Krishtlindje, Mesha e të internuarve
në kampin famëkeq të Tepelenës

Kjo është një dëshmi e rrallë e një ngjarjeje të ndodhur 65 vjet më parë. Autore e kësaj dëshmie është Elena Gjika (Merlika) vajza e gazetarit të njohur të viteve ’30 Sotir Gjika, një prej nuseve të djemve të Mustafa Merlikës, e cila shkoi pothuajse gjithë jetën e saj në kampet e internimit në Shqipërinë e diktaturës. 
Mes kujtimeve të saj Elena ka lënë edhe këtë ngjarje shumë domethënëse, si një dëshmi e gjallë mbi vullnetin, shpresën dhe besimin në zot të mijëra njerëzve të mbyllur në kampet me tela me gjemba që në vitet e para të regjimit kriminal të Enver Hoxhës. Në kushte çnjerëzore, ku uria dhe sëmundjet sundonin gjithkund, ditën e 24 dhjetorit 1951 të internuarit e grumbulluar në kampin e tmerrshëm të Tepelenës mbajtën meshën e Krishtlindjes. Detajet e ndjera të kësaj ngjarjeje i sjellim në tekstin e mëposhtëm. (Ad.Pe)

NËPËRMJET KUJTIMEVE TË MIJA

TEPELENA.... Kanë kaluar dyzet vite, por kujtimet janë ende aq të gjalla e aq të pranishme. Këta rrjeshta, këto ndodhi, ju që i keni jetuar ndoshta nuk do t’i lexoni kurrë, por kush mundohet t’i ripërtërijë u a kushton juve, heronj të heshtur e të harruar të një tragjedie e cila, kur jetohej, nuk kuptohej sa e madhe dhe e thellë ishte.

     Anxhela, Maria, Ana, Antoni, e mund të kujtoj ende qindra emra, e si pamje të njëmbasnjëshme të një filmi, shumë fytyra që rikthehen e më shohin, sy të trëmbur, çehre të zbehta të shënuara nga vetëdija e terrorit që shoqëronte çdo ditë jetën tonë.

     Një fushë përqëndrimi e pune të detyruar, një kamp, i populluar nga dymijë qënie njerëzore të ardhur, pothuajse të gjithë nga Veriu i Shqipërisë: pleq, gra, fëmijë, të shkulur në pak orë nga shtëpitë e tyre e të grumbulluar në pesë gazerma.

E të mendosh se atëherë e gjithë popullsia shqiptare nuk arrinte në një milion! Vendi i zgjedhur ishte llogaritur deri në hollësitë më të imta: një ultësirë  e gjërë, gati si një fushë e vogël beteje, e rrethuar pikërisht nga gazerma, bazë prapavije e ushtarake për ushtrinë italiane gjatë luftës italo – greke në vitet e luftës së dytë botërore. Për rreth nuk shiheshin veç male, një erë e akullt  gjatë dimrit na e bënte jetën të pamundur, tela me gjëmba kudo, ndalim i rreptë për të ndezur zjarr për t’u ngrohur me rrezikun për të mbetur, të lidhur, gjithë natën jashtë në ngricë.

Zgjimi bëhej në mëngjes herët. Katërqind vetë në çdo gazermë, shtrënguar njëri me tjetrin në dy kate shtretërish të pandërprerë dërrase në të gjithë gjatësinë e saj. Nuk ishin lejuar më shumë se gjashtëdhjetë centimetra për secilin prej nesh; dyshekët, për këdo që kishte fatin t’i kishte, dukeshin si rrugica të vogla e të ngushta. Bëhej thirrja e emrave, me ngut, pastaj nisja për në punë.

Të gjithë të rinjtë në mal: nuk mjaftonin dy orë ecje për të arritur,  për t’u kacavjerrur më pas nëpër një shteg shumë të ngushtë e të pjerrët deri atje lart ku ishte pylli ku punonim. Duhet të kishe krahë e muskuj të fuqishëm, për të prerë drunjtë me sëpatë, për t’i shpënë në kurriz poshtë në një livadh të vogël të stivuar, për t’u kthyer përsëri sipër e për të zbritur disa herë i ngarkuar deri sa të plotësohej sasia e kërkuar nga ata që na shoqëronin, rojet e kampit. I shëmbëllenim një karvani që, në rrjesht indian, mezi ngjitej e zbriste i heshtur, me këmbët që dhimbnin, herë herë të gjakosura, të mbathura me një copë lëkure derri që bashkë me lidhëset  merrte  formë sandallesh. Deri në mbrëmje me stomak bosh dhe gojën e shkrumbuar nga mungesa e ujit: në perëndim të diellit rrjeshti i gjatë i këtyre qënieve njerëzore vihej përsëri në rrugë për t’u kthyer “në shtëpi”. Ishim gjithmonë të ngarkuar me dru, copa të gjata e të trasha të lidhura me litar mbi kurrizet tona.

Ishte tashmë natë kur arrinim në kamp. Pleqtë, të sëmurët, prisnin kthimin tonë me ankth mbas murit të telave me gjëmba; pastaj fëmijët. Nuk mund të harroj kurrë fëmijët tanë që na dilnin përpara, të zbathur, të rreckosur, fëmijët që i linim në mëngjes duke lutur Zotin t’i gjenim shëndoshë e mirë në darkë. Por sa nëna në kthim gjenin një kufomëz: sëmundjet, veçanërisht ndërmjet fëmijëve, korrnin viktima pa mëshirë. Nuk kishte barna. Një mjek, dhe ai i përndjekur mbasi nuk ishte komunist i besuar, aftësia profesionale e të cilit zbehej e pafuqishme para aqë fatkeqësish e aq mjerimi, vinte duart në kokë kur hynte në kamp. Megjithatë gruaja shqiptare, nëna shqiptare e atyre viteve kishte një vendosmëri stoike: me duart e veta varroste krijesën e saj, pa derdhur asnjë pikë loti. Nuk kishte më lotë në sytë tanë, i kishim derdhur të gjithë! Të nesërmen shkohej në punë, e kështu vite me rradhë. Një kazan me ujë të zier me ndonjë kokërr fasule brënda e një copë bukë, ky ishte ushqimi ynë; në mëngjes pak ujë me ngjyrë të errët që duhet të ishte “çaj”

Afroheshin Krishtlindjet 1951. Shokë internimi ishin me ne disa meshtarë, Don Nikoll Mazreku, At Viktor Volaj, At Jak Gardin, ky i fundit italian. Të tjerëve nuk u kujtoj më emrat. Menduam t’a lusnim atë Krishtlindje me një Meshë. Nuk kishte vetëm katolikë në kampin tonë, kishte myslimanë, ortodoksë, por nisma duhet t’ishte e jona e nuk qe e lehtë. Në 1951 ishin ende të hapura kishat e xhamitë, por ishin në përgatitje ligjet që do të miratonin mbylljen e tyre dhe do të vendosnin ateizmin si ”fe” të Shtetit. Kërkesën tonë drejtoria e kampit e kundërshtoi prerë: çdo të thotë “Krishtlindje” tha drejtori Xhaferr Pogaçe, ne nuk njohim veçse Pashkët. Me durim të pamasë i shpjeguam se Pashkët përkujtonin vdekjen e Jezuit tonë, por Krishtindja ishte festa e gjithë njerëzimit sepse kremtonte lindjen e tij.

Asgjë, për më tepër se Krishtlindjet nuk binin të djelën, por më duket se n’atë të largëtin 1951 në një ditë pune. I siguruam se do të shkonim të gjithë në punë, pa dallim, mjaft që të na lejonin të ktheheshim pak më shpejt, para se të errësohej. Nuk kishim drita, as qirinj, as dhe një bishtuk. Sa lutje burgosësve tanë, por qemë të gjithë në një fjalë, pavarësisht nga besimi i secilit, atje ku na mblidhnin për të nisur rrugën e malit në punën tonë, nuk lëvizëm deri sa na premtuam se mund të lusnim Meshën e Shenjtë që, në padijen e tyre, nuk arrinin të kuptonin çfarë ishte dhe pse ne e dëshironim aq shumë.


Kampi Tepelenës 

Ku do të thuhej kjo Meshë? Na caktuan mbeturinat e një gazerme, pothuajse të shkatërruar nga granatat greke, ku vetëm një mur kishte mbetur mrekullisht në këmbë, por ku kishte vënd për të gjithë. Filloi kështu puna për pastrimin e vëndit nga gurët, blloqet, barishtet e mbeturinat, gjithmonë mbas pune, n’errësirë me flakën e copave të pishës së ndezur që shërbenin si pishtarë drite. Buzëqeshnin  Don Nikolla e At Gardini në mes nesh duka na ndihmuar. At Gardini organizoi korin: nuk ishin më shumë se shtatë a tetë gra e burra por i a dolëm në krye. Don Nikolli do të çonte meshën. U kthyem me vrap nga puna atë 25 dhjetor 1951. Gazerma e prishur ishte mbushur me gjind. Altari, i mbështetur në të vetmin mur të mbetur në këmbë, mbështetej mbi një grumbull gurësh të renditur mirë e të mbuluar nga një çarçaf i bardhë. Don Nikolli kishte ruajtur fshehtas një kupë dhe disa ostie e filloi meshën. Pothuajse pa u vënë re rojet e kampit u afruan “për të vigjëluar”, por besoj më shumë për kërshëri, për të parë se çfarë ishte ajo gjë për të cilën u ishim lutur aq shumë.

Kush u dha zërave tanë aq fuqi sa dukej se jehona arrinte deri në qytet? ”Adeste fideles”, “Natë yjesh”, “Ti zbret nga yjet” u përhapën në hapësirë duke mallëngjyer të gjithë të pranishmit. Don Nikolli në predkun shqiptoi pak fjalë,  të thjeshta, të thella, si ato që vetëm Krishterimi mund të frymëzojë. Nuk dëgjohej as flladi më i lehtë; së fundi notat e këndëshme e të thella të Ave Maria, ndërsa meshtari përsëriste si ndër shekuj “Ite Missa est” dhe qe një shpërthim lotësh e duarsh që ngriheshin lart drejt qiellit.. Atëherë të gjithë fuqishëm tonin “Christus vincit, Christur regnat”; tashmë ishte natë.

Don Nikoll Mazreku e At Gardini janë ende gjallë, nuk di nëse do të lexojnë ndonjëherë këta rrjeshta të thjeshtë, por cilido që qe i pranishëm, si un, në atë ndodhi nuk do t’i harrojë kurrë.

E kthyer në 1990 n’Itali munda të shoh një Kishë, t’i afrohem një altari, të marr kungimin e shenjtë. Gjthshka është e bukur, magjepsëse, por asgjë nuk mund të barazohet me emocionin aq të thellë, aq të mirëfilltë të asaj Krishtlindjeje të largët 1951, mes kaqë dhimbjeje, kaqë vuajtjesh por edhe kaqë shpresash në Virgjëreshën e Bekuar, Ruzari i së cilës shoqëronte kthimin tonë nga ajo punë çnjerëzore dhe e padrejtë, frut i një ideologjie të rreme e të mallkuar.
    
Krishtlindje 1991, Nga ELENA GJIKA MERLIKA


ELENA GJIKA  MERLIKA

Redaksia Online
XH.K/Shqiptarja.com