Ekskluzive/ Ylli Polovina:Mehmet
Shehu ishte dënuar me vdekje

Tregon një fakt interesant, sipas të cilit, Mehmet Shehu vetë kishte lënë porosi qysh në mesvitet '70 që shprehja: "Vetëvrasja e një ushtaraku, të gjykohet si tradhëti", të zinte rrënjë në "legjislacionin" ushtarak, duke pohuar në të të njejtën kohë paditurinë e Hoxhës rreth këtij detaji, i cili, do t'a kishte ndryshuar me shumë gjasa, edhe "tablonë" e tij të famshme sinoptike rreth veprimtarisë së "poliagjentit" Mehmet Shehu.
Më pas trajton hollësisht letrën e Shehut, që sipas Polovinës, përbën edhe testamentin e tij ( jo vetëm politik). Ndalet në domethënien e saj, gjë me të cilën do të merret edhe në pjesën e dytë të intervistës. Në numrin e sotëm, do të vijojmë me sjelljen e disa pikëpamjeve shumë interesante dhe shumë individuale nga ana e z. Polovina. Ai fut në lojë tashmë edhe bashkëshortet e dy ish-udhëheqësve më të lartë të regjimit komunist në Shqipëri, Nexhmije Hoxha e Fiqerete Shehu, por rritet ndjeshëm edhe prezenca e Ramiz Alisë. Në fund të pjesës së dytë, ai arrin në përfundimin se: një rehabilitim politik i Enver Hoxhës dhe i Mehmet Shehut do të qe e kundërta e nevojës historike. Gjithsesi, kjo pjesë e përmbledhur në pika të veçanta, vërtitet tek këto linja orientuese:
1. Ish-Kryeministri Shehu u vetësakrifikua për ego pushteti.
2. Autolikuidimi i kryeministrit qe në të vërtetë triumf personal i vrapuesit "sprintier" Ramiz Alia.
3. Mehmet Shehu qe kokënxehtë, i paqëndrueshëm dhe i pakontrollueshëm, i ashpër dhe pa aftësi komunikuese.
4. Shehu sinqerisht i lutet Enver Hoxhës ta mbrojë atë Shqipëri siç ajo qe, pra që ajo të mos ndryshonte.
5. Mehmet Shehu qe dogmatik i pandreqshëm stalinist, edhe pse duhet thënë që intelektualisht ishte personalitet i një niveli të lartë, kapacitet organizativ dhe ekzekutiv i pazakonshëm.
6. Mehmet Shehu nuk e kuptoi se për Enver Hoxhën ishte dhe kishte qenë përherë, një kartë e djegur.
7. Ky nuk donte të linte pas një figurë të fortë politike, një që të krijonte, qoftë edhe duke e pasuruar "marksizmin", një doktrinë të vetën.
8. Vendit... përzgjedhja e detyruar e Ramiz Alisë dhe plotësimi i etjes së tij për të qenë për ca kohë i pari, i solli më pak të këqija.
Në vijim, pjesa e dytë e intervistës me studiuesin Ylli Polovina:

* * *
Nga ana e vet, Hoxha nuk e ka pritur këtë vetëvrasje, ajo e kapi në befasi dhe ai menjëherë e interpretoi si sfidë. Tek "Jeta ime" Ramiz Alia shkruan "...kur po shkonim në këmbë për në shtëpi, Enveri më tha: "Edhe unë jam dakord me propozimin që bëre ti, për "Vërejtje në kartën e regjistrimit". Këtë do ta them në diskutimin tim nesër'", kur do të mbahej edhe seanca e fundit e mbledhjes së Byrosë Politike".
Alisë, siç është mirë kjo të ndodhë me çdo politikan, i duhet vënë një "brez sigurie" për të pasur më mirë mundësinë të kuptosh ku thonë të vërtetën, gjysmën e saj dhe po ashtu gënjeshtrën. Enver Hoxhës, në ekuilibrin e brendshëm mes tij dhe dy kandidatëve për ta pasuar, Mehmet Shehut dhe Ramiz Alisë (Hysni Kapo pati ndërruar jetë me kohë, kurse Kadri Hazbiu lakmonte vetëm postin e kryeministrit), në atë dhjetor 1981 nuk i duhej asnjë tronditje. Të kujtojmë se që nga marsi i demonstratave në Kosovë ai vit qe i mbushur me tensione rajonale, por edhe më tej. Partia e tij dhe Shqipëria duhej të shfaqeshin në "unitet të çeliktë". Mehmet Shehu do ta kishte radhën e likuidimit më pas...
-Ju mendoni se gjithsesi kryeministri do të hiqej qafe?
-Po. Ai ishte dënuar me vdekje.
-Çdo me thënë kjo: "Ishte dënuar me vdekje?"
-Që kur kishte nisur, pas infarktit të rëndë të zemrës së Enver Hoxhës, në 16 tetor 1973, lufta e brendshme për pasardhësin, gjithçka qe bërë me heqje koke. Likuidimi fizik ka qenë tipari themelor i kësaj beteje të brendshme, pamja e saj më mizore, më çnjerëzore, më tmerruese dhe më "shqiptare", sepse në përmasa të tilla nuk gjendet jo vetëm në vendet e tjera ish-socialiste, as në motet më të egra të qeverisjes së Stalinit. Shpesh them me vete dhe dua ta besoj, se kjo kasaphanë brenda njëri-tjetrit, ka qenë në një farë mënyre edhe marrja hak, shpagimi për krimet që ideologjia e kohës dhe veçanërisht grupi politik bolshevik rreth Enver Hoxhës, u shkaktuan padrejtësisht rivalëve, sidomos të djathtës moderne shqiptare, e cila, duke qenë në fillimet e veta, qe fare e brishtë. Shkatërrimi i saj ka qenë një krim i madh social. Mehmet Shehu u vetëvra, sepse në mbrëmjen e vonë të 17 dhjetorit, qoftë edhe me vetëm vërejtjen në kartën e regjistrimit të partisë e jo më me nënvleftësimin e hapët që i bënë në kritika shpërfillëse anëtarët e Politbyrosë, këta ushtarë prej plumbi të Enver Hoxhës, ai nuk mund të ishte më kandidati i parë zëvendësues i tij. Nuk kishte asnjë arsye tjetër, as politike, as ideologjike, as morale. As se u fye në sedër. Kryeministri, komunisti dhe partizani i vjetër u vetësakrifikua për ego pushteti. Hoxha e kishte bërë zgjedhjen dhe Shehu nuk gabonte në pashpresën e tij. Kryebolsheviku shqiptar kishte paracaktuar si pasardhës Ramiz Alinë. Më shumë se e pëlqyer, kjo qe e detyruar.
Po të ishte për Enver Hoxhën, trashëguesi më i mirë ishte Hysni Kapo. Por ky e la, me vdekjen e tij për shkaqe natyrale dhe aspak sepse ishte njëri prej të likuiduarve në luftën e brendshme. Madje në këtë dyshim që fërgëllon edhe sot, ka qenë triumfi i mëvonshëm, befasues dhe spektakolar i Ramiz Alisë, i cili gjallëroi shqetësimin se jo Enveri, por ndonjë agjenturë e huaj ia ka hapur rrugën me fillimisht heqjen qafe të Kapos, vdekur në 23 shtator 1979 në klinikën e Pol Miliezit në Paris dhe të Mehmet Shehut nëpër mesnatën e trazuar të 17-18 dhjetorit 1981, ndërsa është provuar që në qoshet gjysmë të errëta në afërsi të korpusit të Komitetit Qendror, Kryeministrisë dhe Bllokut, lëviznin informatorë, zbulues dhe deri një mjet i ambasadës jugosllave.
Autolikuidimi i kryeministrit qe në të vërtetë triumf personal i vrapuesit sprintier Ramiz Alia. Mjafton të depërtosh në mjaft hollësi të jetës së tij për t'ia zbuluar talentin e rrallë që kishte për të dalë i pari: vënien e tjerëve në lëvizje, pa e kuptuar ata, tamam si nën një hipnozë, për të punuar për të.
Duhet të ketë pasur një sy që e ka parë jo shumë kohë pas vdekjes. Ajo apo ai, i cili nuk u kërkua kurrë, e ka hapur dhe e ka mbyllur derën vetëm sa për të parë që Mehmet Shehu nuk qe më gjallë. Pastaj ka informuar "ustain" apo qendrën e vet. Kur lajmi shkoi tek Enveri, ky, mendoj, nuk ishte më as i pari dhe as i dyti. Megjithatë, si konspirator i madh, dhunti që e kishte bollshëm, Hoxha dy ditë rresht ka përpirë të dhëna dhe foto të trupit pa jetë të Shehut, vetëm e vetëm për të pikasur nëse, për ta sfiduar e lënë qyqar, të rrethuar në vetmi dhe pafuqi, ia kishin vrarë.
-Mendoni se zgjedhja e Alisë si pasardhës ishte e imponuar nga rrethanat apo qe e kundërta, ishte vetë ky i fundit që i krijoi këto rrethana?
-U bashkuan të gjitha. Ramiz Alia ishte njeri me fat. Në të vërtetë kjo ndodh me të gjithë trashëgimtarët e pushtetit. U duhet njëmijë herë më pak mund se ata që e kanë krijuar atë. Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu, dy shtyllat më energjike të atij regjimi, kishin punuar dhe rrezikuar shumë për ta marrë pushtetin dhe mbajtur.
-Atëherë i bie që me Alinë, Enver Hoxha bëri zgjedhjen më të keqe.
-Çuditërisht më të mirën. Ose më saktë, Ramiz Alia qe e keqja më e mirë. Ta shpjegojmë pak këtë që të mos keqkuptohet. Për të ardhmen më të mbarë të Shqipërisë, nuk duhej të ishte as ajo ideologji dhe as ajo klasë politike, por ne interpretimin po e kryejmë në kushtet kur diktatura qe ende e fortë dhe impononte të ardhmen e vendit. Që të shpjegojmë sado pak se si pasardhës i Enver Hoxhës më i pranueshëm se Mehmet Shehu ishte Ramiz Alia, na duhet të rikthehemi tek letra e pragmesnatës së 17-18 dhjetorit. Kjo dëshmi e anashkaluar, jo vetëm për ta pëlqyer këtë histori si triller apo film "action", por mbi të gjitha, e përsëris, mbi të gjitha, për ta ëngjëllizuar Shehun, provon se ai është po aq stalinist sa shefi i tij. Me shkrim dhe në të vërtetë sinqerisht, ai i lutet Enver Hoxhës ta mbrojë atë Shqipëri siç ajo qe, pra që ajo të mos ndryshonte. Përveç se në brendësi të letrës-testament, në mbyllje të saj Shehu brohoret "Rroftë Partia jonë e lavdishme, me vijën e saj kurdoherë të drejtë, marksiste leniniste!", "Poshtë imperializmi...!"

Pra Shehu ishte një dogmatik?
I tillë qe Mehmet Shehu, dogmatik i pandreqshëm stalinist, edhe pse duhet thënë që intelektualisht ishte personalitet i një niveli të lartë, kapacitet organizativ dhe ekzekutiv i pazakonshëm, me një dhunti teknokratike që ndonjëherë, ndryshe prej kapos së tij, ia frenonte zellin e politizimit. Ishte mendje që e pranonte zgjidhjen alternative dhe nuk i hakmerrej kritikës. Atdhetar po ashtu, e vëmë në dukje, sepse shumë shpejt do të vijmë tek çështja e raporteve të tij me Kosovën.
Midis Mehmet Shehut dhe Ramiz Alisë, pra dy pasuesve të detyruar, Enver Hoxha doemos do të zgjidhte të dytin. I pari ishte i humbur nga ky shans, sepse jo vetëm të dytin ia donte familja e mbi të gjitha bashkëshortja e njëkohësisht bashkëpunëtorja e ngushtë. Alia dinak, para se të fitonte Enver Hoxhën, zotëroi të shoqen e tij, pastaj edhe familjen. Mehmet Shehu, kryelartë së koti, parimor dogmatist, jo vetëm i rrinte larg shtëpisë Hoxha, por edhe i bënte karshillëk me sqimë për të mos pranuar ndonjë ofertë lidhjeje kurore. Ndërkohë, interesat e familjes për Enver Hoxhën qenë përparësi jo për të trashëguar dengun me para, apo ndonjë pasuri tjetër kolosale, sepse ai ishte asket bashkë me regjimin e tij dhe kurrë nuk kanë për t'i gjetur se ka vjedhur shtetin dhe hequr mënjanë flori. Familjen i duhej ta mbronte prej një rreziku real. Në rast se me ambiciozin Mehmet, për sa qe gjallë, shpresonte të bënte një pakt, nuk mund të ndodhte kjo me superambiciozen, por edhe të zgjuarën, Fiqirete. Këto dy gra, Nexhmije dhe Fiqirete, nuk shkonin fare me njëra-tjetrën. Ndërkohë paranoja, por edhe instikti i vetëmbrojtjes, e shtynte Hoxhën drejt hamendjes se Mehmet Shehu, si pasardhës, jo vetëm do të sillej keq me të tijtë, por edhe më zi se aq. Mund t'i zhdukte. Siç e dini, në atë stinë të parë të një dekade purge, 1973-1982, Enver Hoxha e mbrojti Alinë dhe ky, si "atlet" që ishte, ia shkarkoi politikisht të gjithë barrën e akuzës për liberalizëm borgjezo-revizionist në sektorin e vet, Fadil Paçramit dhe Todi Lubonjës.
Mehmet Shehu qe kokënxehtë, i paqëndrueshëm dhe i pakontrollueshëm, i ashpër dhe pa aftësi komunikuese. Të gjithë anëtarët e tjerë të Byrosë dhe jo vetëm Enveri, ia njihnin dhe ia mosaprovonin këto të meta. Shehu po ashtu e pati kaluar negativisht "provën në ngarkesë të plotë" që i kishte bërë shefi i tij qëllimisht, duke e caktuar për ca kohë edhe sekretar të Komitetit Qendror dhe u shastisën kur panë se ky nisi të botojë, njëlloj si Hoxha, serinë e veprave të zgjedhura. Madje pothuaj me kapakë shumë të përafërt në ngjyrë. Vetëm për luftën i dolën dy vëllime, merreni me mend për periudhën "socialiste" sa "tulla" të tjera do të na shtoheshin nëpër biblioteka! Po ashtu në Çorrush, muzeu për të u bë i madh, megaloman. Ai nisi ta stërhollonte dhe përsëriste shumë historinë e viteve të qenies komunist që në shkollën ushtarake në Napoli, pastaj atë të pjesëmarrjes në luftën e Spanjës...
Edhe Hoxha pohon se ai kishte qenë qysh atëherë një komunist?!
Enver Hoxha gjer në muajt e parë të vitit 1940, nuk ka qenë kurrë komunist dhe gjithçka tjetër të mëparshme si militant i kësaj ideologjie, madje jashtë vendit, në Francë dhe në Belgjikë, e ka sajuar. Prandaj që gjatë luftës e sidomos kur e hodhi pushtetin të gjithë në duart e veta, ata që kishin një të kaluar komuniste më të madhe se të tij, apo ia dinin mirë këtë mangësi, i hoqi qafe pa pasur asnjë lloj mëshire. Fali, vetëm duke i internuar, kush e mbylli gojën dhe e garantoi se sa të qe gjallë nuk do të bëzante.
Me një fjalë pavarësisht si u zhvilluan ngjarjet që kur u shpall fejesa e të birit e deri tek nata e vetëvrasjes, Mehmet Shehu nuk e kuptoi se për Enver Hoxhën ishte dhe kishte qenë përherë, një kartë e djegur. Ky nuk donte të linte pas një figurë të fortë politike, një që të krijonte, qoftë edhe duke e pasuruar "marksizmin", një doktrinë të vetën. Hoxha as e çante kokën për "marksizëm-leninizmin". Ai i duhej për pushtet totalitar e të përjetshëm, për "mbretërim", siç edhe bëri. I nevojitej po ashtu edhe për të krijuar enverizmin, platformën e tij mësimdhënëse jo vetëm për bashkështetasit e bashkëkombësit, por për të gjithë botën. Enverizëm donte të thoshte që Shqipëria dhe shqiptarët duhej që në mot të motit të kishin si kah drejtimi dhe zhvillimi vetëm çfarë jepte direktivë ai.
Po ashtu pasardhësi, pas Hoxha, duhej të ishte qenie amorfe, as ashtu dhe as kështu, i pazoti të formulonte ide dhe kurs të vetin, i paguximshëm të ndërmerrte ndonjë ndryshim. Ai duhej vetëm të përhapte doktrinën e Enverit, të qe zëdhënësi e altoparlanti i tij. Ja pse më të mirë se Ramiz Alia ai nuk gjente tjetër në të gjithë faqen e rruzullit. Ky, siç dihet, ia mbajti besën, edhe pse po t'i lexosh me vëmendje çfarë ka lënë të shkruar dhe të folur, nuk ka përtuar t'ia lërë në përgjegjësi të gjitha hatatë e gjysmëshekullit të shkuar. Megjithatë, në vijat kryesore, ai veproi siç e kishte menduar dhe dëshiruar shefi i madh. Në këtë kuptim mes Mehmet Shehut dhe Ramiz Alisë, që të dy stalinistë të thekur, por i pari fare i paparashikueshëm dhe i dyti i telekomanduar, për llogaritë e tij, që e çuan Shqipërinë në katastrofë, Enver Hoxha ishte i saktë.
Mendoj se edhe vendit, i cili gjithsesi do të dëshironte ndërrim të sistemit shoqëror, përzgjedhja e detyruar e Ramiz Alisë dhe plotësimi i etjes së tij për të qenë për ca kohë i pari ynë, i solli më pak të këqija. Ngul këmbë në idenë se tipari më i rrezikshëm i grupit më të madh numerik që për gjysmë shekulli kishim në krye, qe prirja pa cak e pa fre ndaj përdorimit të dhunës. Mehmet Shehu bënte pjesë në këtë kategori. Ramiz Alia i druhej kësaj mënyre ushtrimi pushteti dhe për sa ishte në krye të makinës së tërbuar të diktaturës së proletariatit dhe deri sa lëvizja demokratike e dhjetorit 1990 e largoi nga timoni i saj, edhe pse qe pa kurajë dhe i mosmundur ta ndalte dot, nuk e egërsoi më shumë. Me një fjalë nuk e gjakosi si më parë.
Tani duket si fantazi, sepse kanë dalë ca "trimosha" që mburren se ia kishin futur frikën asaj goxille shtetërore në ngordhje. Por kjo gjakderdhje mund të ndodhte pikërisht sepse, duke dhënë shpirt, ajo rrangallë nuk komandohej dot dhe rrotat nuk i bindeshin. Në rast se bataretë e automatikëve do të shtinin mbi turmat e demonstruesve do të qe krimi i fundit, më i tmerrshmi. Në ikje e sipër, për të mos u kthyer më, Alia dhe ndjekësit e tij, e shmangën këtë parandjenjë të kobshme dhe asgjë e tillë nuk ndodhi. Ishte gjesti i parë i reflektimit dhe i korrigjimit, i cili më pas ka edhe të tjerë, por gjithsesi ka mbetur fare i pamjaftueshëm.
Sigurisht në këtë atmosferë, ku borxhi i diktaturës ndaj kombit akoma është i madh, një rehabilitim politik i Enver Hoxhës dhe i Mehmet Shehut do të qe e kundërta e nevojës historike.

Numrin e ardhshëm do të lexoni
Cila do të ishte Shqipëria "ndryshe" me Mehmet Shehun?

A u takua vërtetë me Titon Shehu në në "Queen Elisabeth", në 1960?

Cila ishte domethëia e shprehjes" "Po vdes i pafajshëm" në letrën e Shehut për Hoxhën?

Cili ishte roli i Shehut dhe Alisë në lidhje me çështjen e Kosovës?

Përse u eliminua Llambi Ziçishti dhe çfarë ishte i detyruar të thoshte Nesti Nase?

(sg/shqiptarja.com)

TAG:
• nexhmije hoxha