. Prandaj, nuk mund të shihet me siguri të plotë se sa shtete ka sot që e kanë njohur Kosovën.

Kjo varet nga shumë faktorë.

Për shembull, Kroacia nuk është njohur ende nga tre vende, edhe pse pavarësia e Kroacisë është shpallur 34 vjet më parë. Dhe të tre këto vende ishin ndër të parat që e njohën Kosovën. Shumë njerëz dëgjuan emrat e tyre për herë të parë kur u njoftua se e kishin njohur Kosovën.    

Por për Kosovën njohjet janë më të rëndësishme se sa për Kroacinë, pasi Kosova ka pengesa për t'u anëtarësuar jo vetëm në organizata ku Rusia ka të drejtën e vetos, por edhe në BE. Këtë më së miri e dëshmon fakti që pas dy vitesh nuk është shqyrtuar fare aplikimi i Kosovës për anëtarësim në BE. Dhe BE-ja kishte rolin kryesor në koordinimin e shpalljes së pavarësisë 17 vjet më parë, sepse edhe roli i saj u përcaktua pas asaj deklarate. Pikërisht për këtë Koha Ditore disa javë para shpalljes së pavarësisë kishte shkruar në ballinën e saj se do të shpallej më 17 shkurt, ndonëse askush në atë kohë nuk e dinte saktësisht këtë.

Koordinimi është edhe sot i rëndësishëm për të shpjeguar se si Bashkimi Evropian doli të ishte elementi kryesor që nuk iu përmbajt marrëveshjes dhe pritjeve që kishin ekzistuar në ndërmarrjen e përbashkët për shpalljen e pavarësisë shumëpalëshe të Kosovës.

Vetë shpallja e pavarësisë erdhi pas një procesi politik ndërkombëtar, të udhëhequr nga Marti Ahtisaari si i dërguari special i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së.

Negociatat u zhvilluan sipas udhëzimeve të Grupit të Kontaktit, për të cilat ishte rënë dakord jo vetëm nga BE-ja, por edhe nga Rusia. Dhe në atë proces vëmendje e veçantë iu kushtua nevojave të BE-së dhe rolit që pritej të luante në vazhdimin e procesit. Në ekipin e Ahtisaarit ishin të pranishëm numri më i madh i përfaqësuesve të BE-së. Edhe në Trojkën që pasoi propozimin e Ahtisarit, përveç përfaqësuesve të SHBA-së dhe Rusisë, ishte edhe përfaqësuesi i BE-së.

Prandaj ishte një surprizë e madhe kur BE-ja u nda keq për statusin e Kosovës pas shpalljes shumëpalëshe të pavarësisë të hënën më 18 shkurt 2008 në një takim të ministrave të jashtëm në Bruksel. Kjo ishte hera e dytë që BE-ja tradhtonte një proces në të cilin kishte luajtur një rol udhëheqës. Një vit më parë, një numër i vogël i shteteve të BE-së nuk e kishin mbështetur Paketën e Ahtisaarit.

Kështu, ministrat e BE-së, nën kryesimin e ministrit të Jashtëm slloven Dimitrij Rupel, lëshuan një deklaratë të pazakontë. Në të, ata deklaruan:

“Më 17 shkurt 2008, Kuvendi i Kosovës miratoi rezolutën për shpalljen e Kosovës të pavarur. Këshilli vëren se kjo rezolutë e obligon Kosovën të respektojë parimet e demokracisë dhe barazisë së qytetarëve të saj, mbrojtjen e serbëve dhe pakicave të tjera, mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe fetare, si dhe mbikëqyrjen ndërkombëtare.

Këshilli gjithashtu nënvizoi se BE-ja mbetet e përkushtuar ndaj parimeve të Kartës së OKB-së dhe Aktit Final të Helsinkit, duke përfshirë parimet e sovranitetit dhe integritetit territorial dhe rezolutat e Këshillit të Sigurimit të OKB-së. “Nënvizon besimin se, duke pasur parasysh konfliktet e viteve 1990 dhe periudhën e zgjatur të administrimit ndërkombëtar sipas Rezolutës 1244, Kosova përfaqëson një rast sui generis që nuk i vë në dyshim këto parime dhe rezoluta. 

Në komunikatën e Këshillit të BE-së flitet edhe për gatishmërinë e BE-së që përmes pranisë së saj të luajë një rol në terren në Kosovë dhe mirëpriti gatishmërinë e pranive të tjera ndërkombëtare.

Në reagimin e parë të BE-së nuk u tha asgjë për vetë statusin dhe qëndrimin e BE-së për statusin. Ky ishte një dështim i madh politik i BE-së, pasojat e të cilit ndihen edhe sot, si për Kosovën ashtu edhe për BE-në. Shumica dërrmuese e vendeve të BE-së e njohën pavarësinë e Kosovës, por 5 vende (Greqia, Qipro, Sllovakia, Rumania dhe Spanja) nuk e njohën atë.

Ata interpretuan se me mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës po "respektonin të drejtën ndërkombëtare". Në këtë mënyrë, ata u rreshtuan me Rusinë kundër shumicës së vendeve të BE-së.

Institucionet e BE-së vendosën të përdorin një argument formal, duke thënë se “BE nuk i njeh shtetet, por kjo është kompetencë individuale e shteteve anëtare”. Por kjo nuk është plotësisht e vërtetë. E vërtetë. BE zakonisht mban një qëndrim politik për njohjen e shteteve, ndërkohë që çdo shtet anëtar e zyrtarizon këtë duke vendosur marrëdhënie diplomatike me atë shtet. 

Para Kosovës, Mali i Zi kishte shpallur pavarësinë e tij. Në atë rast, BE-ja u kishte bërë thirrje shteteve të saj anëtare që “të vendosin marrëdhënie me Malin e Zi si shtet sovran”. BE-ja e kishte njohur gjithashtu Kroacinë kolektivisht më 15 janar 1992. Kroacia ende feston njohjen nga 12 anëtarët e atëhershëm të BE-së si "dita e njohjes ndërkombëtare të Kroacisë". Në rastin e Kosovës, për këtë nuk ka pasur dhe nuk ka asnjë marrëveshje sot.

BE-ja kishte humbur tre mundësi të rëndësishme për Kosovën. Ajo dështoi në vitin 2007 për të mbështetur njëzëri Paketën e Ahtisaarit. Dështoi më 18 shkurt 2008 të kishte një qëndrim të përbashkët politik për njohjen e Kosovës si shtet.

Ajo dështoi në vitin 2011 të njohë shtetësinë e Kosovës nga të gjitha shtetet, sepse argumenti se shpallja e pavarësisë së Kosovës shkel të drejtën ndërkombëtare nuk ishte më i vlefshëm. Sepse autoriteti kryesor botëror për interpretimin e së drejtës ndërkombëtare, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, kishte deklaruar se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk ka shkelur të drejtën ndërkombëtare apo Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Edhe tani, 17 vjet më vonë, 5 vende të BE-së ende mbajnë të njëjtin qëndrim ndaj shumicës dërrmuese të vendeve të BE-së dhe NATO-s. Pasojat janë të mëdha për Kosovën, por edhe për kredibilitetin e BE-së, e cila synon të jetë një “aktor global” dhe nuk ka qëndrim për një çështje të rëndësishme në oborrin e saj. 

Dhe vërtet, sot, kur BE-ja ankohet se nuk po konsiderohet si një faktor në botë, se po injorohet nga SHBA-ja në negociatat për t'i dhënë fund luftës në Ukrainë, duhet të mendojë mirë se sa ka kontribuar që kjo të ndodhë. Nëse BE-ja, pas 14 vitesh dialog, nuk është në gjendje të hapë një urë që lidh dy pjesë të një qyteti në Kosovë, si mund të jetë një faktor i respektuar në rastin e Ukrainës apo Gazës? Edhe 17 vjet pas pavarësisë, edhe 14 vjet pas fillimit të dialogut, ne dëgjojmë nga BE-ja për Kosovën se si do të "ulen të shohin se si do të vazhdohet!!!"./Koha 

S.B/Shqiptarja.com

TAG:
• pavaresia e kosoves
• Augustin Palokaj
• kosova