Fusnotë ekonomisë

Vëmendja e opinionit publik në javët e fundit rreth çështjes së fusnotës dhe kontributin e çmuar që marrëveshja e fundit me Beogradin dha në pranimin e kandidaturës së Serbisë në Bashkimin Evropian, ka bërë që të kalojë në neglizhencë një nga pikat tjera kryesore të agjendës qeveritare për sivjet. Këto janë planet qeveritare për privatizimin e PTK-së, dhe masat privatizuese në sektorin energjetik, me planin për privatizimin e Distribucionit të KEK-ut dhe hapjen e tenderit për ndërtimin e “Kosovës së Re”. Siç paralajmëron një raport i botuar së fundi nga gazeta “Jeta në Kosovë”, pakoja për ndërtimin e “Kosovës së Re” përfundimisht do të shoqërohet me kalimin e “Kosovës B” në pronësi të investitorit në “Kosovën e Re”, gjë që, në vitet e shkuara, kishte qenë një nga pikat kontestuese rreth këtij projekti.

Efektivisht, qeveria ka vendosur që ta falë “Kosovën B” për ta bërë më të levërdishëm investimin në “Kosovën e Re”, pasi që të ardhurat nga “Kosova B” do të shfrytëzohen nga pronari i ri për investimin që do të bëhet në “Kosovën e Re”.

Kemi të bëjmë edhe me një hap të ri drejt shpronësimit total të ekonomisë kosovare dhe kalimit të aseteve kryesore industriale në kontroll të kapitalit të huaj.

Shpërthimi në “Ferronikël” na përkujton se jemi në vazhdën e transformimit strukturor të ekonomisë kosovare dhe hapjes së saj për eksploatim të pamëshirshëm nga kapitalizmi global, ndërkohë që me privatizimet e planifikuara Kosova efektivisht ngelet pa sektor publik, dhe jo vetëm kaq, pa kontroll dhe pronësi mbi asetet dhe industritë kryesore të vendit.

Fjala është për asete dhe burime që kanë vlerë të paktën një miliard euro (një vlerësim konservator), pra sa gati një çereku i BPV-së së tërë vendit, dhe që përbëjnë pjesën kryesore të aseteve industriale të vendit. Kjo vlerë është jashtëzakonisht më e madhe nëse llogariten potencialet energjetike të vendit, dhe nevojat në rritje në tregun e energjisë në Ballkan dhe në Evropën Qendrore.

Natyrisht, qytetari i rëndomtë kosovar përditë shantazhohet me idenë se rruga e privatizimit total është e paalternativë, se o do të shkojmë drejt privatizimit total të ekonomisë, o vendi ngelet me shërbime dhe infrastrukturë inferiore si pasojë e joefiçiencës dhe korrupsionit në sektorin publik. Gjatë vitit të kaluar opinioni publik ishte po kaq i bombarduar me idenë se rruga e ndjekur nga qeveria është e vetmja drejt tregut të lirë, pasi që çdo opsion tjetër përfaqëson një mbeturinë nga e kaluara.

Në rastin e Kosovës, privatizimi i sektorit publik përfshin dy sektorët kyç, energjinë dhe telekomunikimin, që janë sektorë të rëndësishëm jo vetëm për ekonominë e Kosovës dhe për faktin që kryejnë shërbime esenciale publike, por njëkohësisht edhe sektorët dominantë industrialë në gjithë Evropën Qendrore dhe Lindore. Nga top 500 firmat më të fuqishme në Evropën Qendrore dhe Lindore, shumica (rreth 47%) në renditjen sipas të ardhurave të realizuara gjatë vitit 2010 janë firma në fushën e energjisë (si PGE polake apo ÇEZ-i çek) dhe të telekomunikimit.

Me një fjalë, në vend të investimit në asetet industriale me qëllim të orientimit të tyre drejt konkurrueshmërisë rajonale dhe evropiane, asetet dhe burimet e vendit efektivisht po iu falen investitorëve të huaj, që të përfitojnë nga ato. Dhe, përderisa privatizimet në Evropën Lindore dhe Qendrore ndihmuan në integrimin e rajonit me industrinë gjermane dhe Bashkimin Evropian, kur merret parasysh se në listën e investitorëve më të mëdhenj në Evropën Qendrore dhe Lindore, sipas listës së përpiluar nga firma “Deloitte”, janë prodhuesi gjermanë “Volkswagen”, kompania britanike e energjisë “E.On”, rrjeti i hipermarketeve “Metro”, kompania gjermane e energjisë “RWE” dhe kompani të tjera si “Samsung”, “Nokia”, dhe “Fiat”.

Ndërkaq, po shihet se interesi kryesor në asetet industriale në Kosovë po vjen nga kapitali me origjinë nga Azia dhe Lindja e Mesme. Kjo nuk është gjë e keqe në vetëvete (në fund të fundit, kapitali nuk njeh kufi e as gjeografi), por pashmangshëm do të ketë implikime në gjeopolitikën e rajonit në dekadat që do të vijnë. Po harrojmë se, p.sh., edhe një vend si Serbia, aq sa mund të kultivojë marrëdhëniet diplomatike me Rusinë, ekonomikisht, për nga niveli i investimeve dhe i tregtisë, është shumë më ngushtë e lidhur me Gjermaninë dhe vendet e BE-së, madje shumë më tepër se sa Kosova.

Dhe ndonëse qeveria mund ta shfrytëzojë argumentin se me rastin e privatizimit të PTK-së, ata po e ndjekin trendin rajonal të privatizimeve në telekomunikim, ky argument nuk vlen për energjinë, pasi që ajo që po ndërmerr Qeveria e Kosovës (dhe paralelisht ajo në Shqipëri) në këtë pikëpamje janë jashtëzakonisht radikale.

Afër gjysma e firmave të energjisë në Evropën Qendrore dhe Lindore (dhe shumica dërrmuese në Ballkan) janë në pronësi shtetërore. Politika e privatizimit total të sektorit të energjisë në Kosovë është jashtëzakonisht radikale edhe për standardet e rajonit dhe të të gjitha vendeve transicionale. Projekti neoliberal në Kosovë, të paktën sa i përket sektorit të energjisë, do të shkojë në përmasa ekstreme, me pasoja që tashmë po shihen në Shqipëri, e kapluar nga kriza e thellë energjetike pas privatizimit të rrjetit të shpërndarjes.

Me fjalë të tjera, po shkojmë drejt një situate ku Kosova do të prodhojë energji me bollëk, por e cila do të orientohet kryesisht për nevojat e eksportit, pasi që kjo do të jetë më e levërdishme për pronarin e aseteve energjetike të vendit, ndërkohë që qytetarët akoma do të vuajnë nga mungesa e energjisë dhe e investimeve në sistemin furnizues. Nga kjo do të goditen sidomos të varfrit, dhe sidomos zonat rurale, me çka edhe furnizimi me rrymë gradualisht shndërrohet në një lloj privilegji social dhe klasor.

Por, në planin më të gjerë do të rezultojmë në një situatë ku tre sektorët kryesorë ekonomikë të vendit (përjashtuar atë të tregtisë) do të kontrollohen nga kapitali i huaj: energjia, telekomunikimi dhe bankat. Mbetet vetëm edhe privatizimi i “Trepçës” që kosovarët të shndërrohen në argatë të kapitalit të huaj në shtëpinë e tyre, ndërsa konsumojnë mallra të importuara (kryesisht nga Serbia), u paguajnë kamata ekstrem të larta bankave të huaja, dhe punojnë për menaxherët e huaj që do të kontrollojnë pjesën më të madhe të industrive kryesore në Kosovë.

Ndërkohë që pjesa më e madhe e kosovarëve, ata që nuk kanë fatin të kenë familjarë të punësuar jashtë vendit, do të vazhdojnë ta kalojnë jetën në varfëri ekstreme, një “popullatë tepricë” e papërdorshme për kapitalin, siç i quante Marksi të varfrit dhe të papunët. Politikat neoliberale gjithkund dhe gjithmonë kanë rezultuar në ashpërsimin e pabarazive sociale dhe ky është trendi që po e vështrojmë sot në Kosovë dhe i cili premton që të intensifikohet në vazhdimësi.

Shprehur ndryshe dhe më figurativisht, kjo qeveri, pas vënies së fusnotës në emrin e shtetit, sivjet do t’ia vërë fusnotën edhe ekonomisë. Në fusnotë, ndërkaq, do të kenë të listuara të gjitha firmat e huaja që kontrollojnë ekonominë e Kosovës, pasi që vendi efektivisht do të mbetet pa ekonomi të veten.