Kadare rrrëfim të sinqertë në Vlorë: "Kam duartrokitur dhe gjëra që s'duheshin duartrokitur, nuk është e lehtë kjo që po ju them..."

I sinqertë, shkrimtari i mirënjohur Ismail Kadare, në një bashkëbisedim me lexues në Vlorë, ka treguar se 2 qytetet që kanë lënë shenjë në jetën e tij letrare janë Gjirokastra, qyteti i tij i lindjes dhe Vlora. Shkrimtari më i rëndësishëm shqiptar, pas Kavajës, ka ndërmarrë një tjetër udhëtim për të takuar lexuesit. Bashkë me Helenën, shkrimtaren dhe bashkëshorten e tij, ai flet hapur me lexuesit, duke u treguar edhe i ashpër me veten. Gjatë bisedës së bërë në Vlorë, duket sikur iu drejtohet shqiptarëve të jenë më zemërgjërë me njëri-tjetrin. Sikur, nga lartësia e karrierës, talentit dhe moshës së tij (tashmë 85 vjeçar) iu kërkon të jenë më tolerantë. Të gjithë gabojnë. Edhe unë kam gabuar, rrëfen ai.:"...Edhe unë mund të jem ndonjëherë në një dell jo të mirë që të kundërshtoj gjëra që nuk kundërshtohen ose të duartrokas gjëra që s’janë për tu duartrokitur. Mund të bëj gabime njerëzore sepse i falen njeriut. Midis jush jam, dëshiroj të je mi hapur i sinqertë i çiltër, megjithëse këto fjalë që thashë s’janë të lehta”, tha Kadare. Duket se Vlora, ashtu si dhe Gjirokastra, janë dy qytete që e bëjnë shkrimtarin të jetë vetvetja e të jetë i vërtetë e i sinqertë. Janë fuqi magjike, që i madhi Kadare, duket se ka vendosur t'ua japë këtyre dy qyteteve të mrekullueshme shqiptare: Gjirokastrës mes gurëve, dhe Vlorës, buzë detit Jon.

Vepra “Kronike në gur” nxori në pah qasjen e Kadaresë mbi Fëmijërinë dhe ndjesitë e tij të vegjëlisë që u ruajtën dhe u hodhën në fletë.

“Gjirokastra është qyteti ku kam lindur. Çdo qytet i lindjes së një shkrimtari ka pjesë në fatin e tij, ka pjesë që do apo s’do aji, ka pjesë në kujtimin që lë pas, vepra e tij ka pjesë të këtij qyteti se s’bën do apo s’do ai kështu që edhe unë s’bëj përjashtim pavarësisht se sa e pranoj.  Edhe unë mund të jem ndonjëherë në një dell jo të mirë që të kundërshtoj gjëra që nuk kundërshtohen ose të duartrokas gjëra që s’janë për tu duartrokitur. Mund të bëj gabime njerëzore sepse i falen njeriut. Midis jush jam, dëshiroj të je mi hapur i sinqertë i çiltër, megjithëse këto fjalë që thashë s’janë të lehta”, tha Kadare.

LEXO EDHE:
Fjalët e reja që i shtohen Fjalorit të Gjuhës Shqipe! Shtesa edhe nga veprat e Ismail Kadaresë, Camajt dhe Hamitit

Kadare, shtoi se Vlora është një qytet që ka luajtur rol në mendjen e tij, në veprat dhe në përfytyrimet e tij në gjërat e mëdha që ka besuar.

“Vlora ka qenë e rëndësishme për mua në mënyrën më të komplikuar. Sikurse qyteti i im i Gjirokastrës që po ta lexoni në librin tim që kam shkruar “Kronikë në gurë” nuk del simpatik në këndvështrim të parë, por si del se di. Por ama ai është qyteti im, unë jam i lidhur me të, jam i pandarë prej tij unë nuk kam shkruar për ta bërë atë ta ngre lart apo ta ul poshtë. Unë kam shkruar për atë qytet si qyteti ku kam lindur ku kam rrënjët e mia. Prandaj kurdoherë që bie ndonjëherë që kam rast të takoj qytete të ngjashme me qytetin tim që  kanë luajtur po atë rol në jetën time jam gjithmonë me ndjesi të ngritura me ndjesi të ngritura për të thithur gjithçka nga ky qytet. Vlora është një qytet që ka luajtur rol në mendjen time, në veprat e mia në përfytyrimet e mia në gjërat e mëdha që kam besuar, që kam shtyrë nga vetja ime. Kështu që këto nuk janë fjalë që mund ti thosha në çdo qytet dhe në çdo rast i them këtu me një sinqeritet të madh pa fshehur asgjë duke ditur se janë dhe fjalë të rrezikshme disa herë. Se di të them se Vlorën e kam dashur më ka dashur, dhe kur të ngriheni hu të thoni zoti shkrimtar s’është kaq rozë gjendja ne kemi rezerva për ju kemi dashur por dhe s’ju kemi dashur, kemi pasur pyetje, s'kemi marrë përgjigje për disa enigma nga jeta juaj”, shtoi Kadare.

Ai foli edhe për lidhjen që ka çdo shkrimtar me lexuesin. Kadare (lindur në Gjirokastër, më 1936) është një ndër shkrimtarët më të mëdhenj bashkëkohorë. Si shkrimtar shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar. Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. 

Një pjesë nga bashkëbisedimi i Ismail Kadaresë me lexues në Vlorë:

Duke qenë se Vlora është jo vetëm qytetit i historisë por edhe i letërsisë si e shikon Vlorën që kthehesh pas kaq kohësh?

Kadare: Ç’më bëre një pyetje të vështirë! Mua më duken të gjitha pyetjet të vështira.

Një lexuese: Ne na ndodh shumë rrallë që të kemi njerëz që kanë krijuar epokë, ne jetojmë epokën por kur kemi krijuesit e epokës ndihemi shumë mirë. Para shumë vjetësh keni pasur një bisedë me disa lexues kam futur mik pas miku derisa miku i familjes time dhe i përbashkët ka thënë ju lutem takojeni atë vajzë. Unë s’munda tu takoj ju por kam telefonuar bashkëshorten tuaj Helena dhe aty kam marrë autograf që e ruaj dhe sot. Pa e pohuar, themi me vete gjithmonë pyetjen çmendon lexuesi për këtë që shkrova unë, për këtë libër për mua. Prandaj kur jemi midis jush jemi sitë thuash… çfarë keni pse jeni të shqetësuar. (janë kameramanë thotë dikush tjetër)

Pyetje: Jeni larguar i ri nga Gjirokastra por si ka qenë fëmijëria juaj në Gjirokastër, çfarë kujtimesh keni dhe si kanë ndikuar?

Kadare: Gjirokastra është qyteti ku kam lindur. Çdo qytet i lindjes së një shkrimtari ka pjesë në fatin e tij, ka pjesë që do apo s’do aji, ka pjesë në kujtimin që lë pas, vepra e tij ka pjesë të këtij qyteti se s'bën do apo s’do ai kështu që edhe unë s’bëj përjashtim pavarësisht se sa e pranoj. Edhe unë mund të jem ndonjëherë në një dell jo të mirë që të kundërshtoj gjëra që nuk kundërshtohen ose të duartrokas gjëra që s’janë për tu duartrokitur. Mund të bëj gabime njerëzore sepse i falen njeriut. Midis jush jam, dëshiroj të je mi hapur i sinqertë i çiltër, megjithëse këto fjalë që thashë s’janë të lehta.

Është më mirë të jesh i pahapur i mbyllur, jo fort i çiltër, sepse e zotëron më mirë bisedën por ja që këto janë koncepte morale që kanë lidhje me tërë historinë njerëzore por s’jemi këtu për ti parë dhe rishqyrtuar. Jam i gëzuar që jam midis jush, midis një trualli të vërtetë ku vete libri u bë, kujtimi ynë fama jonë si shkrimtarë , e mirë ose e keqe, e merituar ose jo fort e merituar deri në fund etj.

Çdo shkrimtar do ishte fort i metë nga mendja të mos përfitonte dot nga kjo gjë, mirëpo nuk është fort e lehtë të përfitosh. Mund ta kuptosh gabim një takim letrar që të adhurojnë sit ë thuash sepse lexuesi është një adhurimtar i madh dhe luan një rol të madh në zhvillimin e çdo letërsie kombëtare në botë dhe është padyshim në letërsinë tonë që ëndërron mëton të hyjë në Evropë.

Pyetje: Si është Vlorë brenda jush atëherë dhe tani?

Kadare: Vlora është një qytet i madh i rëndësishëm kryesor, dhe për një shkrimtar qytetet që kanë, meritojnë këto epitete kanë një rëndësi shumë të madhe për formimin e tyre për jetën e tyre për veprën e tyre. Për jetën fatlume të veprës së tyre ose fatkeqe të jetës së tyre sepse lexuesi ashtu siç të jep gëzim, zjarrmi për të jetuar po ashtu ta merr atë të jep të kundërtën. Pavarësisht se nuk e thotë direkt por ka mënyra të ndryshme që lexuesi e shpreh distancën me shkrimtarin.

Ne i ndjejmë, ndjesia e shkrimtarit është e jashtëzakonshme por ajo nuk shprehet kollaj me fjalë. Pjesa më brilante e një letërsie është ajo që nuk thuhet. Edhe shkrimtarët e kanë të vështirë të shpjegojnë marrëdhëniet me lexuesin është një enigmë e tërë. Lexuesi është gëzimi i tyre por edhe hidhërimi i tyre, sepse ata e ndiejnë kur lexuesi është ftohur me ta dhe si do më. Dhe kjo është një gjë nga ata që thonë inshallah të mos ndodhë.

Vlora ka qenë e rëndësishme për mua në mënyrën më të komplikuar. Sikurse qyteti i im i Gjirokastrës që po ta lexoni në librin tim që kam shkruar “Kronikë në gurë” nuk del simpatik në këndvështrim të parë, por si del se di. Por ama ai është qyteti im, unë jam i lidhur me të, jam i pandarë prej tij unë nuk kam shkruar për ta bërë atë ta ngre lart apo ta ul poshtë. Unë kam shkruar për atë qytet si qyteti ku kam lindur ku kam rrënjët e mia. Prandaj kurdoherë që bie ndonjëherë që kam rast të takoj qytete të ngjashme me qytetin tim që  kanë luajtur po atë rol në jetën time jam gjithmonë me ndjesi të ngritura me ndjesi të ngritura për të thithur gjithçka nga ky qytet.

Vlora është një qytet që ka luajtur rol në mendjen time, në veprat e mia në përfytyrimet e mia në gjërat e mëdha që kam besuar, që kam shtyrë nga vetja ime. Kështu që këto nuk janë fjalë që mund ti thosha në çdo qytet dhe në çdo rast i them këtu me një sinqeritet të madh pa fshehur asgjë duke ditur se janë dhe fjalë të rrezikshme disa herë. Se di të them se Vlorën e kam dashur më ka dashur, dhe kur të ngriheni hu të thoni zoti shkrimtar nuk është kaq rozë gjendja ne kemi rezerva për ju kemi dashur por dhe s’ju kemi dashur, kemi pasur pyetje, s'kemi marrë përgjigje për disa enigma nga jeta juaj.

Prandaj rasti i takimit me një shkrimtari është një rast shumë i rrallë që nuk përsëritet kollaj sado që unë të them, dhe këto fjalë që thash tani nuk jam i sigurt fare që më keni kuptuar drejtë dhe do të reagoni ashtu siç duhet, si për fjalët e mira që mund të thoni, si për fjalët e hidhura që mund të thoni, mbrapshtitë që shkrimtarit i qëllon të bëjë në jetë dhe në veprën e tij. Prandaj po të bëjm një copë bisedë të zhveshur nga këto paragjykimet që unë përmenda, që është jashtëzakonisht e vështirë, por megjithatë duhet bërë.

Një lexuese: Pyetja ime është bazuar tek romani juaj i gjeneralit. Ajo çfarë unë kam vënë re është mënyra që iu keni përdorur për trajtimin zhvilimin e gjeneralit dhe priftit drejtuar porosisë që ata kanë marrë për të kërkuar eshtrat e kolonelit. Gjenerali shfaqet më i stepur ndërsa prifti është më i qartë dhe më i rreptë. Këtë e kam perceptuar vetëm unë? Apo e keni bërë qëllimisht për të sjellë ndonjë mesazh?

Kadare: Unë këtë e kam bërë as me qëllim të mirë as me qëllim të keq, e kam bërë se ashtu më ka thënë mendja se duhet bërë. Janë ca ligje të fshehta të letërisë që i diktojnë shkrimtarët, që janë të detyrueshme për të, për ndërgjegjen, për të ardhmen. Si një lloj profecie që do të vijë një ditë të vërtetohet sa është e drejtë, sa është e padrejtë, sa i qëndron kohës, sa nuk i qëndron kohës. Me fjalë të tjera, unë jam atje ai që kam qenë, me shpresë që kështu do të jem gjithmonë. 

A mund të jetë njeriu ai që ka qenë? Vështirë se mund të jetë, asgjë në botë nuk mund të jetë siç ka qenë dhe shkrimtari sigurisht nuk bën përjashtim. Por, ne shkrimtarët e kemi gjithë fatin tonë të lidhur me këto libra që kemi shkruar dhe dilemat tona janë të gjitha të ndrydhura në to. Prandaj, çfarëdo që të flasim tani, çfarëdo t’iu them unë juve këtu, çfarëdo që të besoni ju që unë jua thash tamam, çfarëdo ndjesie entuziaste që mund të keni ju ose të kundërtën negative që mund të keni ju, unë do ta përjetoj në gjithë jetën time ose do ta përjetoj në librat e mi. Unë këtë e di dhe çdo shkrimtar e di, kjo nuk na thyen shpirtërisht, përkundrazi na bën të ndërgjegjshëm që ne atë që e kemi bërë e kemi bërë me ndërgjegje dhe do ta mbrojmë tërë jetën.

Një mësuese: Në një vepër tuajën thoni që Eskili është një humbës i madh. A mendoni mjeshtër, se ju do të ishit humbës i madh nëse do të vazhdoni të shkruani diktaturë apo ndoshta është dikatatura ajo që dallon shkrimtarin e madh dhe artin e madh?

Kadare: Askush në botë nuk mund ta di enigmën e madhe, shtysën e vërtetë nga lind letërsia në kokën e një shkrimtari. Askush, as ai vetë. Ajo lind dhe është një fatmirësi, një fat, një e dhënë e qiellit që ndriçohet mendja e njeriut për të thënë ca ide, ca përfytyrime, për të dhënë ca fantazira që janë sa të vërteta, aq dhe të pavërteta ndonjëherë. Por, është magjia e letërisë që i mpiks ato, i bën që ato të kenë vlerë ose mos të kenë vlerë. Këtë e vendos lexuesi vetë, jo brenda një viti, dy muajsh tre muajsh, tre vitesh, por brenda qindra viteve e viteve. Dhe këtë, ne vetë shkrimtarët nuk e dimë, por e ndiejmë. Kjo është një ndjesi gati hyjonre që s’më vjen turp ta them këtë fjalë, të mburr pak veten ose ta lë veten të kuptoj që unë kam diçka hyjnore. Një shkrimtar i shquar që jeton tek njerëzit e një kombi, aq më tepër të njerëzit e shumë kombeve është një shkrimtar me fat të madh, me fat ta komplikuar, me fat të dyshimtë, me fat që është më mirë ta di apo mos ta di, nuk dihet. Kështu që e mira e kësaj gjëje është që ne shkrimtarët jetojmë për këtë gjë dhe vepra jonë gjykohet nga mijëra kokë të tjera njerëzish. Siç gjykohet ndërgjegjja që askush nuk mund të mburret se e zbërtheu deri në fund, vështirë se mund të thuhet.

Ne shkrimtarët jetojmë me këtë mister të madh, kjo na jep një gëzim që ne nuk dimë ta shpjegojmë dot dhe askush nuk e shpjegon dot pse është kaq e thellë, pse është kaq njerëzore, pse është kaq e pashmangshme.

TAG:
• Vlore
• Ismail Kadare