Bugajski interviston Ramën:
Shqipëria, ja si do të Rilindë

 Drejtori i New European Democracies Project, Janush Bugajski, në një cikël emisionesh për televizionin AS, intervistoi liderin e Partisë Socialiste Edi Rama. Kryetari i opozitës foli për problemet e demokracisë në vend, problemet e rënda të qeverisjes, 21 janarin, por dhe mbi vizionin e Partisë Socialiste dhe të programit të saj për një Rilindje shqiptare me synimin për të bërë pjesë në familjen e madhe evropiane.


Po filloj me një pyetje, e cila paraqet një interes të veçantë në SHBA dhe BE. Duke marrë parasysh akuzat e vazhdueshme të opozitës për manipulim me zgjedhjet, centralizimin politik, si dhe të shtënat kundër demostruesve... Siç i pamë ngjarjet tragjike vitin e kaluar... Ideja që Shqipëria nuk është një vend plotësisht demokratik, apo që është një demokraci e rastësishme, dhe ka shumë mundësi të jetë një demokraci e dështuar... Si do përgjigjeshitndaj ketyre konstatimeve?
Rama: Do të thoja se Shqipëria është një demokraci jo funksionale. Kjo është vërtetuar jo vetëm nga ngjarjet që ju përmendët, por edhe në jetën e përditshme të qytetarëve. Jo vetëm përsa u përket institucioneve qeveritare, por edhe përsa i përket jetës së përditshme, Shqipëria është një demokraci jo funksionale.
Jo funksionale nënkupton që ajo ka qenë një vend demokratik dhe tani nuk po përmbush dot pritshmëritë e saj fillestare, apo është kjo pjesë e fazës së rritjes në periudhën post komuniste?
Mendoj se 20 e ca vjet janë shumë për të thënë se kjo është pjesë e rritjes apo e rrugës drejt një demokracie funksionale. Mendoj se Shqipëria ka patur dhe vazhdon të ketë liri, por kjo liri është kërcënuar herë pak dhe herë shumë gjatë këtyre 20 viteve. Pra, nuk mund të them se vendi ka qenë një demokraci funksionale
dhe tani ajo është jo funksionale. Por pa dyshim mund të them se ka qenë një demokraci shumë më funksionale se sa është tani.
Kush është përgjegjës për këtë?
Nëse marrim në konsideratë të gjithë procesin dhe të gjithë shoqërinë, apo të gjithë spektrin politik, mund të jetë një përgjegjësi e ndarë, duke filluar nga qytetari i thjeshtë e duke vazhduar me të gjithë të tjerët më lart. Por nëse e trajtojmë si pjesë të një rruge të ndjekur, siç e thashë edhe më parë, ne nuk mundëm të ndërtonim një demokraci funksionale, dhe tani po përballemi me degradimin e asaj që kemi patur më parë. Por sigurisht, përgjegjësia është plotësisht e qeverisë.
Në emisionin tim të parë intervistova kryeministrin, dhe ai mendonte se opozita po planifikonte njëfarë grushti shteti në ngjarjet e 21 janarit. Si do t'i përgjigjeshit kësaj akuze dhe a do merrnit ju dhe PS ndonjë përgjegjësi për ngjarjet tragjike të 21 janarit?
Mendoj se një vit mjafton për të vërtetuar njërin apo tjetrin variant. Provat po bërtasin për të treguar përgjegjësinë e qeverisë, vrasjet e njerëzve, si dhe atë që po ndodh me procesin e hetimit. Falë qeverisë amerikane dhe FBI-së, ai ka bërë një përparim të konsiderueshëm, por në të njëjtën kohë është penguar egërsisht nga qeveria. Nga ana tjetër, po, demonstrata u shoqërua në disa rrugë nga dhuna, e cila ishte kryesisht një reagim ndaj provokimit të panevojshëm të forcave të policisë. Por hetimi ka përparuar edhe në këtë drejtim. Shumë protestues janë hetuar, janë paditur, dhe madje janë ndëshkuar, por nuk ka asnjë provë për të besuar variantin e kryeministrit. Varianti i kryeministrit është një fotokopje e keqe e asaj që kemi dëgjuar në kohën e regjimit të vjetër për forcat e brendshme që përpiqen të sabotojnë partinë e lavdishme komuniste dhe qeverinë e saj.
A do t'i pranoni rezultatet e procesit të hetimit?
E kemi ndjekur procesin, dhe deri diku dyshuam se ai ishte i njëanshëm. Pra, po hetoheshin dhe po nxirreshin në gjyq vetëm protestuesit. Por edhe gjatë asaj periudhe nuk reaguam politikisht për të penguar apo ndaluar hetimin. Sot mund të themi me krenari se pranuam edhe kërkesën e kryeprokurores për të vijuar hetimin duke kërkuar heqjen e imunitetit për 3 nga anëtarët tanë në parlament. Do ta bëjmë këtë edhe për të tjerë nëse do të jetë e nevojshme. Për ne kjo çështje lidhet me të vërtetën, vetëm të vërtetën, dhe asgjë tjetër përveç të vërtetës.
Përpara se t'ju pyes pak më shumë për PS, më lejoni t'ju pyes për kualifikimin e Shqipërisë apo mungesën e tij për t'u bërë pjesë e BE. Në lidhje me problemet që ju përmendët, shumë zyrtarë evropianë akuzojnë të dyja partitë për përfshirje në politikë partizane, në nxitjen e polarizimit...Si do t'u përgjigjeshit këtyre akuzave?
Nuk kam qenë kurrë i kënaqur me këtë gjë sepse nuk mendoj se termi "përgjegjësi e përbashkët" mund të përdoret
për t'i barazuar përgjegjësitë. Sigurisht, siç e thashë edhe më parë, në një proces të tillë, i cili është një proces historik madhor dhe i cili lidhet me ndryshime dramatike për një shoqëri si tonën, të gjithë kanë përgjegjësitë e tyre, madje edhe një qytetar i thjeshtë. Por askush nuk mund të pretendojë se kjo përgjegjësi është në të njëjtin nivel. Qeveria është përgjegjësi kryesor, dhe qeveria duhet të konsiderohet përgjegjëse për këtë vonesë dhe për dështimin e disatë të Shqipërisë për të marrë statusin e vendit kandidat.
Përsa i përket kualifikimit për në BE, presupozohet se ju duhet të bashkëpunoni në parlament me koalicionin qeverisës për të ecur përpara me ligjet apo vendime të tjera jetësore për kualifikimin e Shqipërisë për statusin e vendit kandidat...
Sigurisht, por siç tregon përvoja e vende të tjera, të cilat kanë dalë nga një e shkuar komuniste... Ashtu siç e tregon mjaft mirë përvoja juaj në Amerikë... Kur bëhet fjalë për të krijuar konsensus dhe për ta bërë opozitën pjesë të lojës, është maxhoranca ajo që përpiqet shumë për të gjetur mënyrat për të bërë kompromis. Pra, nëse shohim përpjekjet e Presidentit Obama në këtë drejtim, i cili përpiqet ta bindë palën tjetër të votojë projekt-ligjet e tij, ky është shembulli më i mirë që ti nuk duhet të mbash pozicionin tënd dhe të thuash "Unë mund të bëj gjithçka", sepse opozita nuk do të marrë pjesë. Kjo është e pamundur dhe nuk është aspak mënyra se si duhet të shihen gjërat. Politika është arti i kompromisit. Dhe sigurisht, kompromisi është arti i atyre që kanë pushtetin dhe janë të gatshëm të bëjnë diçka me të, duke i ndarë përgjegjësitë.
Më lejoni t'ju pyes më specifikisht për PS. Pse duhet ta mbështesin shqiptarët PS në zgjedhjet e ardhshme? Pra, nga ndryshon programi juaj nga ai i partisë tjetër, veçanërisht nga ai i PD?
Pikë së pari, sipas këndvështrimit tim personal, shqiptarët duhet ta heqin qafe këtë qeveri sepse sot ata janë më pak të sigurt
në jetët e tyre personale. Mjafton të shohim shifrat në rritje të nivelit të kriminalitetit për të kuptuar se sot në Shqipëri askush nuk mund të jetë i sigurt. Së dyti, të gjithë po vuajnë pasojat e politikave të gabuara dhe dobësimin e institucioneve shtetërore në jetët e tyre familjare. Gjithashtu sepse sot shqiptarët mund të blejnë më pak dhe ata duhet të paguajnë më shumë. Pra, në përgjithësi, në aspektin politik, social dhe ekonomik, këto janë të gjitha arsye për të thënë se kjo qeveri ka dështuar. Ne kemi nevojë për ndryshim, për një politikë të re, kemi nevojë për një qeveri të re dhe një fillim të ri, me një sjellje krejtësisht ndryshe kundrejt qytetarëve, institucioneve, Kushtetutës dhe ligjeve, dhe sigurisht me politika të ndryshme dhe novatore. Në programin tonë, të cilin e kemi quajtur "Një Rilindje Shqiptare", ne përpiqemi të trajtojmë prioritetet e çdo familjeje, të çdo shqiptari të thjeshtë përmes politikave që do të ndryshojnë në mënyrë rrënjësore aspekte të rëndësishme, duke filluar nga nevoja për rishpërndarje të barrës që njerëzit janë të detyruar të ndajnë sot përsa u përket taksave. Pastaj do të vazhdojmë me politika të reja ekonomike: me më shumë investime, gjë që do të krijojë më shumë vende pune, me një sistem shëndetësor ndryshe, dhe me siguri me një sistem arsimi ndryshe.
Veçanërisht përsa u përket taksave, cili është propozimi juaj?
Ne mendojmë se taksa e sheshtë është një abuzim i pastër.
Gjithashtu mendojmë se është absolutisht e padrejtë që ai që fiton më pak të paguajë më shumë, dhe ai që fiton më shumë të paguajë më pak. Pra, ne duam të prezantojmë një taksë progresive, dhe duam t'u japim të gjithëve mundësinë për të kontribuar në bazë të të ardhurave të tij apo saj. Pra, jo me një taksë të sheshtë, e cila në fakt shton pabarazinë, dhe është një burim polarizimi, të cilin Shqipëria nuk mund ta durojë.
Mund të kthehemi sërish tek programi, por dua t'ju bëj një pyetje tjetër për partitë politike, përfshirë partinë tuaj. Shpesh në Uashington më pyesin se si funksonojnë partitë politike në Shqipëri? Sa demokratike janë këto parti? Cilët janë deputetët dhe liderët e këtyre partive? Si do t'u përgjigjeshit këtyre pyetjeve?
Mendoj se këto pyetje mund të marrin përgjigje të ndryshme, por duke qenë se ato vijnë nga Uashingtoni, do t'u përgjigjesha këtyre pyetjeve në mënyrë të drejtpërdrejtë duke thënë se nuk ka asgjë ndryshe nga Partia Republikane aktuale apo Partia Demokratike, sigurisht nëse bëhet fjalë për Partinë Socialiste. Sigurisht ka ndryshime mes partive në vend. Të gjithë e dinë
se në PS ne kemi mundësi t'i përmirësojmë mekanizmat demokratikë. Mund të përmirësojmë komunikimin mes anëtarëve të partisë në të gjithë nivelet. Por sigurisht, kemi një parti ku kushdo mund të thotë atë që mendon. Kemi një parti, e cila i ofron medias debatet e saj të brendshme. Në anën tjetër kemi një parti ku ekziston vetëm një person, dhe nga ku nuk ka më lajme të reja prej shumë kohësh.
Pra, po bëni një dallim mes socialistëve dhe demokratëve përsa i përket organizimit të brendshëm?
Nuk e bëj unë këtë dallim, atë e dinë të gjithë. Të gjithë e shohin, të gjithë e prekin prej shumë kohësh. PS ka në ADN-në e saj nevojën për një debat të brendshëm. Problemi ynë është se duhet ta përmirësojmë atë, dhe ta përdorim në interesin më të mirë të njerëzve. Ndonjëherë kjo rrjedhë merr një drejtim jo shumë interesant për njerëzit dhe jo të rëndësishëm për vetë shoqërinë. Ky është problemi ynë.
A mendoni se ka një përfshirje të mjaftueshme të publikut në debatet politike?
Nuk mendoj kështu. Fatkeqësisht, kjo është një nga shenjat e këqija, të cilën mund ta shohë dhe mund ta ndjejë kushdo pas 6 vjetësh me qeverinë e zotit Berisha. Nëse krahasojmë niveline pjesëmarrjes së shoqërisë civile dhe individëve në debatin publik me atë të 6 viteve më parë, ato nuk mund të krahasohen. Nëse krahasojmë mënyrën se si rinia angazhohej 6 vjet më pare për të promovuar ndryshimin dhe nëse shohim boshllëkun e krijuar
për shkak të sjelljes që qeverisë, e cila ushtron frikë dhe presion, nuk ka mundësi krahasimi. Mendoj se ajo që na mungon gjithnjë e më shumë është pikërisht pjesëmarrja e publikut në debat apo pjesëmarrja e autoriteteve të tjera jashtë partive politike.
Jam në dijeni se PS është mjaft aktive në median sociale, në Facebook apo Twitter.
Po.
Unë kam dyshimet e mia për efikasitetin e transmetimit të programeve të ndërlikuara politike përmes mesazheve të çastit. Si e konsideroni median sociale dhe ndikimin e saj në politikën shqiptare?
Ajo nuk mund ta zëvendësojë mënyrën tradicionale të komunikimit, por mund të jetë një vlerë e re mjaft e çmuar.
Unë mendoj dhe faktet po vërtetojnë se ajo është e thjeshtë, nuk ka kosto dhe është shumë e shpejtë nëse ti do të japësh një mesazh. Sigurisht, nuk bëhet fjalë për një program politik, por mund të jetë një thënie për një moment të caktuar të ditës.
Një pyetje që lidhet me këtë mund të jetë... Nëse shohim spektrin politik në Shqipëri, veçanërisht lëvizjet dhe partitë e reja që po krijohen, cili është mendimi juaj për Aleancën Kuq e Zi? A mund të bëhet kjo lëvizje një forcë e rëndësishme politike? A mund të tërheqë ajo disa nga këta të rinj, të cilët janë të lodhur me strukturën politike, mbase të lodhur me të dyja partitë politike? A duhet të tregojmë kujdes për këtë lëvizje?
Fillimisht, mendoj se kjo lëvizje vjen si shprehje e zemërimit dhe pakënaqësisë ndaj palës së djathtë, por është gjithashtu një lëvizje që mund të tërheqë të rinjtë që nuk kanë një pikë referimi. Siç e thashë, debati publik varfërohet ditë pas dite,
presioni shtohet ditë pas dite, frika nga pasojat në jetën e cilitdo po shtohet ditë pas dite. Nuk më pëlqen që shqiptarët ta fillojnë këtë udhëtim për shkak të mungesës së alternativave dhe për shkak të zemërimit. Ne e dimë mjaft mire çfarë mund të sjellë ky zemërim. Po, ekziston një mundësi, por unë e shoh kryesisht si pakënaqësi dhe zemërim ndaj palës së djathtë.
A ka një element të mundshëm nacionalist në një lëvizje të tillë? E thënë ndryshe, një element që mund të nxjerrë në pah ndjenja etno-nacionaliste mbase edhe ndenja ekspansioniste, ndjenja mërzie mes publikut shqiptar?
Duhet ta pranojmë se jetojmë në një realitet, i cili ka disa elementë të rinj. Ka elementë të rinj për të shprehur mërzinë,
për të shprehur pakënaqësinë, për të shprehur dëshirën për ndryshim. Pjesë e këtyre elementëve të rinj është nacionalizmi. Sigurisht, ekonomia nuk po ndihmon në parandalimin e tij, varfëria nuk po ndihmon në parandalimin e tij. Mungesa e perspektivës për shumë të rinj të papunë apo të rinj që do të përballen me punën pasi të mbarojnë universitetet, apo të ashtuquajturat universitete... Të gjitha këto janë një ushqim i mirë për këtë element. Por unë mendoj se alternativa gjendet diku tjetër. Alternativa është të ndryshojmë pa harruar se Shqipëria duhet të bëhet pjesë e Evropës. Evropa është destinacioni ynë i përbashkët. Ne duhet të jemi pjesë e BE si anëtarë me të drejta të plota, si qytetarë evropianë të shkallës së parë. Pra, jo qytetarë evropianë dytësorë. Sepse kjo shkon së bashku, dhe pa njërën nuk mund të jetë as tjetra.
Do kaloja tek BE, por më parë po ju bëj një pyetje që lidhet me të. Një nga problemet që e skualifikon Shqipërinë nga një pranim i ardhshëm në BE është perceptimi i një niveli të lartë të korrupsionit në Shqipëri. A do thonit se situata po përmirësohet apo është e kundërta? A do thonit se qeveria nuk po e menaxhon situatën siç duhet, apo ajo nuk po i jep rëndësinë e duhur këtij problemi? Si do ta trajtonit ju këtë problem nëse do ishit kryeministër?
Fatkeqësisht, edhe pse unë jam i njëanshëm duke qenë se jam lideri i opozitës dhe merret si e mirëqenë që unë duhet të theksoj pikat e dobëta. Kjo është jo vetëm pika më e dobët e aplikimit tonë për statusin kandidat, por është pika në të cilën Shqipëria po shkon gjithnjë e më poshtë në sytë e komunitetit ndërkombëtar. Le ta harrojmë për një çast atë që themi ne apo atë që mund të themi, dhe le të shohim atë që thonë të tjerët për ne,
çfarë thonë të gjithë raportet, duke filluar nga ajo çka thotë progres-raporti i BE-së. Pra, është jashtë imagjinatës së BE të pranojë dhe të mirëpresë një vend në të cilin njerëzit vriten gjatë një proteste dhe ku një zv.kryeministër kapet, gjë që u pa nga të gjithë, gjatë një episodi spektakolar korrupsioni. Dhe pastaj të shohësh si shkojnë këto gjëra në gjyq. Në fund të gjithë dalin të pafajshëm. Pra, BE nuk ka ndërmend ta pranojë një gjë të tillë. Për më tepër, është shumë e rëndësishme të shohim dhe të kuptojmë se pa zgjedhje të lira dhe të drejta, të cilat pranohen si të tilla edhe nga standardet ndërkombëtare, kjo është shumë e vështirë. Por kur ne i shohim të gjitha këto, përpiqemi të kuptojmë pse qeveria duhet të cënojë integritetin e zgjedhjeve? Pse qeveria duhet të përgjigjet në mënyrë të dhunshme duke vrarë njerëz? Pse qeveria duhet të mohojë dhe pastaj të falsifikojë një vendim mbi një rast korrupsioni si ai që sapo përmenda? Arsyeja për këtë është shumë e thjeshtë. Sepse qeveria është aq shumë e lidhur me korrupsionin, sa nuk mund të veprojë ndryshe.
A do thonit se PS nuk ka probleme të ngjashme?
PS është në opozitë. Sigurisht, ne kaluam në opozitë pasi ishim pjesë e qeverisë. Qytetarët e Shqipërisë vendosën të na çonin në opozitë sepse ata ishin të pakënaqur me mënyrën se si ne qeverisnim, dhe korrupsioni ishte pjesë e kësaj pakënaqësie. Por, le të jemi të sinqertë, nuk ka krahasim mes dy rasteve, dhe ajo që është më e rëndësishme, mendoj se sot ne i kemi marrë mësimet tona, kemi bërë reflektimet tona, kemi bërë reformat tona të brendshme, kemi përtërirë partinë, dhe e kemi përgatitur të përballet me sfidën e ndryshimit, duke u përballur me sfidën e luftës efikase kundër korrupsionit. Për ta mbyllur këtë përgjigje, do thoja se të luftosh korrupsionin do të thotë te krijosh një vend më modern. Kjo do të thotë të modernizosh institucionet, do të thotë të modernizosh mekanizmat që nuk do lejojnë askënd të jetë zot i fatit të njerëzve, të cilët trokasin në dyert e shtetit për të marrë atë që u takon.
Mendoni se komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht SHBA-të dhe BE-ja, duhet të përfshihet më shumë në luftën kundër korrupsionit apo të ndihmojë Shqipërinë në luftën e saj kundër korrupsionit? Gjithashtu, kjo vlen edhe për problemet e tjera që ju përmendet. Manipulimi i zgjedhjeve, e me radhë...
Kjo është një pyetje e vështirë.
Për këtë jeni këtu...
Eshtë pyetje e vështirë sepse ajo ka dy aspekte. Njëra anë është ajo që BE-ja dhe komuniteti evropian mund të kishin bërë më mirë. Jam i sigurt se disa gjëra mund të ishin bërë më mirë. Nuk duhet të mbyllte sytë apo të konsideronte si probleme relative
ato që në të vërtetë nuk janë të tilla. Zgjedhjet e lira dhe të ndershme nuk janë një problem relativ, dhe problemet me zgjedhjet nuk mund të jenë relative. Sepse pastaj duhet të përballemi me një zinxhir faktesh, të cilat shkojnë njëri pas tjetrit,
drejt degradimit të jetës institucionale. Kur dikush, një parti apo një koalicion merr votat e tua edhe kur ti nuk ua jep atyre, atëherë ai mund të të bëjë ty çdo gjë. Sepse sigurisht, kjo nuk varet më nga ty dhe nga pushteti yt për ta ndryshuar situatën. Por ekziston edhe ana tjetër, ku mendoj se komuniteti ndërkombëtar ka bërë shumë për Shqipërinë. BE-ja është munduar shumë t'i bëjë shqiptarëve të kuptojnë se ata janë të mirëpritur, por kjo varet nga ata. Në fund të fundit, gjithçka varet nga ne, gjithçka varet nga shqiptarët. Kjo jo për të vendosur se ku duan të shkojnë, sepse është e qartë se të gjithë duan të shkojnë drejt Evropës, dhe të gjithë duan që Shqipëria të bëhet pjesë e BE. Por si duhet të arrijmë atje dhe me cilin ritëm?
Pavarësisht se kush i fiton zgjedhjet e ardhshme...Jam i bindur se maxhoranca nuk do fitojë aq shumë vota sa per të qeverisur. Jam i sigurt që do ketë një koalicion. Do të ketë nevojë për bashkëpunim në parlament. Me siguri, do kërkohet nga të dyja palët kryesore të bashkëpunojnë për çështjet më të rëndësishme. Ato duhet të bëjnë disa kompromise për programin evropian.
A do thonit tani, përpara zgjedhjeve, kurdo që të mbahen ato, se do jeni i gatshëm të bëni kompromise?
Ne kemi fakte...Ne kemi fakte, të cilat janë të qarta. Kur bëhej fjalë për të ndihmuar dhe për të dhënë kontributin tone për pranimin e Shqipërisë në NATO, ne ishim në opozitë. Ne morëm iniciativat dhe këmbëngulëm për një përpjekje të përbashkët. Dhe ne ia dolëm mbanë. Pra, sigurisht, nesër kur do të kemi shumicën e nevojshme për të qeverisur, duhet të kemi një maxhorancë më të madhe për të marrë vendime më të vështira. Dhe sigurisht, do të jemi gjithmonë të gatshëm të eksplorojmë mundësinë për të bashkëpunuar me palën tjetër. Por jo siç po bëjnë ata tani, duke thënë: "Ne jemi këtu, dhe nuk mund të bëjmë asgjë sepse opozita nuk po voton ligjet". Jo. Por duke e kërkuar opozitën, duke qenë të hapur dhe duke e pyetur opozitën se si mund t'i arrijmë qëllimet tona.
Më lejoni të kthehem tek një pyetje e pashmangshme, e ardhmja e Kosovës. Ju sapo jeni kthyer nga Prishtina. Ishit në Kosovë, në Luginën e Preshevës dhe në jug të Serbisë. Sipas mendimit tuaj, si mund të përparojë ky vend i ri duke marrë parasysh kushtet e këqija ekonomike, buxhetin e ulët, progresin e ngadaltë në rrugën drejt institucioneve ndërkombëtare, dhe kur lidershipi politik është kritikuar për disa nga problemet që sapo diskutuam, si përshembull korrupsion, aftësi të kufizuara, një mbikëqyrje e huaj e tepruar? Kam dy pyetje këtu. Fillimisht, a mendoni se EULEX-i duhet ta përfundojë këtë vit misionin e tij në Kosovë? Pra, EULEX-i, misioni i ligjit dhe rendit... Dhe pyetja e dytë, cila është zgjidhja afatgjatë për Kosovën? A do ta shihnit zgjidhjen e problemeve të brendshme dhe ndërkombëtare përmes një bashkimi të detyruar me Shqipërinë?
Fillimisht, mund të them se ka qenë një udhëtim i gjatë për të fituar luftën, dhe gjithashtu do të jetë një udhëtim i gjatë për të fituar paqen përsa i përket standardeve ekonomike, mirëqenies sociale, dhe për të krijuar një vend të mirë për çdo qytetar kosovar.
Sigurisht, është sërish një sfidë për të modernizuar një shtet të ri, i cili nuk ka një traditë. Kjo është një sfidë shumë e madhe. Mendoj se një pikë shumë e rëndësishme na bën të ndihemi shumë të sigurt. Banorët e Kosovës dhe drejtuesit e saj e kanë të qartë se e ardhmja e tyre është në Bashkimin Evropian. Duke qenë pjesë e kësaj axhende evropiane, puna është më e lehtë. Ti nuk duhet
të shpikësh ndonjë gjë, thjesht duhet të fokusohesh tek përparësitë, të mësosh nga përvoja e vendeve të tjera, dhe të besosh vërtet se nuk ka asnjë mënyrë tjetër përveç një të ardhmeje evropiane për Kosovën, siç është edhe për Shqipërinë. Unë besoj se pavarësisht problemeve, pavarësisht mangësive, pavarësisht lodhjes, e cila ekziston si atje edhe këtu, ata kanë bërë një punë të jashtëzakonshme. Nuk duhet të harrojmë ku ishim disa vite më parë. Për një shtet, i cili është ende një foshnje, ata kanë bërë një punë të jashtëzakonshme. Jam i bindur se ata e dinë çfarë po bëjnë, dhe jam i bindur se ata do t'i përballojnë sfidat me vullnetin e duhur, me kurajo dhe zgjuarësi.
Po lidhjet me Shqipërinë? Pjesa e dytë e pyetjes sime.
Nuk mendoj se Shqipëria e madhe, siç është përfytyruar nga ata që nuk e lanë shekullin e 21-të si një mundësi... Unë mendoj se shqiptarët së bashku, pa kufij, pa asnjë lloj kufizimi, nën qiellin e BE, janë një vizion dhe një projekt shumë real dhe i prekshëm.
Pra, "jo" për një Shqipëri të madhe, por "po" për çështje ekonomike dhe sociale?
Absolutisht po, dhe përtej kësaj. Një Shqipëri e madhe në të gjitha këto aspekte, si pjesë e një rajoni që është pjesë e BE, dhe pjesë e një epoke krejtësisht të re. Ne jetojmë në një epokë tjetër. Pra, nuk kemi më mure. Tashmë vendet, komunitetet dhe njerëzit ndahen vetëm nga rrjetat. Ne duhet të përshtatemi me këtë, dhe duhet ta shohim bashkimin e shqiptarëve si pjesë të kësaj epoke të re. Nuk duhet të kthehemi tek vizionet e vjetra, të cilat ishin të kufizuara nga vetë koha.
Siç e dini, ka ende shumë çështje të pazgjidhura. Probleme territoriale, minoritetet etj. Ju vizituat Luginën e Preshevës, ku ka një numër të konsiderueshëm shqiptarësh. Nuk e di nëse drejtues të tjerë shqiptarë e kanë vizituar vendin. Na tregoni pak për këtë! Na tregoni si u pritët nga popullsia vendase, nga autoritetet serbe, dhe cili është mendimi juaj për problemet në Preshevë?
Vizita në Preshevë ishte për mua një moment shumë i rëndësishëm. Kjo ndodhi për shkak të mirëpritjes mjaft të ngrohtë të njerëzve. Binte dëborë dhe temperaturat ishin shumë të ulëta. Gjithashtu segregacionit prekes në të cilin ata jetojnë... Ndodhi mjaft natyrshëm. Në këtë rajon, ne duhet të mendojmë për minoritetet si një potencial i një të ardhmeje të suksesshme. Duhet t'i shohim ato si ura mes komuniteteve të ndryshme. Duhet t'i shohim si probleme që duhen zgjidhur, duke kuptuar se në fund të fundit minoritetet do jenë gjithmonë një problem nëse ata nuk trajtohen si të gjithë të tjerët. Por zgjidhja qëndron pikërisht në
trajtimin e tyre si gjithë të tjerët. Ne po përgatisnim një propozim për të gjithë, dhe tani jemi shumë të bindur se ai është i nevojshëm. Një marrëveshje e të gjithë vendeve të rajonit për trajtimin e minoriteteve sipas çdo standarti të BE-së. Të mos harrojmë se kohët e fundit, janarin e kaluar, parlamenti evropian theksoi fort gjendjen e shqiptarëve në Preshevë. Ata theksuan se kjo është e papranueshme. Por në të njëjtën kohë, ai nuk është i vetmi minoritet. Kemi minoritetin serb diku tjetër, dhe kemi minoritete të tjera kudo. Pra, këto minoritete mund të jenë zgjidhja e duhur për një të ardhme më të ndritur të rajonit, nëse rajoni angazhohet t'i trajtojë ato si burimin e zgjidhjes. Ato nuk duhet te vazhdojne me segregacione apo politika që kanë dështuar.
Si do t'i përgjigjeshit propozimit që dëgjojmë nga Brukseli dhe Prishtina për shkëmbime territoriale? E thënë ndryshe, veriu i Kosovës në këmbim të Luginës së Preshevës?
Pikë së pari, unë mendoj se ne duhet të qëndrojmë pas lidershipit kosovar, pas banorëve të Kosovës, por ne nuk duhet të ndërhyjmë kurrë me ndonjë mënyrë që mund ta dëmtojë të drejtën e tyre dhe njëkohësisht detyrën e tyre. Së dyti, mendoj se nga njëra anë Kosova është një shtet i ri. Ai është një vend me një territor të përcaktuar. Ndaj integriteti i shtetit të Kosovës nuk mund të jetë objekt debatesh apo formulash të mundshme kompromisi. Në fund, kjo nuk do çonte asgjëkundi.
Pse?
Sepse nuk mund t'i zgjidhësh problemet duke shkëmbyer territore. Problemi qëndron se si të gjitha këto komunitete, këto grupe etnike, të gjitha këto shtete do të kalojnë në shekullin e 21-të, dhe se si së bashku do të bëhen pjesë e BE-së. Si do të jetë
jeta në këtë rajon e njëjtë me atë të çdo rajoni tjetër në Evropë? Dhe si do t'i kalojë brezi i BE-së të gjitha këto probleme dhe pengesa, të cilat përcaktohen nga historia dhe nga muret e vjetër, të cilët nuk janë kufij të thjeshtë, por janë edhe kufij të mendjes.
Dukeni shumë optimist për BE. Ka shumë njerëz në BE dhe Amerikë, të cilët janë pesimistë për të ardhmen e afërt të BE-së. Eshtë një pyetje shumë specifike. Ia bëra këtë pyetje edhe kryeministrit në emisionin tim të parë. Duke marrë parasysh krizën e borxheve, recesionin e mundshëm, problemet që shihen në vende si Greqia, mbase në të ardhmen në Portugali, Itali dhe vende të tjera, a ia vlen të bëhesh pjesë e BE? Cili do ishte mesazhi juaj për shqiptarët? Dhe së dyti, a mendoni se vendet e BE-së duan që Shqipëria të bëhet pjesë e saj?
Një pyetje shumë e ndërlikuar. Ju falenderoj shumë që po më vini në një pozitë kaq të vështirë!
Eshtë kënaqësi...
Kjo pyetje përfshin çështje të ndryshme. Pikë së pari, amerikanët mund të jenë pesimistë edhe për Shtetet e Bashkuara, por shqiptarët jo, apo të tjerët jo. Ju jetoni në vendin më të mirë
për cilindo që dëshiron të jetojë në një demokraci të lulëzuar. Sigurisht që keni probleme, sigurisht duhet të përballeni me sfida, dhe herë pas here duhet të ndryshoni përqasjet politike. Por nuk mendoj se kjo mund të dobësojë në çfarëdo mënyre atë që Shtetet e Bashkuara janë. E njëjta gjë vlen për Evropën. Situata mund të jetë pak ndryshe, sepse nga njëra anë BE-ja po përballet me limitet e saj duke e humbur deri diku ekuilibrin mes shpirtit, burimit frymëzues që e bëri të mundur lindjen e këtij vizioni të mrekullueshëm të botës. Gjithashtu, fokusimi i tepërt tek monitorimi financiar është baza burokratike e unionit. Kjo krizë është një mundësi shumë e mirë për të kuptuar atë që nevojitet përtej aspektit financiar, për të ripërcaktuar shpirtin e tij, për t'i dhënë unionit atë që i mungon nga vizioni i themeluesve të tij.
Pjesa tjetër e pyetjes lidhet me ne. Sigurisht që nuk ka zgjidhje dhe mundësi tjetër. Nuk bëhet fjalë të shkosh në një stacion, të ulesh, të harxhosh sa më shumë para të mundesh, dhe të digjesh siç po ndodh me grekët. Bëhet fjalë për ndërtimin e një cope të Evropës në vendin tonë. Bëhet fjalë për transformimin e Shqipërisë në një ekonomi të lulëzuar mes ekonomive evropiane. Bëhet fjalë për transformimin e Shqipërisë në një vend ku njerëzit mund të marrin shërbim shëndetësor, arsim, një vend pune, dhe mund të jetojnë jetët e tyre pa u ndjerë të përjashtuar, pa u ndier të lënë pas mureve, por duke qenë pjesë e gjithçkaje. Për ta thënë shkurt, mendoj se BE për Shqipërinë nuk është thjesht një qëllim, por është një mënyrë të qëni, një mënyrë jetese, e cila duhet të jetë ndryshe nga situata aktuale.
Pyetja ime e fundit. Do doja të kishim më shumë kohë. Gjithmonë nuk ka kohë të mjaftueshme. Si e shihni rolin e Amerikës, jo vetëm në Shqipëri por edhe në rajon? A duhet ajo të vazhdojë të luajë një rol të rëndësishëm, apo duhet t'ua kalojë përgjegjësinë evropianëve?
Ju e njihni Shqipërinë prej një kohe shumë të gjatë, dhe ju e dini se jeni në vendin më pro-amerikan...
Në jug të Polonisë. ...
... në vendin më pro-amerikan në rajon dhe më pro-amerikan se shumë shtete amerikane. Pasi kam thënë këtë, mendoj se pa Shtetet e Bashkuara jo vetëm rajoni nuk do ketë të njëjtën pamje si sot, por Shqipëria nuk do ishte ajo që është sot përsa i përket lirisë apo disa masash sigurie, të cilat ekzistojnë në trysninë në rritje të një qeverie që nuk po përshtatet me vlerat dhe parimet që Amerika promovon apo që BE mishëron. Pra, nuk e shtroj pyetjen nëse këtu duhet të jenë Shtetet e Bashkuara apo BE. Unë mendoj se pa praninë e Shteteve të Bashkuara, Shqipëria dhe Kosova evropiane nuk janë të mundura.
Edi Rama, të falenderoj për këtë intervistë.
Faleminderit!
Jam i bindur se do takohemi sërish për të diskutuar mbi politikën dhe çështjet botërore.
Faleminderit sërish! Do kemi zgjedhje në të ardhmen, ndaj me siguri do kthehem.
Faleminderit që ishit me mua!