De Unamuno, një shkrimtar mes Zotit dhe filozofisë

TIRANË- Në historinë e kulturës spanjolle të shek. XIX-XX zor se mund të gjendet një figurë më origjinale, sesa ajo e Migel de Unamunos, filozofit, shkrimtarit, poetit, dramaturgut, filologut, pedagogut dhe veprimtarit shoqëror. Atij i pëlqenin shumë paradokset në letërsi, gjë që ka ngjallur një polemikë të gjatë midis kritikëve letrarë, por ai edhe vetë ishte një paradoks i gjallë: një Don Kishot, që fsheh brenda vetes Sanço Pançon, racionalist, që hedh poshtë arsyen, poet në filozofi dhe filozof në poezi, dramaturg në prozë dhe prozaik në dramaturgji, ateist, që vazhdimisht i drejtohet Zotit, ai dukej sikur ishte gatuar nga një sërë kontradiktash. Por është diçka, një cilësi dhe, pikërisht dashuria e pakufishme për atdheun e tij, tokën e thatë dhe të ashpër spanjolle, që e bën atë të vuajë bashkë me të varfërinë, hidhërimet e pikëllimet dhe i jep atij forcë që të hakmerret për çdo fyerje që i bëhet vendit të vet.  Mbase kjo e bëri profesorin e gjuhës greke dhe rektorin e Universitetit të Salamankës, Migel de Unamunon, njeriun e mbyllur e fjalëpakë, të pashoqërueshëm dhe nganjëherë edhe absurd, një shkrimtar të madh.

Tematika jetësore si dhe personazhet origjinalë kanë bërë që veprat e tij të pëlqehen dhe përkthehen në shumë vende dhe popuj të botës. Lexuesi ynë këtë radhë ka fatin të njihet me disa nga novelat dhe tregimet e tij të mrekullueshme. Në gjuhën shqipe ato vijnë me përkthimin e Qamil Bredhias botuar nga “Toena” me titullin “Kur të zë dashuria (titulli i një prej tregimeve, që po e botojmë në këtë numër të Milosaos).

MIGEL DE UNAMUNO lindi më 27 shtator të vitit 1864 në Bilbao. Vitet e fëmijërisë të shkrimtarit të ardhshëm përkojnë me ngjarje të mëdha historike: revolucionin 1868-1873 dhe luftën karliste (të republikanëve me karlistët monarkikë). Mbresat e fëmijërisë gjetën pasqyrim në romanin e tij të parë “Paqe në kohën e luftës”. Në vitet 1880-1884 ndjek studimet universitare në fakultetin e filozofisë dhe shkencave humanitare në Universitetin e Madridit. Mbasi mbaron universitetin kthehet përsëri në qytetin e lindjes, në Bilbao. Rrugën e krijimtarisë ai e ka filluar në radhët e shkrimtarëve që i përkasin të ashtuquajturit “Brezi i viteve ’98”, d.m.th. në grupin e shkrimtarëve, kritikëve, filozofëve, sociologëve që u bënë të njohur në dhjetëvjeçarin e fundit të shek. XIX. Në fund të viteve ’90 Unamuno përjeton një krizë të rëndë shpirtërore, i zhgënjyer nga Spenseri dhe pozitivizmi i tij, të cilin ai e tall në romanin “Dashuria dhe pedagogjia” (v.1902). I zhgënjyer nga shkenca, shkrimtari i drejtohet fesë, por edhe kjo nuk e kënaq. Atë e preokupon së tepërmi problemi i pavdekësisë individuale. “Për ndjenjën tragjike të jetës të njerëzve dhe popujve” ishte libri filozofik i botuar ne 1913, i përshkuar tërësisht nga pesimizmi.

Një nga librat

“Jeta është tragjedia, – shkruan ai, - një luftë e pandërprerë pa fitore dhe madje pa shpresë në fitore”. Këtë ide të jetës së pakuptimtë Unamuno e ka shprehur në formë artistike në përmbledhjen e tregimeve “Pasqyra e vdekjes” (1913) dhe në novelën “Mjegulla” (1914). Në botëkuptimin e shkrimtarit feja zë një vend qendror. Por edhe sot vazhdon debati, nëse ai ishte ateist, apo besimtar, deist, apo katolik. Thelbi i kuptimit të filozofisë fetare të Unamunos shprehet në këto fjalë të tij: “Të besosh te Zoti, do të thotë të duash me zjarr ekzistencën e tij, të sillesh sikur ai të ekzistonte, d.m.th. të jetosh me këtë hov dhe ta shndërrosh atë në një bindje të brendshme për veprim”. “Unë, – thotë ai, – e urrej katolicizmin kishtar, zyrtar, dogmatik, por në shpirt pajtohem plotësisht me katolicizmin spanjoll të popullit”. Këto pikëpamje ai i pasqyron në një nga veprat e tij: “Shenjtori Manuel i Mirë, martir” (1909). Unamuno u bë i famshëm edhe me qëndrimin e tij kritik ndaj shtetit borgjez, demokracisë borgjeze, militarizmit, moralit borgjez. Veprimtaria politike e Unamunos u rrit sidomos në vitet e diktaturës (1924), gjatë së cilës ai u internua jashtë shtetit. Në protest kundër këtij internimi u ngritën mjaft figura të shquara të kohës, si Albert Ajnshtajn, Romen Rolan, Tomas Man etj. Shkrimtari vdiq më 31 dhjetor të vitit 1936.

Veprat kryesore:

Përmbledhja “Vjersha” (1907); “Pasazhe nga sonetat lirike” (1911)

Dramat: “Fedra” (1921); “Medea” (1933); “Vëllai Huan ose Bota është teatër” (1934) etj.

Kujtime dhe shënime: “Kujtime për fëmijërinë dhe rininë” (1908)

Vepra filozofike: “Feja ime dhe shënime të tjera” (1910)1

Pamflete publicistike: “Jeta e Don Kishotit dhe e Sanços” (1905)

Shënime udhëtimi: “Nëpër Portugali dhe Spanjë” (1911)

Romani i parë: “Paqe në kohën e luftës” (1897); “Dashuria dhe pedagogji” (1902)

Novela: “Mjegulla” (1914); “Abel Sançesi” (1917); “Tre novela moralizuese dhe një prolog” (“Dy nënat”, “Markezi de Lumbrija”, “Burrë i vërtetë” – 1920) “Teze Tula” (1920).

Tregime: Përmbledhja “Pasqyra e vdekjes” (1913).

/r.k./Shqiptarja.com

TAG:
• Migel de Unamunos