"Der Spiegel": Dashuria e Enver
Hoxhës për “Benz-Mercedes”-in

Një artikull i revistës gjer mane, "Der Spiegel" në vitin 1972, përpiqet të verë në dukje një fenomen shumë paradoksal, i cili ndoshta na ka shkuar ndërmend të gjithëve dikur, duke i bërë pyetjen vetes: Përse funksionarët komunistë nga Varshava deri në Phenian, nga Hungaria deri në Mongoli, përfshirë këtu edhe vetë Enver Hoxhën, parapëlqenin të lëviznin me Mercedes-Benz? - Më tej mund të pyesnim: Kush e frymëzoi i pari përdorimin e simbolit krenar të kapitalizmit? - Apo edhe: Kush e përdorte më së shumti në vitet ´70, prodhimin aristokrat nga zemra e industrisë gjermane? - Artikulli na jep përgjigje për shumë nga këto pyetje dhe na informon edhe se si bëheshin porositë nga krerët komunistë në Europë Lindore apo Azi, duke dëshmuar mbi çmimet që aplikoheshin apo mbi sasinë e tyre, përfshirë këtu edhe disa të dhëna vërtetë interesante e të pabotuara më parë, në lidhje me Shqipërinë e diktatorin e saj, në një kohë kur të shihje përtej izolimit, ishte privilegj vetëm i disave.

Ndërkohë, ata që e kishin më pranë dhe që ia çmonin vlerën më shumë "yllit", siç e cilësojnë shpesh në artikull simbolin mitik të Benz-it, ish-gjermanolindorët, duket se e refuzonin prezencën e tij - të paktën publikisht - së bashku me "tovarish"-ët moskovitë, të cilët gjithsesi rendisnin në parkingun e Kremlinit, një shumëllojshmëri markash e tipesh të veturave perëndimore, sipas artikullit. Ishin pra pikërisht ata që siç thekson artikulli, "gjëmonin me batare" në luftën e pakompromis e të gjithanshme kundër kapitalizmit e simboleve të tij, të cilët në mënyrë paradoksale e adhuronin këtë simbol .

Marshalli hijerëndë jugosllav, Josip Broz Tito, ngjan të ketë qenë edhe inspiruesi kryesor nga "kampi i kuq", për të qarkulluar me të, i pasuar menjëherë nga fqinjët apo nga "shokët e idealeve" nga Europa deri në Azi. Por gjithsesi, në përshtatje me kushtet e cilësinë e rrugëve, duket se bëhej edhe porosia luksoze, duke bërë që të lëviznin rrotat e të diskutohej edhe çmimi i volitshëm, sidomos në rastin shqiptar, ku sipas artikullit, mungesa e devizës ishte një handikap - në dukje- krahasuar me homologët në vende të tjera komuniste.

Kështu, për Hoxhën, tipi i përshtatshëm ngjan të ishte "Mercedes 250 S", por për liderët e tjerë lindorë, preferoheshin tipa më robustë. Kishte dhe nga ata që e dinin se udhëtimi me të nuk mund të shkonte më larg se 100 km, pasi Mongolia e asaj kohe, për shembull, sipas artikullit, nuk mund të të ofronte më shumë. Një veçori tjetër të cilën na e vë në dukje artikulli në fjalë, ishte edhe fakti se: në kundërshtim me vende të tjera lindore, kinezët ashtusikurse edhe shqiptarët, i kanë zbukuruar parkingjet e përfaqësive të tyre jashtë vendit, me Mercedes-ë (mbizotërojnë tipat: 250 dhe 280).
* * *
Ata gjëmojnë me batare kundër kapitalizmit dhe luftojnë komfortin perëndimor. Megjithatë adhurojnë t´i ulin të ndenjurat e tyre në një simbol të kapitalizmit. Qoftë në Pekin, Phenian, Varshavë apo Ulan-Bator, duke ecur mbi bulevardet plot shkëlqim të Budapestit apo mbi sheshet e pistat e ngrata të Kinës - shoqëruar nga shoferi, do të gjendet gjithnjë duke qarkulluar automjeti mitik që mbart një udhëheqës partie apo kryetar shteti në vendet komuniste. Ata lëvizin ngadalë, duke shijuar mendueshëm nga ndenjësja e butë, "yllin" nga Shtutgarti. Udhëtari më i moçëm i Mercedes-it në tokën socialiste, duket se është shefi i shtetit jugosllav, Marshalli Josip Broz Tito.

Kur ai dëgjoi për herë të parë në mes të viteve ´60, se "Daimler-Benz" po punonte për të sjellë sërish në treg një tip të ri, vërtetë të madh, e la në park menjëherë "karrocën" e vet të preferuar deri më atë atëherë; një "Rolls-Royce", dhe - duke u regjistruar kësisoj si njëri ndër të parët klientë të mallit të ri - porositi menjëherë një "Pullman 600", si dhe një "Landaulet 600" të hapur. Çmimi: rreth 140 000 marka gjermane. Në komfortin që ofron "Daimler"-i, Marshalli plak mund të shijojë një bar, një telefon si dhe të ingranojë edhe një aparat rroje. Poshtë mbajtëseve të krahëve, gjithsesi gjendet edhe një kuti kozmetike. Shija e shtrenjtë e Titos nuk iu imponua vetëm shokëve të tij më të ngushtë dhe drejtorëve kryesorë të industrisë jugosllave, të cilët qysh prej asaj kohe, tashmë parapëlqejnë vetëm "Benz"-at ( nga tipat më të përdorur tashmë renditen: 250 dhe 280), por edhe homologëve të tij partiakë, nga vendet fqinje: Kur shefi i shtetit dhe kryetari i partisë rumune, Nikolae Çaushesku u takua me Titon në rezidencën e këtij të fundit në ishullin Brioni, të dy bashkëbiseduesit folën edhe mbi temën: makinat e shërbimit.

E kështu që nga Bukureshti, Çaushesku dërgoi njerëzit e vet të bënin porosinë për mallin nga Shtutgarti. Ata porositën - sipas shembullit të dhënë nga Tito - një "Pullman" dhe një "Landaulet". Edhe vetë Enver Hoxha, shefi i Republikës së vogël Popullore të Shqipërisë, miqësore ndaj Kinës, nuk ka mundur t´a refuzojë dot e të tërhiqet nga përdorimi i simbolit krenar të kapitalizmit. E thënë troç: meqenëse Republika e vogël ballkanike vuan nga mungesa e devizës së gjelbër, diktatori shqiptar ka menduar se porositja e një "Mercedes 300" (çmimi: 22 100 deri në 28 600 marka) do të kishte qenë mëse e pranueshme. Në biseda me ekspertët e vet të "Benz"-it, Hoxha besohet të ketë thënë se, edhe kjo dëshirë ishte sërish e shtrenjtë. Arsyetimi: sepse përdorimi i 300-it, pajisur me të gjitha komoditetet dhe teknologjinë e lartë, nuk do ishte i përshtatshëm për rrugët e këqija të Shqipërisë. Kështu që "i forti i Tiranës" duhej të kënaqej me një "250 S". Mjeti shtetëror është i pajisur me goma të gjera 15 inch ( rreth 381 mm), amortizatorë të përforcuar si dhe me një mbrojtëse me pllaka metali kundër goditjeve të gurëve. Ashtusikurse shefi i tyre i partisë, edhe ambasadorët shqiptarë në mbarë botën lëvizin me produktin nga Shvabia ( përkth: Krahinë në Gjermaninë jugore, ku ndodhet edhe qyteti i Shtutgartit, ku ka selinë edhe Mercedes-Benz).

Në këtë rast, me posedimin dhe përdorimin e këtij mjeti, shqiptarët duan të demonstrojnë edhe në aspektin automobilistik, miqësinë e tyre ndaj Kinës së Maos. Pasi në kundërshtim me vende të tjera lindore, kinezët ashtusikurse edhe shqiptarët, i kanë zbukuruar parkingjet e përfaqësive të tyre jashtë vendit, me Mercedes-ë ( mbizotërojnë tipat: 250 dhe 280). Funksionarët e lartë kinezë në vendlindje, kohët e fundit duket se nuk kanë qenë fort të kënaqur me paratë që kanë hedhur për të pasur në dorë "Yllin". Disa të privilegjuar ndër kinezët e rinj, vërdallosen nëpër provinca vetëm prej pak kohësh nëpër limuzina 600-e. Se sa 600-a qarkullojnë ndërkohë në Kinën e Maos, këtë nuk e dinë ta thonë saktësisht as vetë prodhuesit në Shtutgart, të cilët ua kanë shitur kinezëve këto makina, pasi këta të fundit, i kanë blerë këto automjete nëpërmjet personave të tretë si ndërmjetës.

Manaxherët e Benz-it vlerësojnë se numri i 600-ave të dërguar në Kinën e Maos, shkon deri në dhjetra. Një vlerësim më të saktë, prodhuesit në Shtutgart shpresojnë ta marrin nga një teknik i tyri, i cili për herë të parë, pas Luftës, do shkojë në Pekin vitin që vjen. Sidoqoftë, të dhëna të pasakta ekzistojnë mbi numrin e automjeteve qeveritare të prodhuara nga "Benz"-i për Vietnamin e Veriut dhe Korenë e Veriut. Të dy kombet e ndara më dysh, i kanë bërë ndërkohë prorositë e tyre nëpërmjet të tretëve. Por një tekniku të "Daimler"-it, koreanoveriorët u kishin rrëfyer një sekret: ata kishin njëmbëdhjetë 600-a. Më i përdorur ngjan të jetë për shokët komunistë aziatikë, tipi i Benz-ave më të vegjël. Kështu, në vitin 1971, funksionarët nga Pheniani ( Koreja e Veriut) porositën një partí prej 200 Mercedes-ësh të tipit 220, direkt nga uzinat në Shtutgart.

Edhe Mongolia, vendi agrar besnik i Moskës, i cili nuk numëron dot as 100 kilometra rrugë të asfaltuara, ka blerë në një radhë të vetme 30 Mercedes-ë të tipit "280 S" dhe pagesën e ka kryer në marka gjermane. Kundër përdorimit të simbolit kapitalist në fushën automobilistike me origjinë nga vendi i shvabëve, deri më tani janë dëshmuar të jenë vetëm sovjetikët dhe RDGJ-ja. Përjashtim bëjnë: në rrethinat e Moskës, ku ndodhen daçat (përkth: shtëpizat apo vilat e udhëheqjes në pyll) janë vënë re tek-tuk, edhe limuzina Mercedes.

Edhe në parkingun e madh të Kremlinit, ku shihen në fakt një përzierje ngjyrash të markave perëndimore - si për shembull "Rolls-Royce", "Citroen SM", "Cadillac" - prej vitesh gjendet edhe një "Daimler" aristokrat i tipit 600.

*Marrë nga "DER SPIEGEL", 18 Dhjetor 1972

Shkrimi u botua sot në gazetën Shqiptarja.com, 20 janar 2013
(eç/shqiptarja.com)