Reshpja, sojtari i poezisë që qëndiste
më bukur se vajzat e Shkodrës

Kisha pranë njeriun, të cilin ftohma dhe idhtaja e kishin mbështjellë në krejt jetën e vet (tek lutej ta mbyllte sa më shpejt), aq sa s’i kishin lënë kurrfarë shtegu të çelte.

Në anën tjetër, rrokësit e jetës së tij, më saktë ata që ia kufizuan dhe ia rrudhën jetën tek s’shkonte më, kapërdiseshin para tij, sikur me jetën e tij s’kishte ndodhë gjë.

Edhe nëse në jetën e tij kish pasë qetësi për një farë kohe, kish qenë më tepër një qetësi e trazuar, sa e pati të vështirë të pajtohej me të njëjtë si të pajtohej me dimrin e acartë, që ia ashpëronte sytë, fytyrën, krejt trupin, por kurrsesi cilësinë e mendjes. Cilësia e mendjes së tij mbeti e kthjellët, e paprekshme me një lloj dritë të çuditshme që sa vinte e shtohej.

I kish provuar të gjitha: fëmijninë e qetë, shkëlqimin në poezi dhe rikthimin te ai shkëlqim pas viteve ’90 me një dritë tjetër deri në cakun më të epërm, në midisin e tyre provoi burgun në moshën më të mirë, më vonë në përpjekjen me u përfshi në ekonominë e tregut dhe dështimin fatal, ndoshta për fajin e vet dhe shpurës brejtëse që e rrethonte, aq sa pas vitit 2000 ai po provonte mospasjen deri në skajmëni.

Poeti Frederik Rreshpja vdiq në ditën me shi të 17 shkurtit të 2006-s. Por rasti i tij, megjithatë qe një prej rasteve më dramatike. Fati e solli t’ish krejt besimlëkundur te jeta, bota e gjithçka përreth. Shkëlqimtari i zhgënjyer, liriku i pangjashëm, sojtari i poezisë shqipe iku si me dhunë për në bujtinzën e fundme…

[gallery]25593[/gallery]

1. “NËNA QE PERËNDIA IME”

- Nuk dihet a kam më fuqi të shkoj prap në Prishtinë, - vazhdoi. -E mendova mirë dhe shkova vetë. E kush të mëçonte?

Mori një dritë të hijshme në fytyrë.

-Ndejta dy ditë atje, - foli. - Pastaj, Prishtina është vend i poezisë së bukur. Edhe qielli e përkëdhel Prishtinën.Prishtina m’u duk qytet aristrokatësh. Edhe Shkodra e tillë ishte në fëmijninë time. Kurse me Tiranën s’jam kënaqur asnjëherë. Tirana është e rrëmujshme, me një rrëmujë të keqe. Të tjerë kënaqen me atë rrëmujë... Fredi përsëri do kthehet në Shkodër. Nuk e ndalon njeri të vdesë në vendlindjen e vet...

Qe një mbasdite e ngrohtë, anipse qe mesi i nëntorit.

- Erdhi dimri i keq, - foli ai megjithatë. - Nuk e di a mund do ta shtyj...

- Ka kohë, - ia ktheva. - Dimri është larg.

- Eh, - sikur foli me gjysmëzë. - Stinët janë në trup të njëra - tjetrës.

Ai e afroi stinën e dimrit; dimri po çelte parakohshëm për të kur duhej edhe një muaj kohë të avitej.

- Më deshtën shumë në Prishtinë, - shtoi. - Ndejta gjatë me Rexhep Ferrin. Edhe me Ali Podrimjen. Edhe me do miq të tjerë. Se kështu zihen miqtë. Deshën të organizonin një takim letrarpër poezitë e mija. Unë nuk pranova. U thashë: Ç’lidhje ka Fredi me takimet letrare? Ata që e shijojnë poezinë time le të mblidhen e ta lexojnë...

Kqyri kah unë si t’i thosha nëse kishte vepruar mirë apo jo.

- Më mbeti merak që s’e pashë Prizrenin, - shtoi. - Kur shkova me autobus, kaluam nëpër Prizren, por shoferi s’e ndaloi autobusin. Edhe kur u ktheva s’pata mundësi ta shoh. Por Kuteli ka qenë në Prizren... Atëherë ishte luftë, kurse unë nuk munda ta shoh as në paqe...

- Do ikim nesër në Prizren, - i thashë.

- Jo, - ma ktheu. - Jam shtegtar. Shtegtari s’kalon dy herë në të njëjtin vend.

Shpejt e zhvendosi bisedën tjetër kah.

- Dikur kam qëndisur, - tha. - Mësova të qëndis qysh i vogël. Qëndisjen ma ka mësuar nëna, por edhe do murgesha në Shkodër. Kam qëndisë shumë bukur. Bile thuhej se Fredi qëndis më bukur se krejt vajzat e gratë e Shkodrës. Po edhe qëndisjen e lashë. Mirë që e lashë se nuk do të shkruaja poezi...

Befas, u kthye sërish te poezia.

- I kam disa poezi, i kam, - tha. - Ja, që s’më kujtohen. Por kam edhe shumë të tjera. Ndoshta edhe...  S’ka gjë. Le të rrinë aty nëpër libra apo në copa letrash. Ndoshta kujtohet dikush e i lexon... Ndoshta do jenë më të qetë kur të mos jem unë dhe i lexojnë... Ndoshta...

- Ave, nëna ime, - fola unë, megjithatë.

Më erdhën në mendje dy vargjet e asaj poezie dhe i përmenda si me gjysmëzë:

Iku dhe nëna ime nën një shi prej mermeri 
nga arkeologjia e perëndive që rrëzoheshin

- Eh, nëna ime! - foli dhe i shqiti sytë prej meje si të fliste me veti.

Priti derisa ta soste cigaren.

- Iku prej meje, por s’e di se kur. Qe engjëll, qe dritë për Fredin...

I përmenda një fjalë të urtë të zonës së Lumës: Edhe tetëdhjetë vjeç me qenë, me e pasë nanën gjallë të duket vetja se je tue u rritë.

I ktheu sytë rrëmisht tek unë.

- E jashtëzakonshme, - më tha. - Sikur të ketë pikë prej qielli e të mos e kenë thënë njerëzit.

E ktheu gotën e rakisë me fund.

- Eh, nëna ime, - foli sërish. - Ajo qe Perëndia ime.

Aty për aty sikur zëvendësoi një varg të poezisë “Ane, nëna ime”: Zot tjetër nuk kam patur kurrë, me vargun: Ajo qe Perëndia ime.

- Pleqëria ime nisi kur vdiq ajo, - m’u drejtua.

- Jo, - ia ktheva si ta ngushëlloja sadopak. - Ti je ende i ri.

- Unë, ende i ri? - mu kthye në çast dhe nisi me qeshë.

Një e qeshur si e një fëmije të vogël që ngazëllehet kur e marrin në krahë.

- Po ikin vitet, - tha, - Me vitet, edhe jeta ime. Një herë nuk u kënaqa në jetë, por as kam më kohë të kënaqem.

E pyeta sa vjet kishte.Ndërkohë, u fikën dritat...Ai shkrepi çakmakun. Kështu bënë edhe disa të tjerë në lokal. Fytyra e tij më ngjau e zbehtë, si e lyer me një të verdhë të përzijshme, më tepër si kah e zeza. Ashtu n’atë gjysmëterr erdhi zëri i tij i pakët, sikur ta kapte ngrija.

- Po të jem gjallë, vitin tjetër i mbushi gjashtëdhjetë e gjashtë vjet, - tha. - Më vjen keq që nuk vdiqa vjet, por më keq më vjen që nuk vdiqa parvjet. Më keq më vjen që nuk vdiqa edhe pa lindë...

M’u duk se po e thirrte ngutshëm vdekjen e vet, por njëkohësisht pak edhe si me pezm që ajo s’e kish marrë një a dy vjet më parë dhe më tej, ende më e frikshme, që ajo s’e kish marrë ende pa lindë. 

2. “KAPELJA MA HEQ VETMINË”

Rreshpja gjithashtu vazhdonte me pi cigare...

- Nuk e di kur kam lindë, - sikur u fut në shtjellë të bisedës ose më ngjau se pati dëshirë vetëm të fliste.

U shpërqendrua në çast dhe nisi të shihte kah dritarja.

- Dikush thotë se kam lindë me 19 korrik të vitit 1940, - vazhdoi të fliste me zë thuajse të shuar, - dikush tjetër thotë se me 1941. Por as e di ditën kur do të vdes.E di vetëm se vdekjen e kam afër. Kam plot sëmundje nëpër trup, por zemra po më ngacmon më tepër. Po e di se familja ime ka zbritë prej Dukagjini. Edhe mbiemrin e kishim Sokoli.

- Po mbiemri Rreshpja? - e pyeta.

- Ka të bëjë me ortekun, - tha. - Po me një ortek të butë. Se edhe poezia e Fredit është e butë.5

E theksoi disa herë si me zë të lartë mbiemrin Rreshpja.

- Por mbiemrin Rreshpja shpesh ma shqiptojnë gabim, - tha. - Emër e mbiemër m’i thonë mirë: Frederik Rreshpja, por kur thonë: “Po pi kafe me Rreshpjen”, e kanë gabim. Unë qeshi dhe s’u them se duhet thënë: “Po pi kafe me Rreshpen... ”

Më heret aikish shkruar poezinë shkundulluese “Përgjithmonë”:

O ajr i mbrëmjes mbështillmë, erdhi ora të vdes përsëri.
Kur të mbyllen sytë e mi, nuk do të ketë më det
Dhe varkat e lotëve kanë për të ngecur në sterë.
Shkoj dhe shirat po i lë të kyçura
Por do të kthehem përsëri në çdo stinë që të dua.
Unë kam qenë trishtimi i botës.
O ajr i mbrëmjes mbështillmë, erdhi ora të vdes përsëri.

Nuk kish thirrë njerëzit për përkujdesje në çastin kur mendonte se po avitej vdekja e tij, bash kur jetonte më tepër me të se me shijen e jetës. Kësisoj, ai thirri vetëm ajrin e mbrëmjes si përkujdesje të mbrame.

Peisazhi është solemn, jashtëzakonisht i ftohtë.

Kish ardhë ora sërishmi që Rreshpja të mbyllej nëjojetën e vet. Edhe atëjojetë e përfytyronte përsëri me mungesa: Mosprania e detit, varkat e lotëve të ngecur në sterë, shirat e kyçur...

E ai, prapë do kthehej në çdo stinë që të donte. E prap i gatshëm me vdekë:

O ajr i mbrëmjes mbështillmë, erdhi ora të vdes përsëri.

Për të s’kishte më kohë të tashme, por vetëm të shkuar.

Unë kam qenë trishtimi i botës.

Njerëzit, bota, çdo gjë rretherrotull tij kish qenë e huaj, tinëzare.Aty për aty, ai e zhvendoste bisedën në shtjella të tjera. Tek fliste për sëmundjen e vet u rikthye te poezia:

- Nuk e di sa poezi më bëhen, por i kam disa. I kam...

Jam munduar disa herë ta ngacmoja mos më përmendte ndonjë nga poezitë e veta, të cilat mund t’i veçonte dhe sipas tij, mund t’ishin më shkëlqyeset, por vetëm në një rast më përmendi poezinë“Ave, nëna ime”.

- Prishtina ka poezi të bukura. Azem Shkreli e ka atë poezinë “Para elegjisë” si të veshur me dritë vezullimi. Po edhe plot të tjera. Edhe Podrimja e ka “Lum Lumin” një thirrje për jetën. Vdekja aty ngjan e largët. Vjen si me marrë frymë dhe të ikë në punën e vet. Aty është Podrimja, te “Lum Lumi”.

Unë shtova se poema “Lum Lumi” qe e përkryer si zhanër.

- Mund të jetë, - foli ai. - Mund të ketë edhe ndonjë poemë tjetër... “Andrra e jetës” e Mjedës, për shembull... Por “Këngët e Milosaos” është kreu. Bota kish ndërruar lisa. A s’është krejt mistike?

U kthye rishtas te Mjeda:- Mjeda i ka poezitë për katër stinët shumë të hijshme. Këto poezi duhet t’i mësojnë nxënësit e shkollave. Poezinë “Dimni” e ka shkruar për Fredin. Fredi është ai plaku që struket. Çfarë muzike ka ajo poezi!

Aty për aty u mundova t’i ndërroja kah bisedës:

- Nuk e di pse në poezinë tënde i je larguar gegnishtes...

- Unë jam larguar prej të gjithave, - foli. - Me kohë, me kohë...

Ia ngula sytë edhe më fort; më ngjau më i zbehtë në fytyrë...

Befas hoqi kapelen dhe e vu në tavolinë...

- Edhe shiu tani s’më ngjan si shi, - foli. -Kur po vijate lokali po binte pakëz shi. Pikat e shiut më ngjanin me fjolla të mërzitshme bore. Pashë Gjallicën. Aty sikur nuk binte borë... Edhe prej gegnishtes jam larguar, por palca është aty, brenda poezisë time. Tash edhe prej jetës po largohem, por ajo e trishtuar vdekje s’po vjen! Le t’më marrë te një pemë, por edhe duke ecë në mes të rrugës! Askush s’do e vërejë se kush vdiq. Po edhe vdekja më duket se më ka harruar!

Mori kapelen dhe e vu sërish në krye.

- S’mund të rri pa të, - foli. - Kjo është prona e vetme që kam. Ma heq vetminë... Derisa të vijë nata e të na marrë të dyve... Se unë vdekjen dhe kapelen i mbaj me vete. Kur të më marrë vdekja, kapelja ime do tretet. Do kujtojnë se është kapelja e vjetër e një lypësi dhe do e flakin... Po ndoshta e gjen dikush dhe e ruan diku si imazhin e fundit të Fredit... Ma thotë zemra...

Më heret kish shkruar poezinë “Dita e gjahtarëve”:

Na zuri mëngjesi në udhë 
moj kapelja ime e vjetër…

3. RRËFIMI I RRESHPES PËR PRISHTINËN

“... E kishim lënë me Rexhep Ferrin e Ali Podrimjen të takoheshim te hoteli ku rrija. Po unë, bash n’atë orë kur e dija se do vinin dola nëpër rrugët e Prishtinës. Nuk e di si u ngjaja njerëzve... Si lypsar a si shtegtar i largët që shkonte për herë të parë aty. Vërejta se kthenin kryet kah unë. Unë vetëm qeshja me mendje. Unë s’i njihja ata, por edhe ata s’më njihnin. U futa në një kafe dhe zura vend te një tavolinë e zbrazët. Klientat po më shihnin me vëmendje. Ndoshta mendonin se u bënë edhe lypësat me u futë nëpër kafe. Porosita një raki. Kamerieri e solli shpejt. Mbas do kohe erdhi prap dhe më tha:

- E ke të paguar, - dhe i drejtoi sytë tek një djalosh në tavolinën tjetër.

- Falemnderës, - i thashë djaloshit.

M’u dha ta thirrja te tavolina ime. Erdhi.

- Kush je ti? - më pyeti.

Unë s’fola.

- Fotografinë tënde e kam parë diku, - shtoi ai, - nuk e di por... më ngjason me dikënd...

- Me veten time, - i thashë, - jo me kënd tjetër.

Ai m’i nguli sytë. Kish dy sy të ndritshëm, me një dritë të thellë. Kurrë s’kisha pa sy të tillë.

- Jam mysafir i Prishtinës, - i thashë.

- Prishtina është e madhe, - tha ai.

- Pse nuk të ngjaj si mysafir i saj? - e pyeta.

Ai nisi me qeshë. Edhe të qeshurën e kish si me dritë.

- Jam mysafir i Rexhep Ferrit e Ali Podrimjes, - i thashë. - Kam qenë poet.

- Poet?! - i hapi sytë në katërsh.

- Po, - i thashë.

Ai ende s’po më besonte.

- Jam Frederik Rreshpja, - thashë.

- Nuk ka mundësi, - tha. - Nuk ka mundësi. Frederik Rreshpja është tjetërkush. A e di çfarë poezish ka ai?

- E di, e di, - i thashë. - Ka shkruar dikur poezi.

- Poezia e tij “Ave, nëna ime” është poezia më e bukur e qiellit, - më tha ai.

Djaloshi po fliste për mua si të fliste për dikëndtjetër, kur më kishte para syve.

- Unë jam Fredi, - i thashë. - Fredi vetë.

U ngri në këmbë, më përqafoi dhe më tha:

- O Zot, Frederik Rreshpja në Prishtinë!

M’u mbushën sytë me lot.

- Jam student, - më tha ai. - Më prit këtu sa të marr leje se kam leksion orën e parë. Më prit, të lutem!

- Po, - i thashë.

Ngadalë-ngadalë dola prej aty dhe u nisa për te hoteli ku rrija.

Ec e ec, por dikur u lodha...

U mundova me ecë prap, por s’munda. U afrova te një pemë dhe u mbështeta në të. M’u afruan dy nxënës shkolle dhe njëri nxori një monedhë metalike.

- Xhaxhi, merre, - më tha.

- Jo, - i thashë. - Më ka dhënë Rexhep Ferri edhe për sot.

- Merre, merre të lutem, - më tha dhe ma lëshoi monedhën në dorë.

U ula dhe nisa të qaj. Si s’u kënaqa një herë në jetë! Si nuk munda të përkëdhel fëmijë një herë! Pse Zoti pati nge të merret vetëm me mua!

Një zonjushë m’u afrua dhe më pyeti:

- Si mund t’ju ndihmoj?

- Dua të shkoj në hotel, - i thashë.

Ia tregova emrin e hotelit, po tash e kam harruar. Qe një hotel pranë Pazarit.

Zonjusha më mori në makinën e vet.

- Nga je? - më pyeti.

- Nga Shkodra, - i thashë. - Kam ardhë të shoh Prishtinën, - dhe nisa të qaj.

Zonjusha e ndali makinën dhe më pyeti:

- Ç’pate?

- Asgjë, - i thashë. - M’u kujtua nëna ime. Ajo ka vdekur.

Zonjusha më pa si e shashtisur dhe më tha:

- E nënave qoftë!

E nisi makinën. Mendja më thoshte se nëna ime kishte vdekur. Si më tha zonjusha? E nënave qoftë! Nëna ime kishte vdekur, por edhe unë i vdekur isha, veçse po prisja kur të më futnin nën tokë. Pse vetëm nënat vdesin? Ne, bijtë e tyre nuk vdesim?

Zonjusha, më çoi te hoteli. Kish qenë zonjushë përnjimend. E ndaloi makinën. Zbriti dhe më hapi derën e makinës. M’u duk vetja si aristrokat, tash kur s’kisha më kohë të shijoja asnjë ditë më tepër. Nxori dhe më dha 20 Euro. Mesa duket i ngjava me një lypës.

- Kam, - i thashë. - Kam plot miq këtu. Kam qenë poet.

Ajo u mpi krejt. Më pas, në një copë letër shkroi numrin e telefonit.

- Jam arkitekte, - tha. - Mbasdite kthehem nga puna dhe do vij te hoteli të pimë kafe bashkë.

Tek futesha në hotel, letrën e hodha në tokë.

Pse ta mbaja atë numër telefoni? S’do kisha më kohë të flisja me njerëz.

Kur u futa në kafen e hotelit, Ali Podrimja më tha:

- Humbe, Frederik...

- Jo, - i thashë, - në Prishtinë të gjithë më donin... ”

Tek fliste kësisoj, nuk e ndërpreva n’asnjë çast.

Doja të shprazej e të shprazej. Edhe ai sikur pati dëshirë të mos e ndërpritja. Donte ta çonte rrëfimin deri në fund.

- E tregova si përrallë, - më tha. - Ta tregova thjeshtë, si me qenë përrallë. Se e vërteta tregohet thjesht si përrallë. S’më hiqen prej mendjes studenti, nxënësit dhe arkitektja. As emrat s’ua mësova. Do ta shkruaj këtë që të tregova. Personazhet do i kem: Mirësia Një, Mirësia Dy, Mirësia Tre. Kurse Mirësia e madhe: Prishtina.

Mbas do kohe, më tha që kur të shkoja në Prishtinë, të kërkoja me patjetër studentin, nxënësit dhe arkitekten e t’i falenderoja.

- Fredi nuk kthehet më atje, - tha. - Ika pa u thënë as lamtumirë.

- S’ua di emrat, - i thashë.

- Kërkoji njerëzit e mirë, - më tha si urdhnueshëm.

Ai po më kërkonte diçka të pamundshme.

- Kërkoi ata njerëz, - shtoi. - Njerëzit e mirë kanë emra. Të këqinjtë zhyten në mjegull e s’dallohen...

Qe njëjtë si të rendja nëpër Prishtinë e të kërkoja imazhet e atyre që Rreshpja i kish fiksuar në mendjen dhe sytë e vet, njëjtë si imazhet në poezitë e veta.

Mbas vdekjes së Rreshpes, sa herë shkoja në Prishtinë më ngjante se midis njerëzve, para syve të mi ishin edhe ata (studenti, nxënësi dhe arkitektja), të cilët krejt rastësisht kishin takuar një prej poetëve më të çuditshëm shqiptarë. Studenti e mori vesh se qe Rreshpja, pikërisht ai, poezitë e të cilit i kish lexuar aqsa, poezia e tij “Ave, nëna ime”, i qe dukur si poezia më e bukur e qiellit dhe, krejt intuitivisht e kish zhvendosë Rreshpen mu në zonën e epërme, atë të qiellit, bash n’atë zonë ku shpirti i poetit do kalonte mbas vdekjes me 17 shkurt të 2006-s.

Pjesë nga libri “Frederik Rreshpja, që s’e kuptuam kurrë”(Nga biseda në Kukës: 11 - 12 nëntor 2005)

 

d.gj/ Shqiptarja.com