Pas 50 vjetësh...Në shtëpinë
e  poetit Frederik Reshpja

O hënë e shiut,
Bëje një iliadë për mua
Kur të rrëzohet edhe Troja e fundit! (poezia: “Tors”)
                    
Më shoqëron një shi i imët korriku, që bie e pushon herë pas here si një motiv i bezdisshëm, teksa marr rrugën e “Gjuhadolit” në Sarreq. Kjo rrugë e rikonstruktuar, në imazhin e saj arkitekturor, ka një ‘portet’ ku elementet e traditës kanë raporte ‘miqësie’ me ato të bashkëkohësisë. Pastaj, marr kthesën e parë në të djathtë dhe hyj në rrugicë. Në këtë rrugicë kam ardhur 50 vjet më parë. Më duket sikur kërkoj shumëçka, sikur gjurmët e hapave të mi… kërkoj edhe ndonjë kujtim të vagëlluar si një fluturim zogu…

Është po ajo rrugicë. Nuk ka ndryshuar. Rrugicë që nëpër vite e ka kërkuar heshtjen, siç duket edhe sot jeton me heshtjen… Ca dyer të mëdha, të ndërtuara vonshëm, të kujtojnë rikthimin në origjinë, shumë të tjera ruajnë paqësisht vjetërsinë e drunit.



Shiu ende më shoqëron, ndonëse i afrohem asaj porte të shumëdëshiruar… Dhe më kumbojnë këto vargje të poetit: “U ktheva përsëri në qytetin ku kam lindur. / Një shi biblik / Lan prej shekujsh gjakun e perandorive të mundura.” dhe më tej… “Më ka marrë malli për shirat e tu të qeshur,…”; kushtuar Shkodrës, që Migjeni i madh e quante: “… dashnorja e shekujve”.

Edhe pse vij pas një kohë të gjatë pritjeje, nuk e ngatërroj portën; po nuk është më ajo e drunjta. Është tjetër, me ca silueta si fragmente antikiteti. Bëj të trokas, por nuk është e nevojshme. Shpejt e kuptoj që ajo është pakëz e hapur. Mos vallë më ka pritur mua?.. Mos më njohu dhe u si një mikpritje u hap për mua?.. Gjithçka mund të hamendësoj… ndoshta është aventura e fundit e Gishtos… Megjithatë ajo rrinte hapur dhe unë e preka ngadalë. Mu duk sikur më foli ajo portë e drunjtë me një gjuhë poetike: “Lulëzoi druri i portës së vjetër. / Ah, druri i vdekur çeli lule!” (poezia: “Druri i portës”)


Hyj aq lehtas, sikur nuk dua të trazoj qetësinë e atij kopshti, që i mungonte surrealizmi i luleve që të falte, tashmë kishte lule të tjerë ëndërrimtare dhe ishte zvogëluar kopshti pak si tepërmi. Sjell nëpër mend kujdesjet e tepruara të Fredit për kopshtin e lulet. Mënyra si bisedonte… - një magji e vërtetë!.. “Këndonin lulet dhe tregonin legjenda… / Ah, tërë trëndafilave të botës do t’u bie në gjunj / Veç ato legjenda s’kam për t’i dëgjuar më kurrë”. Por, ama, mungonin trëndafilat e kuq, të bardhë e blu. Siç duket ‘… janë mbyllur në pikëllimin e vet’. Tani në këtë kopsht imcak shëtit vetëm trëndafili i heshtjes e i shiut.

Pas kopshtit që ‘s’i them lamtumirë’, ngjit ca shkallë dhe në njërën nga dhomat më pret i vëllai i Frederikut, Gjovalini, mjek, por i pamundur nga ana shëndetësore. Në sytë e tij shoh lodhje dhe një dukshmëri dëshpërimi. Nuk mund të lëviz, edhe pse mezi merr frymë, dëshira për një cigare është e padurueshme. (Unë nuk e dija, që ky ishte takimi i fundit me Gjovalinin. Do të ishin shënimet e fundit në bllokun tim. Do të ishin dhe shkrepjet e fundit të aparatit tim. Çdo gjë do të ishte e fundit... U largova, aty, nga ora 11.00; për të ardhur të nesërmen për të vazhduar bisedën përsëri..., se kështu e kishim lënë... Të nesërmen, datë 13 korrik, kur unë po shkoja ta takoja përsëri... Papritur, u gjenda keq. Pashë letrën e vdekjes dhe fotografinë e tij... Hyra përsëri në atë shtëpi. Tani për ta nderuar për të fundit herë, por... me bllokun tim të shënimeve që s’do të hapej më, po ashtu edhe me aparatin që nuk do të shkrepej më... Të afërmit e tij më thanë se kishte ndërruar jetë, mbrëmë. Qofsh i parajsës, miku im!.. )

Teksa flet, ndonëse me ndërprerje, zëri i tij më ngjan si i Fredit, po ashtu tiparet, po ashtu lëvizjet. Gjovalini jeton me vetminë heshtare, kujtimet e të vëllait dhe të prindërve. Rrëfimi i tij ka ngjyra trishtuese dhe të ngadalta: “Fredi zakonisht punonte natën. Se ‘Çdo natë e ka një statujë timen brenda’. I vetëm në dhomë. Në qetësinë e natës dhe të heshtjes. Në prani, shpesh të hënës dhe të yjeve. Me dritë abazhuri. I shkruante aty vjershat. Por asnjëherë nuk kam dëgjuar në këtë shtëpi një varg të shqiptuar nga ana e tij. Kurrë nuk i recitonte poezitë.

Ndoshta zakon i tij. Ndoshta ngaqë ishte i thjeshtë. Mbase ka pëlqyer dhe vetminë, një miqësi me të e pafjalë. Dilte pak. Nuk kish shumë shokë. I pëlqenin karafilat, lulekëmbanat, dhe veçanërisht lulet që vështronin nga dielli. I pëlqente të pikturonte. Bënte natyra të qeta, portrete. Edhe nudo ka bërë. Ka dhe vizatime. Sikur… lapsin e përdorte mirë. Po merrej edhe më skulpturë. Zakonisht bënte vajza me fustane të bardha – simbole dhuratash  për martesa. Ishte dhe një dizinjator. I shkëlqyeshëm ishte. Po më vjen çudi në ato fletore me vjersha që më kanë mbetur dhe kam ruajtur, është një shkrim i imët, dhe i pakuptueshëm. Më ngjajnë germat si hieroglife. Më vjen çudi dhe s’e kuptoj…

Fredi nga natyra ka qenë i ashpër. Dhe kjo ‘ashpërsi’ i ngjante një tufani që zgjaste vetëm dy minuta. Pastaj zbutej shpirti i tij, qeshte papushim dhe të dukej sikur tashmë para teje ishte një tjetër njeri dhe jo Fredi.
Unë prindërit i kam pasur malësorë. Baba Mark ishte nga Plani i Dukagjinit. Njeri i qetë. Dy herë nuk ka folë. Asnjë tipar të tij nuk trashëgoi Fredi. Nëna, Drandja ishte nga Xhani i Dukagjinit. Ishte inteligjente, burrneshë, e sinqertë. Cilësitë e nanës i trashëgoi më së miri Fredi.”

Hyj në dhomën ku punonte Fredi. Dhe rikujtoj portretet e vajzave që ka bërë, rikujtoj dhe nudot. Ndoshta shenjat i la si dashuri, ku “Këndoi bilbili i vetmuar deri në dhembje, / Por askush nuk e dëgjoi zërin e tij, / Sepse i mungoi kafazi. Ndoshta si amanete i gdhendi në shumë tituj poezish, si: “Për një vjollcë”, Peizash vjeshte”, “Peizash nate”, “Pastel”, “Akuarel”, “Tors”, “Vizatime”. Dhe në këtë vazhdë sjell ndërmend poezinë e Lornës dhe vargjet për të: “Por ti në këtë botë erdhe për mua, jo për qiejtë. / Kemi qenë përherë bashkë, që të rinj, / Dhe tani më le! … Mua më trishtojnë stinët. Ti e ke ditur, / Dhe me botën më ndan një udhë me kilometra vetmi. / … Kemi thënë gjëra që s’kanë për t’u kuptuar kurrë. / kemi ecur në tërë shekujt, para piramidave. / Emrat tanë kanë qenë gdhendur / Edhe kur nuk kishim shkëmbinj. (poezia: “Vdekja e Lornës”).

Ndalem para portretit të nënë Drandes. Kthehem pas në vite. Dhe… kujtoj kur erdha për herë të parë në këtë shtëpi. Tani u bënë 50 vjet… Vështrimin dhe ecjen burrërore të saj nuk e harroj. As dhe bukën e sofrën që më ka nxjerrë shumë herë me dashuri, nuk e harroj! Eh, nanë Drande, nanë Drande!.. Dhe… më ngjan se “Ecën ngadalë nëpër dhomë. / Nganjëherë më pyet për librat që po shkruaj, / Por s’më ka pyetur kurrë pse s’kam shkruar gjë për të. / … Se nëna e di: / Fjalën e parë në këtë botë ia kam thënë asaj. / Dhe fjalën e fundit në këtë botë asaj do t’ia them. (poezia: “Nëna”).

Hap ngadalë dhe një raft të vjetëruar, ku mola ka bërë shumë ‘fole’. Aty ‘strehohen” disa këmisha të Fredit, disa kollare dhe kapelja (‘mbështjellur me dimrin e dhembjes’), që më kujton: “Na zuri mëngjesi në udhë. / Moj kapelja ime e vjetër. … Do të vijnë zogjtë do të bëjnë fole. / Moj kapelja ime e vjetër / … Dhe ne nuk do të jemi më të vetmuar. …” (poezia: “Dita e gjahtarëve”)

Largohem nga kjo shtëpi… Më shoqërojnë: trishtimet, fati dhe pafati; plaga dhe shpirti, trëndafilat dhe puthja në sy, ëndrrat e yjeve dhe dhembja, fjala e pathënë dhe bekimi, ndarja dhe pritja, dimri, pabesia dhe dashuria; arkeologjia e perëndive dhe porta lënë hapur për zogjtë, lutjet e Shën Mërisë dhe lavdia e Iliadave, mallkimi dhe fjala e lirë, vdekja e ngjyrave dhe stina e harrimit, shtëpia e gjetheve dhe miti i statujave, qefini i gjetheve të thara dhe shpirtrat e pyjeve, planeti pa diktaturë dhe shtegu i mbuluar me lule-harresë, ulërimat e ciganëve me daulle dhe agimet e përgjakura nga thika e hakmarrjes, lahuta e muzgut dhe folklori i harruar i qeraxhinjve, gravurat e vjetra dhe bukuria që ende s’ka vdekur, shalli i ylberit dhe retë gri si mall i harruar, lutja e foshnjës dhe mermeri i zërit të thyer të Fredit që pëshpërit përjetësisht: “Unë do të mbetem në këtë tokë që quhet Shqipëri”.

Po largohem… nga kjo shtëpi... E di, që do të vij përsëri e përsëri… Portën, si gjithnjë, do ta gjej hapur… Do të hyj ngadalë në këtë shtëpie vetmie me kujtesë prej ajri, ku janë gdhendur sytë e poetit Frederik Reshpja në moment pikëllimi, e që pikëllueshëm thonë: “Unë kam qenë trishtimi i botës”, e...
Sidoqoftë, unë mund të shkruaj lirika moderne, 
Por, për mua është tepër vonë të shpik gjëra që nuk ekzistojnë
Si përshembull lumturia. (poezia: “Sidoqoftë”)
 
Shkodër, 12 korrik, 2014


Krijimtari
 
Pesë lirika nga Frederik Rreshpja
 
Druri i portës
Lulëzoi druri i portës së vjetër.
Ah, druri i vdekur çeli lule!
Ti këputi dhe me to bëj kurorë,
për mua që të prita deri në vdekje.
Pash ngjyrën e gjakut dhe… lot,
që çelën në të tëra gjërat prej druri.
E kuptova që thika e pritjes më preu në brinje,
kur çela gjethe si palmat.
Të prita, të prita…
Derisa çelën kameliet e mortjes te porta.
Ti mblidhi dhe më bëj një kurorë,
mua, që deri në vdekje të prita.
 
 
Këngë lahute
Më zuri gjumi i balladave
Dalin etërit pleq në prag të rapsodive
Dhe natë e ditë një zog më rri te kryet.
O ti zogu i zi i amanetit,
Për ku vrapon të bësh shi, o zog?
Dy-tre shira ranë e u bë dimër,
Dy-tre net u deshëm dhe u harruam.
Do të ngrihem e do të marr dynjanë
Por gjumi i balladave nuk më le.
Dy-tre shira ranë e u bë dimër,
Dy-tre net u deshëm dhe u grindëm.
 
 
Kthim në vendlindje
Ja u ktheva përsëri në Shkodrën e mbretërve
ngritur gurë-gurë
mbi supet lakuriq të një gruaje
nga vëllezërit tradhëtarë.
Mbi degët e shirave këndojnë zogjtë
Nën pemën e madhe të mesditës
Gjethe të verdha bien mbi shpirtin tim.
Pastaj,
unë i hedh drejt qiellit për të bërë një vjeshtë
Ah, kur ishim të rinj dhe të bukur
Nuk na vajti mendja kurrë të bënim një vjeshtë
Por ti tani nuk je më…
Tani
ti je në fillim të stinëve
Ndaj nuk më intereson loja e ajrit dhe e diellit
Që ngrihet mbi re si mbi një sofër paganësh.
Shfaqen
në muzg trëndafilat e thurur me diell
Ah tani edhe trëndafilat na kujtojnë kamionët me djemtë e vrarë
sa të bukur dhe të rinj ishin o Zot!
Mirupafshim o djem në një planet pa diktaturë
Në ajër
shfaqen patriarkët e poezisë shqipe
Bogdani, Fishta, Mjeda dhe Migjeni
Etërit e mij sillen në ajër se varret ua kanë thyer.
Tani edhe mermeri i zërit tim është i thyer
Tani që erdhi mbrëmja
statuja e nates troket në dritaren e vjetër xhamthyer.
 
Lirikë intime
Eja, mbështetemi te pema
Në vetminë e saj prej druri,
Te stoli të ulemi, eja
Në vetminë e tij prej guri.
Nën të njëjtin yll jemi ndeshur
A mund të rrimë pra të ndarë,
Si stoli me trungun e heshtur,
Mbjellë shumë vite më parë?
Në flakë vetëtime pashë
Ovalen dridhëse të buzëve
Dhe si një magji poshtë saj,
Gjithçka që në jetë më duhej.
Pastaj gjëmimin, unë ndjeva
Rininë tënde të përkulej,
Në çast u hepova si dega
Dhe gjeta gjithçka që më duhej.
 
 
Poeti në shkretëtirë
Absurditetet pa asnjë mesazh për TV-të e botës.
Rallë ndonjë re, arratisur nga kopeja e reve
Ikën e hutuar nga peisazhi arabik.
Ai rri aty me kokën në duart e shkretirës.
U bënë me dorë avionëve.
Pret një dallendyshe që s’ka për të ardhur kurrë.

Shkrimi u botua në Shqiptarja.com (print) në 3 Gusht 2014

Redaksia Online
(d.a/shqiptarja.com)