Kujtimet e ish-ushtarakut disident, që u pushkatua në ’63: ‘Sykuqi’ më futi në zyrën e errët, e më tha se, nëse s’do pranoja të survejoja e tregoja se çfarë bënin shokët e mi, do më…

*Nga Trifon Xhagjika, pushkatuar më 1963

Trifon Xhagjika lindi më 20 prill të vitit 1932 në fshatin Peshtan buzë lumit Vjosa, që ndan Tepelenën me Përmetin. Pasi u shkollua në Normalen e Elbasanit, ai mbaroi një kurs gazetarie e filozofie. Në vitin 1954 u diplomua në Shkollën e Bashkuar të Oficerëve “Enver Hoxha”, si oficer i artilerisë kundërajrore dhe filloi punë në Repartin e Raketave 3700 te “Rrapi i Treshit”, por me këmbënguljen e tij, mori një kualifikim për gazetari e histori. Pas kësaj ai u emërua me punë në Ministrinë e Mbrojtjes, fillimisht si redaktor në sektorin e botimeve dhe rregulloreve, e më vonë në redaksinë e gazetës “Luftëtari”.

Gjatë kësaj kohe, Trifoni u ndërgjegjësua dhe e kuptoj se udhëheqja e lartë komuniste e Tiranës, me në krye Enver Hoxhën, po e çonte vendin në një rrugë pa krye. Ai e donte lirinë dhe nuk mund të pajtohej lehtë me politikën e regjimit në fuqi dhe nisur nga kjo, Trifoni filloi të gjente prehje te krijimtaria letrare, (që në adoleshencën e tij, kishte filluar të shkruante poezi e skica letrare), duke publikuar te gazeta “Drita”, “Zëri i Rinisë”, “Nëntori”, etj. Ndërsa në vitin 1959, ai boton librin e tij të parë me titullin “Gjurmë”. Pas kësaj, ai fillon të fliste hapur kundër regjimit komunist në fuqi dhe politikës së izolimit, që po ndiqte udhëheqja e lartë e PPSh-së me në krye Enver Hoxhën, gjë e cila bëri që ai të ndiqej dhe survejohej nga Sigurimi i Shtetit dhe në vitin 1963, ai arrestohet së bashku me një grup shokësh, duke u akuzuar “për agjitacion e propagandë dhe për terror ndaj udhëheqjes së lartë”!

Gjyqi ndaj tyre u zhvillua në Tiranë dhe ndërsa po lexohej dënimi me vdekje, Trifoni pranoi se ai ishte autor i poezisë “Atdheu është lakuriq” dhe ndërsa po recitonte disa vargje të saj, tha se ndaj këtij regjimi, ishte i gatshëm të gjuante dhe me top artilerie. Trifoni nuk bëri fare kërkesë Kuvendit Popullor për faljen e jetës dhe vendimi i gjykatës u ekzekutua, duke e pushkatuar më 23 dhjetor të vitit 1963, në moshën 31 vjeçare. Mbas shembjes së regjimit komunist, në fillimin e viteve ’90-të, mbi bazën e dorëshkrimeve që ai kishte lënë dhe ishin ruajtur nga familja Xhagjika, u bë e mundur botimi i librave të tij “Atdheu është lakuriq” (1994) si dhe një përmbledhje me poezi (2002). Po kështu, para disa vitesh në fshatin e tij të lindjes në Peshtan të Përmetit, është vendosur edhe një bust i tij, ndërsa eshtrat e tij ende nuk janë gjetur.

SHËNIME: “STINA MENDIMI” PA MASKË

Mendimet e mia kanë ndryshuar si stinët e vitit. Kjo ka ndodhur jo më shumë për karakterin tim kontradiktor, sa për shkaqet e jashtme, të cilat ndikuan në fuqinë time shpirtërore që në moshën e njomë, shkaqe këto që më deziluzionuan për vite me radhë…!

… Fshati ku linda është plot shkrepa e gurë. Por ka edhe livadhe të vegjël, ku mbijnë shumë lulëkuqe. U bënë lulëkuqet për mua simboli i shpirtmadhësisë e i zemërgjerësisë njerëzore. Që 7-8 vjeç, baritja nëpër fusha të mblidhja lulëkuqe, se në to do të gjeja njerëzit e mirë, që t’u thoshja të ndihmonin nënën e babën tim.

Një ditë e dëgjova tim atë të thoshte: “Të gjithë njerëzit janë të këqij”. “Po ku janë njerëzit e mirë”? – pyeta nënën. “Janë në lulëkuqe” – m’u përgjigj ajo. Që atë ditë, shkova e kërkova në çdo lulëkuqe, por…!

… Por vitet më bënë 14 vjeç. Në çdo vit isha i heshtur e i turpshëm. Më tërhoqën një ditë “për hunde”. Ishte natë atëherë, natë e shkurtit të 1947-ës. Ecja në një korridor të errët e të ngushtë, që mbaronte në një derë të hapur.

Më futën brenda. Dera u mbyll. Gjithnjë ishte errësirë. Atje dëgjova: “Shtoje besimin që kemi për ty, prandaj bëhu hije dhe gjurmoj shokët, paditur që të kanë pranë”. Unë heshtja, habitesha dhe tmerrohesha.

Duart, që më dridheshin nga të ftohtit e frikës, nuk dija ku t’i futja. Më kot kërkoja në errësirë fytyrën e atij që më fliste. Një dritë e imët shkrepëseje, ndezi në cep të dritares një qiri. Por tani nuk mund t’i shikoja më sytë e kuq të atij që hante fjalët me dhëmbë.

Qiriri, me atë dritëz të vogël e të kuqërremtë, më ngjante si lulëkuqet e lëndinave.

Lulëkuqe! Kërkoja në të njerëzit e mirë. Por tani e kuptova që çdo gjë ishte e kotë. Mendimet e mia sikur m’u dogjën në flakën e qiririt. M’u dogjën, ndaj nuk mendoja më. “Është mirë të mos mendosh” – më tha Sykuqi, “ti duhet të kesh parasysh që ç’pe dhe ç’dëgjove të mos ja thuash njeriut, përndryshe… përndryshe… mund të të kujtoj vetëm kaq se mbrëmë pushkatuam një moshatarin tënd, pasi i brodhi zagarja më parë nga mëndja”.

Dhe një buzëqeshje skeptike i mbiu në cepin e majtë të buzës. “Pra ki parasysh”, – filozofi dhe njëherë Sykuqi, – “se heshtja është kasneci më i mirë për fitoren tënde”.

Shuplaka e madhe, që ma vuri mbi shpatullat e mpira, më nxori në errësirën e rrugës…!

… Unë të bëhem hije?!

M’u kujtuan tre majmunët e pikturuar mbi kutitë e shkrepëseve, që shiteshin në kohën e pushtimit fashist. Njëri nga ata kishte zënë sytë, tjetri veshët dhe i treti gojën. Unë pra duhet të jem i tillë: asgjë të mos shoh, asgjë të mos dëgjoj, asgjë të mos flas.

Jo! Për njerëzit nuk do të bëhem hije.

“Sykuqi” më takoi dhe tri herë të tjera. Të tretën herë më tha: “Ti je i paaftë”. Dhe iku për të mos më takuar më kurrë. Por heshtjen ma la peng…!

… Kjo heshtje vulosi zemrën. Nuk guxoja të prekja asgjë të gjallë në jetë, se kisha frikë mos e zbuloja me hijen time.

Më mirë larg! Larg! Larg!

Tre majmunët më dalin përpara.

Unë asgjë s’shikoj, asgjë s’dëgjoj, asgjë nuk flas.

Larg! Larg! Larg!

Shuplaka e Sykuqit më rëndon mbi shpatulla…!

Ende më duket vetja si në një shpellë. Me mundim më ngjan se arrita në një grykë të ngushtë. Prapa lë errësirën e një tragjedie të kobshme popullore, e cila po shkrin me frikën e me vajtimin e njerëzve pa gjurma në jetë. Përpara shoh një det dritash, si në përrallat e gjyshes.

Dua të hidhem nga gryka e ngushtë. Ndoshta më dalin krahë dhe fluturoj. Pra kështu e kam një farë shprese. Më mirë shpresoj në të pamundurën e në errësirën e shpellës. Frika e saj më shtyn përpara…!

…Njoha në këtë shpellë shumë njerëz të tjerë. Këtu jam përpjekur të provoj edhe dashurinë. Dhe sa herë që e kam ndjerë, bëhesha më i urtë, më punëtor e më i sinqertë. Dashuria ka qenë për mua, ndofta, shaka që e kam takuar udhës, por s’kam ditur ta kap, ndofta, pabesi, por s’kam ditur ta lëshoj.

Megjithatë kam qenë gjithmonë i qetë për sjelljet e vajzës që kam dashur, edhe në qoftë se ajo bëhej imja, edhe në qoftë se ajo përfundonte në krahët e ndonjë tjetri (për rastin e parë bëhesha i lumtur, për rastin e dytë shpëtoja nga një e keqe). Në përgjithësi, kam shpëtuar nga këto të këqija, por i lumtur nuk kam qenë asnjëherë…!

…Ndofta këto që më kanë ndodhur më shtyjnë të kem një kuptim të tillë për jetën: Rro vet dhe leri të tjerët të rrojnë sipas dëshirës së tyre.

E pra dëshirat, mendimet dhe pikëpamjet e heshtura e të fshehta mundohem t’i shpreh në vargjet e mija…!

Sigurisht në këto vargje jam përpjekur që të nxjerr në plan të parë çështjen e nderit… (këtu teksti nuk lëçitet) si dhe të jetës time intime, asaj private dhe shoqërore, duke pasur gjithmonë parasysh botëkuptimin tim.

“Vepra e artit duhet të jetë në përputhje me botëkuptimin e autorit, sepse kjo e ngre vlerën artistike të saj” thotë Engelsi. E që t’ja arrij një gjëje të tillë, më duhet të sundojë veten, të shtyp mërzitjen e zemërimin e ta ushqej veten me gas për jetën e me optimizëm.

Kjo është e vërteta që më ka ndodhur e që më mundon. Dhe “e vërteta duhet të përsëritet gjithnjë, sepse edhe gënjeshtra përsëritet kurdoherë” thotë Gëte!/Memorie.al

SI.E./r.k./Shqiptarja.com

TAG:
• trifon xhagjika
• enver hoxha