Arbëria-Shqipëria, si hapësirë
e Krishtërimit

Një historik i gjurmëve të kristërimit nga lindja e tij dhe përhapja në zonat ilirike, përballja me islamizimin, dhe sfidat e e dy shekujve të fundit, nga dhunimi ekstrem në regjimin komunist deri në ringjalljen e besimit pas viteve ’90...

Ngjarja  më e rëndësishmja  e në kohën antike, e cila la gjurmë të pashlyera në botëkuptimin e njeriut si krijesë e Hyjit, ishte padyshim dalja në skenë e besimit të krishterë dhe përhapja e tij në popull. Ky besim monoteist i themeluar nga Jezu Krishti i hodhi rrënjët e veta në trevat iliro-shqiptare, që në kohën apostolike.
 
Krishtërimi në Iliri
Ngjarja, e cila ndryshoi botën e Ilirikut, ishte pranimi i Krishterimit të sjellë nga  apostujt (nxënësit) e Jezu Krishtit. Bazë mbështetëse dhe arsyetim, pohimprovë e gjallë për këtë janë vetë fjalët e shën Palit: “Kështu predikova që nga Jerusalemi dhe përreth deri në Ilirik, duke kryer detyrën e shpalljes së Lajmit të Gëzuar mbi Krishtin” (Rom 15, 19, rreth vitit 66). Shën Pali i shkruan Titit që të shkonte në qytetin e Nikopojës, në të cilin ai kishte vendosur të dimëronte (Tit. 3, 12). Ishte ky qyteti më i njohur në Epir prej ku Shën Pali në pranverë dërgoi Titin në Dalmaci (2 Tim 4, 10)

Nga ana e tjetër, qytetet e Epirit të ri, Durrësi dhe Apolonia (Polana e sotme pranë Fierit), ishin portet kryesore, të cilat, nëpërmjet rrugëve të njohura romake, Via Egnatia dhe Via Appia (ato bashkoheshin në lumin Shkumbin) lidhnin Romën me Bizantin, nëpër të cilin, siç na tregon Besëlidhja e Re, shpeshherë kanë udhëtuar nxënësit e Krishtit. Kështu, gati me një siguri të plotë, mund të pohojmë, se Shën Pali dhe nxënësi i tij Titi, kanë vizituar gjatë udhëtimeve të tyre edhe Ilirikun.

Sipas dëshmive të kohës, krishterimi në trevat iliro-shqiptare u predikua pikërisht: në Epirin e Vjetër nga Shën Pali dhe Shën Andreu; në Epirin e Ri nga Shën Pali dhe nxënësi i tij Titi; në Dardani, shën Matia dhe Praevalitan,  e cila ka qenë një provincë mjaft e zhvilluar, nga është kaluar nga jugu për në Dalmaci, mendohet të ketë ungjillëzuar Shën Luka, Shën Pali dhe Titi, të cilët sipas dokumenteve historike, kanë qëndruar në Dalmaci.

Mbi veprimtarinë e Shën Lukës ungjilltar në Dalmaci, flet Shën Epifani, i cili ka vdekur në vitin 403. Shën Pjetër Damiani, i cili u lind në vitin 1007 në Ravenna, thekson se si Shën Pali ka vizituar tërë Ilirikun. Për këtë J. Zeiller fjalë për fjalë kostaton: “fillimet e krishterimit në Ilirik datojnë që nga epoka apostolike”. Nga ana tjetër, po përmendim edhe martirët e parë nga këto vise: Shën Astistin në Durrës në fillim të shek. II, shën Terinin në Butrint (Buthrotum) në shek. III, pastaj martirët dardanë, Florin dhe Laurin në Ulpianë tek Graçanica e sotme, të cilët dhanë jetën e vet gjatë kohës së mbretit Adrian (117 – 138) e të tjerë.

Ilirët duke e pranuar fenë e krishterë që nga fillimi i tij, u radhitën kështu ndër popujt biblikë të lindjes. Lajmi i gëzueshëm i komunikuar drejtpërdrejtë në truallin ilir, nga goja e apostujve, u bë një dëshmi e rëndësishme dhe nisje e re e një folozofie mendore–jetësore – kulture  e këtij populli të priveligjuar nga Zoti.
 
Organizimi i  kishës posapostolike
Dëshmi të tjera historike dhe arkeologjike na flasin për zhvillimin dhe organizimin e kishës posapostolike: në vitin 58 gjejmë emrin e ipeshkvit të parë të Durrësit (Epydamus), shën Caesari; në vitin 100 emrin e ipeshkvit të dytë, po ashtu të Durrësit, shën Astisi martir.

Burimet historike në vazhdim na flasin për themelimin e dioqezave të tjera nga shek. III e në vazhdim, të organizuara nëpër qytete si: Ohrid (Ohridana), Shkup (Scopiensis), Ulpianë (Ulpianenses), Nish (Naissitani), Nikopol (Nicopolitani), Apollonia (Andrianapolia), Amantia (Plloça), Vlora (Aulon), Butrinti ( Buthrotum), Fenice, Elbasan,( Scampa), Saranda (Onchesmo), Himara (Chiamara), Shkodër (Scodrenses), Tivari, (Dokleatium, Antivari), Drisht (Drivasto), Ulqini (Ulcinium) etj.

Në vazhdën e këtyre dëshmive mbi fillimin dhe organizimin e kishës, na flasin edhe etërit kishtarë të shek. IV – V, si: shën Gregori i Nishit (nga Naissusi, 334 – 379). Pastaj dijetari dhe shkencëtari i madh ilir, shën Jeronimi (347 – 420) nga Stridoni, i cili, mes të tjerash, thotë: “Krishtërimi është përhapur në të gjitha vendet (...) me Tomën në Indi, me Pjetrin në Romë, me Palin në Ilirik, me Andrenë në Ahaj”.
Nga historia e përgjithshme e Kishës, është e njohur se ipeshkvinjtë e gjithë Ilirikut merrnin pjesë aktive në koncilet e Kishës, duke filluar që nga Koncili i Parë Ekumenik i Nikesë, në vitin 325 e deri në Koncilin e Shtatë Ekumenik, mbajtur në vitin 787 po ashtu në Nike. 

Në trevat shqiptare në shekujt IV – VII, në katër provincat e sipërpërmendur, funksiononin metropolitë e Shkodrës, Shkupit, Durrësit dhe Nikopojës. Këto metropoli kishin përkatësisht 3, 5, 8 e 9 dioqeza vartëse (sufragane). Ipeshkvinjtë e provincave mblidheshin periodikisht, nën kryesinë e metropolitit, në sinodët provinciale. Kurse metropolitet merrnin pjesë në Koncilet Ekumenike, ku diskutoheshin probleme që kishin të bënin më dogmën e krishterë, etj.

Ndonëse politikisht trevat shqiptare bënin pjesë në Perandorinë e Lindjes, nga pikëpamja kishtare ato u vunë nën autoritetin  e Selisë së Shenjtë. Për t’i forcuar lidhjet e tij me kishën e këtyre vendeve, Papa që nga viti 412 caktoi një vikar (mëkëmbës) të përgjithshëm me qendër në Selanik, që kishte, përveç të tjerash, për detyrë të shuguronte ipeshkvinjtë e Ilirikut, të kryesonte sinodat provinciale dhe t’i zgjidhte grindjet fetare, përveç rasteve të rënda që ishin në kompetencën e Papës. Më vonë, për shkak të përpjekjeve të Konstandinopojës për t’i shkëputur dioqezat e Ilirikut Lindor nga Roma në fillim të shek. VI, Selia e Shenjtë, krahas Selanikut po në këtë shekull, ngriti një vikariat Apostolik të dytë në Shkup të quajtur Justiniani i Parë (Justiniana Prima).

Emrat e shumë ipeshkvive, të cilësuar si të provincës së Prevalitanës, të kryedioqezës së  Shkodrës,Dioklesë, Lezhës dhe të Risanit (në gjirin e Kotorrit)  përmenden në harkun kohor prej mesit të shekullit IV e deri në fillimin e shekullit të VII. Letërkëmbimet e ipeshkvive të Prevalit me Selinë e Shenjtë na japin të dhëna me interes mbi qëndrimin e klerit të kësaj province ndaj debatëve të njohura teologjike në lidhje me herezitë që lindën dhe u zhvilluan në gjirin e kishës së krishterë. Me këtë rast mësojmë edhe disa nga emrat e ipeshkvive të cilat deri me ardhjen e sllave i udhëheqnin dioqezat, si: kryedioqezën e Shkodrës, Bassus (387) Senecio (431) e deri tek i fundit Constantinus (602) dhe dioqezës së Dioklesë, Evandrus (450), dhe Paulus (602).
 
SllavëT paganë dhe dominimi i tyre në trevat shqiptare
 
Pushtimet sllave
Pas pushtimit të Avarëve dhe Sllavëve në mesin e shek. VII si popuj paganë, nuk kemi shënime për fatin e Kishës në trevat iliro – shqiptare deri në koncilin e Duvnos (Delmitanum) në vitin 877 dhe  fillimit  të pagëzimit të sllave po në këtë shekull (IX), ku Bregdeti Adriatik ishte i ndarë në Dalmacinë e Poshtme dhe atë të Sipërme. Dalmacia e Sipërme shtrihej nga Duvno (Delmitanus) deri në Durrës me metropoli Dioklenë, e cila kishte nën jurisdiksionin e vet dioqezat: Kotorrin, Budvën, Tivarin, Ulqinin, Shasin, Shkodrën, Drishtin, Pultin, Bosnjen, Travunin dhe Zahumljën.

Më ndarjen e kishës Lindje dhe Perëndim në vitin 1054, përkohësisht u ndalua hovi i pushtimeve sllave dhe njëherazi ra fuqia e Bizantit ortodoks. Këtë ndryshim e shfrytëzojnë Diokleatët dhe me Mihail Vojisllavleviqin (1052 – 1081), me ndihmën e Papës, Gregorit VII (1073 – 1085), në trevën e Praevalitanës së dikurshme, krijuan shtetin e pavarur të Dioklesë, me një shtrirje të gjerë të jurisdiksionit kishtar katolik. Mbreti i Dioklesë, Konstantin Budini (1081 – 1101), për shkak të hovit të ortodoksisë, në vitin 1089 arriti të merrte pëlqimin e antipapës Klementit të III, ku ridimensohej metropolia e dikurshme e Dioklesë me emërtimin e kombinuar: Kryedioqeza metropolitane Diokleato – Tivarase me qendër në Tivar dhe nën vehte kishte 9 dioqeza: Kotorrin, Ulqinin, Shasin, Shkodrën, Drishtin, Pultin, Serbisën, Bosnjen, Trebinje dhe të gjitha kuvendet dhe abacitë përbrenda këtij territori.

Në trevat iliro – shqiptare, ashtu si dhe në bregdetin dalmatin, që nga shek. IX deri në shek XIV, si kundërpërgjigje përhapjes së ortodoksismit, lulëzuan urdhëratë e vjetër rregulltarë, kryesisht ai benediktin dhe u ngritën një numër i madh i abacive dhe kuvendeve, që me siguri ushtruan ndikim të madh në jetën fetare te vendit. Ndër abacitë më me ndikim ishin, abacia e Shën Marisë në Rataci, në afërsi të Tivarit; ai i shën Nikollit buzë lumit Buna; Shirqit dhe Bakut në breg të Bunës; i të Shëlbuarit në Rubik; Shën Prenës në afërsi të Krujës; shën Aleksandrit në Orosh të Mirditës, etj.

Shfaqja e parë e françeskanëve në Shqipëri, sipas traditës, ka të bëjë me vetë shën Françeskun. Mendohet se i varfëri i Asizit, gjatë kthimit të tij nga Siria, kishte ndaluar në Lezhë. Aty kishte ngritur kuvendin e parë në Shqipëri. Kjo traditë lidhet me mbishkrimin mbi arkitraun e Kishës Françeskane në Lezhë, në të cilin shkruhet: Hoc templum Fratorum Minorum aedificatum est anno 1240. Megjithëse dyshohet në autencitetin e këtij mbishkrimi. Përndryshe kuvendet e françeskanëve kanë qenë shpërndarë gjatë bregdetit shqiptar mes Tivarit dhe Durrësit.

Shteti i parë homogjen shqiptar llogaritet të ketë qenë Principata e Arbërit në shek. XI me kryeqendër Krujën. Kurse fiset e tjera shqiptare kanë qenë të shpërndara në provinca të tjera përreth. Që shqiptarët në Praevalitanë dhe më gjerë, ishin banorë të ungjillëzuar mirë, të qytetëruar dhe faktorë të rëndësishëm në Gadishullin Ballkanik, na e dëshmon në shkrimin e tij kryeipeshkvi i Tivarit, dominikani francez, Guillelmo Adae (1324 – 1341), i cili, duke i kundërshtuar pushtimeve të mëdha ortodokse të mbretit të Serbisë, Stefan Dushanit, në shek. XIV mbi tokat shqiptare dhe më gjerë, në vitin 1332, ndër të tjera thotë: “shqiptarët janë të fesë katolike... megjithëse shqiptarët kanë një gjuhë krejtësisht të ndryshme  e tjetër nga ajo latinishte,  megjithatë në të gjitha librat e tyre kanë në përdorim alfabetin latin”.

Ardhja në pushtet e Stefan Dushanit shënon pushtimin e trojeve shqiptare nga qytetit i Kotorit deri në Selanik. Në anën tjetër, krijon një armiqësi të madhe në marrëdhëniet mes Kishës katolike dhe Kishës sllavoortodokse autoqefale Serbe, krijuar që në vitin 1219. Ky antagonizëm u kulmua me miratimin e kodit  të vitit 1349, të quajtur “Kodi i Dushanit”, i cili i cilëson katolikët si ”jeres latin”, kërkon kthimin e atyre që kishin kaluar në fenë katolike, duke ndaluar rreptësishtë ripagëzimin e ortodoksve në katolikë. Ndërhyn në martesat e përziera, bën presion të madh në meshtarët katolikë, duke caktuar nga një prift sllavoortodoks që të kremtonin meshë pranë tyre në kishat katolike, zapton objektet dhe kishat katolike, duke i jetësuar për kishën sllavoortodokëse. Mbreti, si kundërpeshë kryedioqezës së Tivarit në vitin 1346, krijon patriarkanën e Pejës, si qendër të sllavoortodoksizmit.

Pas vdekjes së Stefanit Pushtues, erdhi deri te shkatërrimi i Perandorisë pushtuese serbe dhe filloi dalja në skenë e dinastisë shqiptare të Balshajve (1360 – 1421) me kryeqendër Shkodrën, e cila arriti për herë të parë t`i bashkonte territoret reale të shqiptarëve nga Zeta (Dioklea) në veri deri në Selanik (Thesalonik) në jug dhe Justiniana e dytë (Justiniana Secunda) në lindje.
 
Sprovat e Ungjillëzimit gjatë Perandorisë osmane në shek. XV – XX
 
Pushtimet Osmane
Sundimet turko – osmane në Shqipëri e kanë zanafillën nga beteja vendimtare e cila u zhvillua në Fushë – Kosovë në vitin 1389, ku koalicioni i popujve të krishterë të përbërë nga Serbët, shqiptarët, hungarezët, boshnjakët etj. pësuan disfatë. Kjo betejë u dha hov turqve që të fillonin fazën e re të pushtimeve, të udhëhequr nga Murati II Pushtues. Në këtë kohë tragjike për të krishterët e Ballkanit dhe të Evropës, përballë pushtuesve qëndronte njeriu i bekuar, “Atleti i Krishtit”, siç e quajti papa Kalisti III, i pavdekshmi, matjani Gjergj Kastrioti (1405 – 1468), i cili deri në vdekje me fuqinë hyjnore, kishim për të thënë, ndaloi hovin e pushtuesve. Pas vdekjes së tij, sikur një korb i zi zaptoi tokat shqiptare.

Historia shënon se pas rënies së Krujës (1478), dorëzimit të Shkodrës nga Venedikasit (1479), rënies së Durrësit (1501) dhe Tivarit si kryedioqezë metropolitane (1571), çdo gjë për trevat shqiptare mori fund. Me këtë turqit përfunduan pushtimin e qyteteve të Shqipërisë dhe Malit të Zi të sotëm, që rezultoi me  eksodin e madh  të shqiptarëve të krishterë në brendësi, në viset e thella malore të Alpeve Shqiptare si dhe jashtë në Mbretërinë e Napolit, në krahinat e Kalabrisë e të Sicilisë, Dalmaci dhe rajonet e Venedikut. Normalisht së bashku me popull shkuan edhe ungjillëzuesit.

Pushteti turk, pasi u përforcua në këto vise në fund të shek. XV – XVI, për të sunduar më me sukses, ndërtoi edhe pushtetin e vet administrativ, ekonomik dhe ushtarak. Kështu formoi njësinë  administrative të sanxhaqeve.
    
Gjendja në Kishën katolike në shek. XVI-XVIII
 Pas konsolidimit të pushtetit turk dhe urdhërit të Sulltan Selimit II nga viti 1569, me të cilin urdhërohet që në tërë Perandorinë, përveç në Konstantinopol, Brussi dhe Andrianopolis, të konfiskohen të gjitha pronat e kishës, gjendja në kishën katolike ndërshqiptare ishte tejet e keqësuar. Turqit e një perandorie islame morën të gjitha pronat dhe të mirat e kishave. Nga ana tjetër, nëpër rezidenca ipeshkvore dhe famulli, rritet numri i katedraleve dhe i kishave të shndërruara në xhami si dhe numri i katolikëve që kaluan në islam. Bëhet kështu edhe më e dukshme dita  ditës zgjerimi dhe shtrirja gjithnjë më e madhe  e islamizimit.

Pushtimet osmane përveç shkatërrimit të kuvendeve dhe abacive të ndryshme të kohës antike, nga skena kishtare kishin zhdukur edhe dioqezat e vjetra të kohës antike dhe mesjetare: Shasin, Ulqinin, Drishtin, Balshin, Arbërin etj.

Kisha katolike ndërshqiptare në shek. XVI kishte këtë organizim: Kryedioqezën e Tivarit më sufragane te veta, Shkodrën, Pultin, Sapën, Lezhën; Kryedioqezën e Durrësit dhe Kryedioqezën e Shkupit.
Sipas raportit të kardinal Santorit nga 15 korriku i vitit 1590, botuar në “La civiltà cattolica”, ipeshkvinjtë në bazë të urdhërit të pushtetit turk, nuk guxonin  t’i udhëhiqnin më dioqezat nga qendra e deriatëhershme, por këtë duhej ta bënin nga ndonjë famulli përreth.

Misionarët, si edhe shumë të tjerë, erdhën në mesin e besimtarëve shqiptarë për shkak të mungesës së priftërinjve dhe rregulltarëve vendas, si dhe të nevojës tepër të madhe të ruajtjes së fesë katolike, e cila, nën terrorin turk, dobësohej çdo ditë e më shumë, pasi katolikët masivisht kalonin në islam. Kështu, duke parë këtë gjendje, Kongregacioni për përhapjen e fesë (De Propaganda Fide – themeluar në vitin 1622), me kërkesën e ipeshkvit të Sapës, imzot Gjergj Bardhit, filloi të dërgojë në Shqipëri që nga viti 1634 misionarët, françeskanët reformatorë nga Italia, të cilët në Shqipërinë e pushtuar vinin nëpërmjet Venedikut.
 
Kryedioqeza e Tivarit
Kryedioqeza e Tivarit,  e cila figuron si dioqezë që në shek. VI, e mban këtë titull që nga viti 1089 dhe, sipas I. Markoviqit, D. Farlatit, S. Stojanoviqit, edhe më herët (1067). Kjo kryedioqezë e cila gjatë pushtimeve osmane kishte dioqezat sufragane të saja Shkodrën, Lezhën, Pultin dhe Sapën  ka mbajtur të ndezur gjatë shumë shekujve pishtarin e krishterimit në rrëmujën e madhe mes Perëndimit dhe Lindjes. Në kohën kur ishte faktor i rëndësishëm dhe vendimmarrës, ka qenë shumë e njohur dhe ka gëzuar një autoritet e zë të madh duke korrur edhe suksese, por në kohërat e vështira, të errëta dhe të gjakosura, etnikisht të përzier (elementi shqiptar me atë sllav), asaj iu desh të luftonte për ekzistencë duke mbijetuar nganjëherë edhe me praninë e vet simbolike.

     Me rënien e Tivarit nën sundimin e turqve, më 6 gusht të vitit 1571, nga qyteti do të zhduken, jo vetëm katedralja kushtuar Shën Gjergjit, të cilën Turqit në vitin 1579 e shndërruan në xhami, por të gjitha kishat e kuvendet ndërtuar në mesjetë. Përndryshe territori nga Ulqini deri në Perast (Boka e Kotorrit), e cila deri para pushtimeve quhej “Albania Veneta” (Shqipëria Venedikase), në burimet venedikase edhe pas pushtimeve turke është quajtur më te njëjtin emërim.

Popullsia katolike zvogëlohet në numër për shkak të ikjeve të tyre, vriten nga turqit apo dhe  pranojnë fenë e sunduesve të vet – islamin dhe më vonë sllavoortodoksizmin.
Vetëm në vitin 1610, sipas relatorit të Selisë së Shenjtë, arqipeshkvit të Tivarit, Marin Bizzit (1608 – 1624), përkatësia fetare e popullsisë, për shkak të ardhjes së popullsisë nga Mali i Zi dhe vendosjes, në Tivar u ndryshua plotësisht, kështu që pranë 290 shtëpive myslimane, sipas dokumenteve, kishte 210 shtëpi të krishtera, shumica e të cilave ishin sllavoortodokse.

Numri i katolikëve zvogëlohet në mënyrë drastike në kohën e administrimit (15 vite) të ipeshkvit të Shkodrës, Pjetër Bogdanit (1656-1677). Në vetë qytetin e Tivarit në këtë kohë nuk kishte asnjë familje katolike, ndërsa kishte rreth 300 shërbëtorë katolikë dhe robër nëpër shtëpitë e turqve, kurse në gjithë kryedioqezën kishte 8 fshatra (famulli) katolike me 279 familje dhe 2.400 frymë. Katolicizmi në fakt gjendej mes dy zjarreve, mes sllavoortodoksizmit dhe islamit. Selia e Shenjtë u përpoq të përmirësonte këtë gjendje, qoftë me bisedime që bëri me vlladikët sllavoortodoksë, qoftë me turqit nëpërmjet lidhjeve të arqipeshkvinjve të Tivarit, psh, me arqipeshkvin Bizzi, Andrea Zmajeviqin dhe disa të tjerë, por pa ndonjë sukses të dukshëm dhe të qëndrueshëm.

     Sipas relatorit të Selisë së Shenjtë, dom Shtjefën Gasprit, arqipeshkëvit të mëvonshëm të Durrësit në vitin 1671, kjo arqipeshkëvi kishte 7 priftërinj, 367 shtëpi me 2.270 frymë. Në këtë statistikë është përfshirë edhe Dioqeza e dikurshme e Budvës (Budua), që tani cilësohej si vikariat apostolik.
 
Dioqeza e Shkodrës
Në dioqezën e Shkodrës, e cila ekziston nga koha më e vjetër (387), në pjesën e dytë të shekullit XV gjejmë shënimin se kishte 26 familje të islamizuara. Kisha e parë të cilën Turqit pas pushtimit të kalasë së Shkodrës (1478-1479) e shndërrua në xhami e cila ndodhej jashtë mureve  të kalasë, është kisha “Zoja e Këshillit të Mirë”  (Madonna del Buon Consiglio) të cilen Turqit në vitin 1478 ia dhanë emrin xhamia e Sulltan Mehmetit II. Më vonë, Turqit edhe një kishë  tjetër, e cila gjithashtu ndodhej jashtë mureve të kalasë, e bënë xhami dhe i dhanë emrin “Kasem Ali Sulltania.” Pas rënies përfundimtare të Shkodrës në vitin 1479, edhe kisha katedrale e Shën Shtjefnit martir, e cila gjendej brenda kalasë, pësoi të njëjtin fat si dy kishat e mëparshme.

     Kështu pas rënies përfundimtare të Shkodrës, edhe pas përpjekjeve të dominikanit p. Bartolit nga Epiri, që populli, edhe pse tani nën zgjedhën  e pushtuesit të qëndronte në vazhdimësinë e tij, ai nga frika u shpërnda në të katër anët. Ikën me të madhe. Vetëm në Venedik ikën 3.300 katolikë.  

Sipas relatorit Shtjefen Gasprit,  dioqeza e Shkodrës në vitin 1671, ka pasur 2097 shtëpi me 19.293 frymë; Lezha,  917 shtëpi katolike me 7.025 katolikë; Pulti 581 familje katolike me 4.045 frymë;  Sapa, kishte 1.075 shtëpi katolike me 9.226 frymë;  Kryedioçeza e Durrësit, e cila figuronte si dioqezë nga koha apostolike,  kishte 1056 shtëpi dhe 13.650 katolikë dhe Shkupi, kishte 268 shtëpi katolike me 2169 besimtarë.





























































Shkrimi u botua në Shqiptarja.com (print) në 14 Shtator 2014

Redaksia Online
(d.a/shqiptarja.com)