Lorenc Bejko: Hoteli në Gjirokastër
ja katër shkeljet e rënda

TIRANE - Hotel me 15 dhoma në zemër të qendrës historike të Gjirokastrës? Shëmtira të tilla të kombinuara me butafori stilistike dhunojnë hapur thelbin historik të qendrës historike…

Kështu shprehet për Shqiptarja.com Lorenc Bejko, një prej specialistëve më në zë të trashëgimisë kombëtare, ish-drejtor i Institutit të Monumenteve të Kulturës. Sipas tij Instituti i Monumenteve të Kulturës dhe Këshilli Kombëtar i Restaurimeve kanë miratuar një ndertim të ri në zemrën e qendrës historike të Gjirokastrës, qendër e Trashëgimisë Botërore dhe një nga përfaqësuesit më të spikatur të kulturës shqiptare në skenën globale të vlerave kulturore.

Ky është jo vetëm një problem ligjor, por mbi të gjitha kulturor-historik për trashëgiminë shqiptare.Bejko tregon ën këtë intervistë për shkeljet që janë bërë në këtë rast si në Ligjin për Trashëgiminë, kartën shqiptare të restaurimit, Rregulloren e Admninistrimit të Qendrës Historike të Gjirakstrës dhe Planin e Administrimit të Qendrës së Trashëgimise Botërore të miratuar nga UNESCO. Bejko akuzon drejtpërdrejt drejtorin aktual të Iinstitutit të Monumenteve Apollon Baçe për dëmet kolosale e të pakthyeshme që ka bërë jo vetëm në Gjirokastër por edhe në Berat, Korçë, etj.

Z.Bejko, në mes të qendrës muzeale në Gjirokastër po ngrihet një hotel, me një leje të dhënë nga Këshilli Kombëtar i Restaurimit... A është e mundur kjo ligjërisht?
Këshilli Kombëtar i Restaurimit është i vetmi organ vendimmarrës, i autorizuar të miratojë ndërhyrjet restauruese në monumentet e kulturës dhe rrjedhimisht edhe në qendrat historike si Gjirokastra. Me fjalë të tjera, Instituti i Monumenteve të Kulturës që ka marë fillimisht një propozim për ndërtimin e këtij hoteli nga pronarët e tokës, ka hartuar një projekt edhe me më shumë volume ndërtimi sesa propozonin pronarët, e ka miratuar projektin e vet në Këshillin Shkencor pranë IMK-së dhe e ka mbrojtur edhe në KKR, duke ndjekur formalisht një procedurë të rregullt ligjore.

Problemi ligjor dhe mbi të gjitha edhe kulturor-historik për trashëgiminë shqiptare qëndron në përmbajtjen e asaj që ka miratuar IMK dhe KKR: një ndertim të ri në zemrën e qendrës historike të Gjirokastrës, qendër e Trashëgimisë Botërore dhe një nga përfaqësuesit më të spikatur të kulturës shqiptare në skenën globale të vlerave kulturore.

Ndërtimi i ri në këtë qendër historike është në kundërshtim flagrant me ligjin për Trashegiminë Kulturore, Kartën Shqiptare të Restaurimit, Rregulloren e Administrimit të Qendrës Historike të Gjirokastrës, Planin e Administrimit të Qendrës së Trashëgimise Botërore të miratuar nga UNESCO, e mbi të gjitha një akt dhune ndaj trashëgimisë shqiptare. Fatkeqësisht, Instituti i Monumenteve të Kulturës drejtuar nga Apollon Baçe na ka mësuar në këto 3-4 vitet e fundit me vendime të tilla që i kam të vështirë ti klasifikoj, por që më sjellin në mend imazhin e një njeriu me sqepar në dorë që dhunon me vetëdije të plotë pikturën murale të Onufrit!

A mund të japë një leje ndërtimi Këshilli Kombëtar i Restaurimit?
Këshilli Kombëtar i Restaurimit nuk mund të japë leje ndërtimi. Kjo nuk është as kompetencë e tij as edhe objekt i punës së tij. Lejet e ndërtimit rregullohen sipas ligjit për urbanistikën dhe administrohen nga njësitë e qeverisjes vendore.

Sa e dëmton ky ndërtim kompleksin muzeal sipas jush?
Çdo ndërtim i ri është një plagë, një problem shqetësues dhe një deformim i strukturës historike që shteti dhe shoqëria shqiptare (por edhe mbarë njerëzimi në rastin e Gjirokastrës) kanë marrë në mbrojtje. Pikërisht për këtë arsye ligji shqiptar dhe rregulloret ndërkombëtare e ndalojnë një veprim të tillë. Shëmtira të tilla të kombinuara me butafori stilistike dhunojnë hapur thelbin historik të qendrës historike.

Nga ana tjetër, duke patur disa qindra struktura historike për të mirëmbajtur, restauruar dhe rijetëzuar, energjitë financiare të komunitetit lokal drejtohen në ndërtimet e reja, ndërkohë që janë jetike për mbajtjen gjallë të strukturave historike. Është një dëm i shumëfishtë dhe një marrëzi që u hap rrugë veprimeve të tjera të kësaj natyre në Gjirokastër, Berat (këtu ka vite që IMK dhe Baçe vendosin për ndërtime të reja e deformime të qendrës historike), por edhe në Korçë, Shkodër, Krujë, Elbasan, Tiranë, e gjetkë.
 
Apollon Baçe thekson në letrën e tij për Bashkinë e Gjirokastrës se termi ‘rindërtim’ duhet kuptuar si ‘restaurim’. Çfarë kuptojmë me “rindërtim” në këtë rast dhe çfarë me “restaurim”?
Njohja e gjuhes shqipe është mëse e mjaftueshme për të bërë dallimin e këtyre dy koncepteve. Të rindertosh do të thotë të ringresh diçka që nuk ekziston më, kurse të restaurosh do të thotë të nxjerrësh në pah thelbin historik të monumentit të kulturës, ta respektosh atë në gjendjen që e gjen dhe të sigurosh jetëgjatësinë e tij. Ato që thotë Apollon Baçe për Bashkinë e Gjirokastrës janë lojra fjalësh pa kuptim llogjik, në kundërshtim me ligjin që ai vetë citon në letër dhe padyshim, tërësisht të papranueshme nga pikëpamja profesionale.

Ky individ i papërgjegjshëm, që zë një vend "nderi" ndër dëmtuesit e trashëgimisë shqiptare ka vite që mban nëpër duar "fotografi të vjetra" të Beratit, Gjirokastres, etj, për ti përdorur si argumente nëpër mbledhjet e KKR për ti mbushur mendjen ndonjë ministri kulture pa pikë formimi e dinjiteti për vlerën e ndërtimeve të reja. Kështu janë shtuar ndërtesa të tëra ose kate të reja në Berat. Me këtë llogjikë tërësisht joprofesionale dhe anti-historike po veprohet edhe në Gjirokastër.

Asgjë nga hoteli 15 dhomësh në zemrën e Gjirokastrës nuk bazohet në dokumentacion historik, përveç banesës së familjes që po ndërton. Një fotografi e viteve të para Luftës së Dytë Botërore nuk përbën dokumentin historik që justifikon rindërtimin. Si mund të marrë një vendim të tillë KKR pa kryer gërmimin arkeologjik të rrënojave apo themeleve të banesës së vjetër. Mbi ç'bazë tjetër dokumentare formulohet projekti qesharak i rindërtimit?

Dhe mbi të gjitha, pse duhet rindërtuar në qendrën historike dhe ç'probleme zgjidh ky rindërtim? Këtë gjë kërkon edhe ligji i cituar nga Baçe: rindërtimi nuk është një vendim automatik që vjen pas vrojtimit të një fotografie. Ai duhet të argumentohet si tejet i rëndësishëm për rikonstituimin e integritetit të qendrës historike. Ky është një vendim shumë i debatuar, i dhimbshëm dhe që merret shumë rrallë! Po ç'i interesojnë zotit Baçe të gjitha këto?! Ai nuk ka shumë kohë për të humbur me diskutime.

Sa e kërcënon Gjirokastrën një ndërtim i tillë në mes të qendrës muzeale? A mund të ketë një reagim nga UNESCO për këtë?
Meqë Gjirokastra është qendër e trashëgimisë botërore, Ministria e Kulturës duhet të njoftojë UNESCO-n për çdo vendim që merret për qendrën historike. A e ka bërë vallë këtë gjë zoti Baçe? Nuk është hera e parë që UNESCO gjendet para faktit të kryer me qendrat tona pasuri botërore si Butrinti, Berati e Gjirokastra. Sa do të vazhdojë kjo gjendje joserioze në marrëdhëniet me UESCO-n nuk di ta them, por mbetet një problem jo i vogël dhe jo pa pasoja në vendimet që UNESCO merr për vendin tonë. Në Komitetin e Trashëgimise Boterore përfaqësohet fytyra e vendit tonë, jo thjesht fytyra e restauruar e një njeriu.

Shkrimi u botua sot në gazetën Shqiptarja.com (print) 30.05.2013
 
Redaksia Online
(b.m/shqiptarja.com)