Enver Robelli: 14 ditë në Kosovë dhe një ditë në Shkup

“Rreth botës në 80 ditë” titullohet romani i famshëm i shkrimtarit francez Zhyl Vern. Amerikani Phileas Fogg bën një bast me miqtë e tij: nëse nuk arrin të udhëtojë nëpër botë për 80 ditë, atëherë ai do të jetë i gatshëm të humbasë pasurinë e tij. Mesazhi më i thellë i romanit është ky: fati i favorizon trimat. Fogg përfundon me sukses misionin e tij. Në fund të shekullit të 19-të, kjo u bë e mundur falë zhvillimit të teknologjisë. Kombinimi i vullnetit njerëzor dhe avantazhet e teknologjisë e katapultoi Phileas Fogg nga Evropa në Azi dhe prej andej përsëri në Evropë. Në shekullin e 21-të, ju mund të udhëtoni nëpër botë në pak orë, me avion. Për ata me më pak ambicie: nga Cyrihu në Prishtinë, avioni i linjës ajrore zvicerane Edelweiss ju sjell nga Kloten (fshati ku ndodhet aeroporti i Cyrihut) në Sllatinë (fshati ku ndodhet aeroporti i Prishtinës) në më pak se dy orë.

Në Prishtinë, vizitorët priten nga mjegulla dhe ajri i ndotur, dhe një atmosferë e mirë me muzikë, shumë të qeshura dhe shumë pije alkoolike për popullatën “93 për qind myslimane”. Spektakli zhvillohet në sheshin George W. Bush, përballë Katedrales së Prishtinës. Aty është edhe Ibrahim Rugova, i vendosur në oborrin e Katedrales, i praruar me ar. Një monument i keq dhe një përpjekje e dobët për të nderuar një njeri, një studiues dhe një politikan të rëndësishëm të Kosovës. Rugova përballë Katedrales duket si anëtar i një bande muzikore që në vitet '70 ose '80 këndonte në restorante pranë pikave të karburantit "INA" apo "Jugopetrol". Kur personalitetet fetare humbasin rrugën e tyre, ata përfshihen në politikë, sfidojnë ligjet dhe rendin urban. Kështu, një figurë kombëtare shqiptare reduktohet në një “bari të kopesë” dhe një “aktivist fetar” (që nuk ka qenë kurrë).

E vetmja gjë që i mungon oborrit të Katedrales janë qengjat që Bashkësia Islame i blen për Fitër Bajramin për të bërë pak biznes. Do të ishte një bashkim i të njëjtave mentalitete me ambiciet e ambulantëve ku përzihen disa citate nga Kurani dhe Bibla dhe shumë euro. Një absurditet i tillë as që do t'i kishte shkuar në mendje Samuel Beckett të shkruante dhe të vinte në skenë. Të paktën Anton Çetta kishte pasardhës të denjë që e mbrojtën nga keqpërdorimi i figurës së tij, e cila zë vend në zemrën e çdo shqiptari: nuk lejuan vendosjen e monumentit të Anton Çettës në oborrin e Katedrales.

Përderisa Prishtina festonte natën e Vitit të Ri, qytetet e tjera në Kosovë (sidomos ato në Anamoravë) shpesh ishin të mbuluara nga errësira. Nuk ka energji elektrike. Qeveria është fajtore, thonë kritikët mbikëqyrës. Fajin e kanë qeveritë e mëparshme, përgjigjen autoritetet, duke përmendur shitjen e rrjetit për disa milionë. Nuk ka asnjë debat serioz se si të zgjidhet ky problem madhor në Kosovë. Nuk diskutohet se çfarë mund të bëhet me rezervat e mëdha të qymyrit që ka Kosova. Nuk ka ide bindëse për investime të mëdha në sektorin e energjisë.

Nëse një vend nuk ka energji elektrike, edhe investitori më i keq do të ndalet në gjysmë të rrugës. Nëse qeveria vazhdimisht paralajmëron se mund të ketë sulme nga Serbia gjatë festave (pa dhënë asnjë të dhënë bindëse), atëherë automatikisht krijohet përshtypja se edhe me çështje delikate të sigurisë po zhvillohet një fushatë elektorale. Ashtu siç po bëjnë një fushatë ekstreme disa “persona publikë” (të vetëshpallur), të cilët e krahasojnë situatën në veri të Kosovës me situatën në Kosovën e viteve të 90-ta nën pushtimin serb. Një tallje më e madhe me vuajtjet e popullit të Kosovës dhe një minimizim më skandaloz i krimeve të regjimit të Beogradit nuk ka ndodhur kurrë në Kosovë. Situata në veri nuk është ideale dhe në planin afatmesëm zgjidhja nuk është vetëm prania e policisë. Zgjidhja është dialogu ndëretnik dhe kalimi i pushtetit lokal në duart e politikanëve nga popullata që është shumicë në atë pjesë të vendit.

Në Kosovë pothuajse asnjë punë nuk bëhet pa veturë. Ju shkoni nga qyteti në qytet - me makinë. Shkon lagje në lagje brenda qytetit - me makinë. Rrugët e Kosovës shpesh janë të mbingarkuara. Kjo mund të përjetohet (nëse është fjala e duhur) në autobusin nga Prishtina për në Gjakovë, i cili (si Peja) ka mbetur rrugë pa krye për sa i përket infrastrukturës rrugore (siç ka bërë Gjilani dhe gjithë Anamorava). Rruga prej 80 kilometrash nga Prishtina në Gjakovë (së paku më 28 dhjetor) u përshkua për dy orë e gjysmë (për shkak të radhëve të gjata).

Për krahasim: treni nga Berna në Cyrih mbulon pothuajse 100 kilometra hekurudhë në vetëm 56 minuta. 80 kilometrat ndërmjet Prishtinës dhe Gjakovës do të përshkoheshin me një tren të shpejtë për rreth 40 minuta. Ia vlente durimi në autobus: mbrëmja vazhdoi në Rogovë të Hasit, e rrethuar nga njerëz të mirë dhe këngë të mira. Derisa polarizimi, fyerjet, klithmat dhe britmat e politikës dhe “mediokracisë” kosovare preknin qiellin, ishte mbresëlënëse të shihje anëtarë apo simpatizues të partive të ndryshme të mbledhur në kafenenë e fshatit, të gjithë së bashku duke kënduar këngë të bukura shqipe dhe duke ngacmuar njëri-tjetrin pa asnjë sherr. , pa keqdashje.

Është shkruar, hulumtuar dhe raportuar shumë për ndërtimet pa leje apo gjysmë të ligjshme në Brezovicë. Një tjetër Brezovicë e Kosovës është fshehur pas fshatit Llabjan, rrugës për në Gjilan. Midis komunës së Novobërdës (Neuberg, siç e quanin gjermanët, Artanës siç e quanin shqiptarët së fundmi) dhe komunës së Gjilanit, kanë dalë me mijëra vila dhe dhjetëra fshatra “turiste”, shumica prej tyre ndërtime të pakualifikuara, të vendosura si. Tulla Lego prapa lojës së fëmijëve Zevzek. Kjo është njëra anë. Ana tjetër: aty-këtu ka shtëpi vërtet të bukura (për aq sa mund të gjykohen nga pamja e jashtme) dhe restorante të mira, po veçoj dy: Acorn (investim i një shqiptari nga Cyrihu, të cilin e njihja pak nga Zvicra dhe e bëra nuk di për investimin e tij) dhe Lura Agroturizëm. Sigurisht që ka vende të tjera që ia vlen të vizitohen dhe ky është edhe qëllimi që po përmend: mbështetja e bizneseve vendase.

Këta njerëz kishin një ide, më pas investuan dhe rrezikuan, krijuan vende pune dhe kështu mbështetën shumë familje. Ky është kontributi më i madh patriotik sot: zhvillimi i biznesit i pengon njerëzit të ikin në Gjermani dhe gjetkë. Bëhet fjalë për Novobërdën: 700 vjet më parë ishte një metropol minerar me reputacion ndërkombëtar. Nga minierat që ndodhen 6 kilometra larg Prishtinës nxirren çdo vit 30 tonë argjend. Minatorët vinin edhe nga rajonet gjermanishtfolëse. Fjala ore vjen nga gjermanishtja: Zeche.

Pamja nga dritarja në mëngjesin e 1 janarit 2025 nuk është premtuese. Terreni është i mbuluar me mjegull, toka është e mbuluar me ngrica, ajri i ngrirë është përzier me pluhurin e fishekzjarreve. Ideja më e mirë duket të jetë të dorëzohesh me dashamirësi në sobën e ndezur.

Por ka një ide më të mirë: të shkojmë nga Gjilani në fshatin Budrigë e Poshtme, i banuar nga pjesëtarë të komunitetit serb. Mercedesi gati 40-vjeçar i xhaxhait tim 80-vjeçar punonte si një orë zvicerane, duke përfshirë edhe ngrohjen. U deshën katër sy, një ecje e ngadaltë dhe përqendrim maksimal për të depërtuar në mjegullën e dendur. Një herë u shfaq një tabelë që tregonte rrugën për në fshatin Zhegër. Para Zhegrës është Budrigë e Poshtme. Shtëpia e Gradimirit, të cilin daja e quajti Dragomir, ndodhet në një rrugë në hyrje të së cilës qëndronte një pasqyrë e montuar në një shtyllë elektrike.

Kjo është mënyra origjinale ballkanike e orientimit: pasqyra në shtyllën elektrike - ja ku duhet të kthehesh. Gradimir, emri i të cilit në shqip do të thotë paqebërës, është një fermer me vlerë, shitës i turshive, rakisë dhe produkteve të tjera që vijnë nga toka pjellore e Kosovës. Disa prej këtyre shitësve i kam parë me vite në Gjilan, në atë që të gjithë e quajnë “Rruga e Prishtinës”. Vendosin disa shishe rasoj në trotuar, kavanoza me ajvar, vezë fshati dhe turshi, serbët i quajnë “zimnica”, me një fjalë shesin të gjitha llojet e turshive që hahen gjatë dimrit. Nuk e di se sa produkte arrijnë të shesin këta njerëz kur vijnë në Gjilan nga fshatrat e Anamoravës të banuar me serbë.

Një gjë është e sigurt: problemet e tyre janë të ngjashme me ato të shqiptarëve. Standardi i jetesës është i ulët ose shumë i ulët. E ardhmja e fëmijëve nuk është aq e ndritshme. Në nivel lokal, në marrëdhëniet ndërpersonale, politika e lartë është shumë larg. Larg janë politikanët shqiptarë të Prishtinës, të cilët nuk guxojnë t'i tregojnë muskujt edhe kur është krejtësisht e panevojshme, shumë më larg janë politikanët e Beogradit, të cilët serbët e Kosovës i përdorin dhe i keqpërdorin për grindje të brendshme politike.

Nuk është e lehtë të jesh pakicë në Ballkan. Vëmendja publike e shumicës nuk është e orientuar drejt pakicave dhe shqetësimeve të tyre, shpesh të ligjshme. Në rastin e shqiptarëve të Kosovës, indiferenca ndaj pothuajse çdo serb të Kosovës është edhe pasojë e refuzimit të autoriteteve në Serbi që të pajtohen, qoftë edhe indirekt, me shtetësinë e Kosovës. Por kjo është vetëm një pjesë e shpjegimit. Në detin e gjerë të shumicës shqiptare (mbi 95 për qind) serbët dhe pakicat e tjera janë pothuajse të padukshme.
A mund të bëhen pak më të dukshëm serbët e Kosovës? Për këtë duhen politikanë shqiptarë që nuk janë të kompleksuar për tjetërsinë e tjetrit, i cili del të jetë mjaft i ngjashëm kur krahason problemet e përditshme. Duhet të ketë edhe liderë politikë të serbëve të Kosovës që janë të emancipuar nga agjendat manipuluese të qeverisë aktuale në Beograd.

Pashë që ditëve të fundit në Gjilan ishte mbajtur një festival komedie (“Stand-Up Comedy”) dhe papritmas në mendjen time më shkrepi kjo pyetje: a ka ndonjë humorist serb në Anamoravë? Pse të mos e mirëpresim në skenën e Teatrit të Gjilanit? A nuk do të rrezikonte një ftesë e tillë e mundshme organizatorët, të cilët do të akuzoheshin nga patriotët e kujdesshëm për “bashkëpunim me serbët”?

Atë që nuk e bën politika, kultura apo shoqëria civile, e bëjnë njerëzit e thjeshtë me ato pak mundësi që kanë. Gradimir nga Budriga e Poshtme, kur mori vesh se jetoj në Cyrih, më tha se turshitë e tij po i shiten larg, në Zvicër. Si është e mundur kjo? - e pyeta. E njoh dikë në Kamenicë, tha Gradimir, po më blen turshitë dhe po i dërgon në shitje në Zvicër. Gradimir dukej i kënaqur me këtë punë. Ndoshta partneri i tij i biznesit nga Kamenica është shqiptar, ndoshta serb (nuk ka gjasa), por Gradimir nuk ka bërë asnjë lidhje mes etnisë dhe turshive. Ndërkohë, e pashë krejtësisht të papërshtatshme të pyesja: eksportuesi i turshive në Zvicër është shqiptar apo serb? Sepse turshitë janë turshi, nuk kanë përkatësi etnike. 

Ndonjëherë e bëjnë: në garën mes popujve të Ballkanit se kush po bën marrëzinë më të madhe, shpeshherë prijnë serbët. Më kujtohen, për shembull, titujt në mediat e Beogradit para disa vitesh: “Domate shqiptare në sallatë serbe”, “Çdo e dytë domate në sallatë është shqiptare”, “Domate nga Shqipëria në mes të Beogradit”, “Domate shqiptare në tavolinat serbe”. Toni i këtyre titujve ishte kërcënues: kujdes, domatet shqiptare kanë hyrë në sallatën serbe, ky është një rrezik i madh për ne! Domatet mund të rriten në tokën shqiptare dhe më pas të eksportohen në Serbi, por nuk ka domate shqiptare në kuptimin etnik, ashtu siç nuk ka borë serbe që mbulon malet serbe. Domatja është një bimë dhe njihet me emrin e saj latin: Solanum lycopersicum.

Ne nuk kemi blerë turshi në Budrigën e Poshtme, sepse transportimi i tyre me avion për në Zvicër është delikat (duke përfshirë edhe tregimin e anekdotave epike në stilin e "mërgimit dhe turshive"), por një shishe raki e bërë nga Gradimiri do të shkojë në Cyrihu si dhuratë për miqtë zviceranë. Ndoshta dy.
Ejani në Graçanicë të premten (3.1.), deri në atë ditë do të gjej edhe një shishe raki ftua, tha Gradimir. Njohësit e prodhimit të rakisë thonë se raki ftua nuk gjendet kudo, se duhen shumë kilogramë ftua për të bërë një litër, se shpesh rakia që shitet si ftua ka vetëm aromën e këtij fruti të verdhë e me gunga. Gradimiri të premteve vjen me veturën e tij nga Budriga e Poshtme në Graçanicë me shpresën se do të shesë diçka nga produktet e tij. Sigurisht, kur erdhi e premtja, Gradimiri e mbajti premtimin.

Nuk dihet se çfarë është kiçi, sentimentalizmi, shkapërderdhja dhe pseudo-neoklasicizmi pa e parë (për të njëtën herë) Shkupin e projektuar nga qeveria e Nikolla Gruevskit e partisë VMRO/DPMNE. Në gjithë këtë kaos arkitektonik, ka një mori monumentesh. Heronjtë e bërë prej bronzi (ose ndonjë materiali të lirë) qëndrojnë me radhë, gati, të ulur në tavolina, mbi piedestale ose mbi kalë - duket se të gjithë janë të shqetësuar, jo për fatin e Maqedonisë së Veriut, por për megalomaninë urbane. Në këtë pyll monumentesh kam vënë re edhe dy shqiptarë: Adem Gajtanin, poet i lindur në Podujevë, i vdekur në Shkup dhe Nexhat Agollin, politikan i shqiptarëve të Maqedonisë, i eliminuar pas Luftës së Dytë Botërore.

(Ndoshta ka edhe monumente të tjera të shqiptarëve në qendër të Shkupit, disa prej tyre nuk kishin emra). Sa për shqiptarët: debati aktual në këtë vend ka të bëjë me gjuhën shqipe dhe përdorimin e saj. Disa nga pushtetarët e rinj shqiptarë thonë: gjuha shqipe nuk është zyrtare (edhe pse në qeveri ka ministra shqiptarë, të cilët kur në vitin 2018 u miratua ligji - edhe pse me të meta - për përdorimin e gjuhës shqipe, e kishin vlerësuar) . Opozita nga Bashkimi Demokratik për Integrim (BDI) këmbëngul se gjuha shqipe është zyrtarizuar dhe tani është e rrezikuar nga qeveria e re e dominuar nga VMRO/DPMNE. Kush ka të drejtë? Ligji nuk ishte i përsosur, por ishte një hap përpara. Nëse ky ligj shfuqizohet, pa asnjë plan se si do të rregullohet në të ardhmen përdorimi i gjuhës shqipe në Maqedoninë e Veriut, atëherë shqipja mund të degradohet në këtë vend.

Sepse nga VMRO/DPMNE, e cila përkundër skandaleve të shumta, pothuajse tërësisht u amnistua nga elektorati maqedonas në zgjedhjet e fundit, nuk mund të pritet përparim sa i përket përdorimit të gjuhës shqipe në komunikimet zyrtare. Situata nuk ishte ideale edhe pas miratimit të ligjit në 2018: për të shmangur përmendjen e gjuhës shqipe, ligji specifikonte se gjuha zyrtare është gjuha e komunitetit mbi 20 për qind (dukej qartë se bëhej fjalë për shqiptarët). Në thelb të refuzimit të përmendjes së shqipes ende qëndron mikrobi i racizmit antishqiptar i një pjese të madhe të elektoratit dhe elitës politike maqedonase.

Partitë shqiptare që marrin pjesë në qeveritë maqedonase në tre dekadat e fundit shpesh kanë bërë kompromise të kalbur - dhe si shpërblim kanë vazhduar të qëndrojnë në pushtet (duke përfshirë pjesëmarrjen në të korrat e korrupsionit). Jo për të justifikuar partitë shqiptare, por ky zakon i keq i tyre i korrupsionit duket si grumbullim parash nën tavolinë në krahasim me shpërndarjen e burimeve ndërmjet grupeve të interesit maqedonas. Mediat maqedonase pak ditë më parë publikuan një video ku shihet ish-shefi i shërbimit sekret Sasho Mijalkov duke zbritur nga një Ferrari në Monte Carlo dhe duke hyrë në hotelin Le Louis XV, ku një natë kushton nga 1000 deri në 1500 euro.

Mijalkov është një “produkt” i sistemit që është ndërtuar në Shkup në dekadat e fundit – shpesh me pjesëmarrjen e partive politike shqiptare. Ndarja brenda kampit politik shqiptar ia ka bërë më të lehtë VMRO/DPMNE-së. Grupi i partive shqiptare që tani marrin pjesë në qeveri është heterogjen, prandaj interesi i tyre parësor është qëndrimi në pushtet (kjo dëshirë i mban të bashkuar) dhe pjesëmarrja në një dasmë apo festë në Kosovë. Shumica e ministrave japin përshtypjen se janë të nënshtruar ndaj kryeministrit Hristijan Mickoski, i cili duket si një karikaturë e presidentit populist serb. 

Të kthehemi te gjuha shqipe: ajo ruhet edhe duke përdorur shqiptarët në jetën e përditshme. Askush nuk i ndalon ta bëjnë këtë. Në një korridor të dyqaneve të arit dhe argjendit në qendër të Shkupit, shumica e pronarëve janë shqiptarë, por në dyert dhe dritaret e dyqaneve nuk ka shkronjë shqipe, Zefi është Zeф dhe Simoni është Симон. Në Çarshinë e Vjetër të Shkupit fotografitë janë të ndryshme, problemi është i ngjashëm: shumica e dyqaneve që shesin bizhuteri ari dhe argjendi janë vetëm “Zlatara”, ndërsa pronarët janë qartësisht shqiptarë, nëse mbiemrat tanë i bazojmë në këtë. Askush nuk i ndalon këta burra të përdorin gjuhën shqipe./Koha

S.B/Shqiptarja.com

TAG:
• Enver Robelli
• kosove