Faik Konica:Populli shqiptar,
një komb zotërinjsh

Vepra e fundit që po marrim në shqyrtim është “Dritëhijet e një diplomati” ARGETA LMG Tiranë 2016, 718 f. shkruar prej studiuesit Agron Alibali. Kjo vepër bie në sy për faktin se është e pajisur me një aparat shkencor të pasur, me foto të shumta, bibliografi, etj.

Natyrisht ky autor e ka pasur të vështirë të sjellë fakte dhe vlerësime të reja për jetën dhe veprimtarinë diplomatike të Konicës, pasi në veprat e rëndësishme që kemi recensionuar tashmë, janë sjellë gati në mënyrë shteruese shumica e aspekteve jetësore e mendore dhe mjaft nga bëmat diplomatike të këtij personaliteti. Me gjithë këtë vështirësi, mund të themi se edhe ky studiues ka mundur të gjejë aspekte të patrajtuara, si “Botëkuptimi kushtetues i Faik Konicës” (f. 583-626). Këtu Alibali me formimin që ka si jurist ka nxjerrë në dukje disa vlera të patrajtuara më parë për diplomatin dhe politikanin Konica.

Edhe pse Faiku nuk kishte marrë ndonjë shkollim ose kualifikim në fushën juridike, autori sqaron se formimi i tij i shumanshëm në fushat e shkencave shoqërore, filozofike, njohja e historisë së disa popujve, e psikologjisë dhe së drejtës zakonore të popullit tonë, bashkë me studimet autodidakte e ndihmuan atë të jepte mendime me vlerë në disa aspekte juridike në gazetën “Dielli”, në eseja e gjatë “Shqipëria - Kopështi shkëmbor në Europën Juglindore”, dhe nëpër letra të ndryshme.

Me interes është mendimi i Konicës lidhur me lashtësinë e Kanunit të Lek Dukagjinit, të cilin ia kishte treguar Shtjefën Gjeçovi të mbledhur në 2.000 faqe dorëshkrim gjatë vizitës që i kishte bërë Konica e At Fishta në Gomsiqe më 1913. Këtë kanun ai e quan: mendime juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, që “ngjan t'i kenë rrënjët shumë përtej Kohës së Mesme” (f. 590), pra që në Antikitet.

Si njohës i zakoneve dhe i karakterit të popullit shqiptar, Konica e quante popullin e vet, ashtu si Franz Baron Nopcsa (baroni Franc Nopça (1877 - 1933), “komb zotërinjsh” që dallohet për: 1. Mikpritjen, 2. Besën, 3. Ndershmërinë, 4. Mëshirën ndaj të mundurve (koka e falur nuk pritet), 5. Paprekshmërinë e grave (Kanuni nuk lejonte marrje gjaku mbi gratë), 6. Të drejtën e Prejardhjes (sipas së cilës respektohet më shumë lashtësia e derës sesa titulli), 7. E drejta penale (sipas Kanunit të Lekës njiheshin vetëm tre dënime: I. Gjoba, II. Djegia e shtëpisë së fajtorit dhe III. Dëbimi nga fshati (dënim i ngjashëm me dëbimin nga Athina tek e Drejta e Solonit). Konica e vlerësonte Kanunin për mungesën e dënimit me burg dhe me vdekje. 8. E drejta familjare, ku theksohet përkushtimi i thellë ndaj prindërve dhe familjes.

Konica e quante Kushteturën “guri i themelit mbi të cilin mpshtetet tërë trupi politik i një kombi të lirë”. Ai besonte thellë tek Liria e individit, të cilën e përkufizonte si “e drejta e dikujt për të besuar, për të thënë, për të shkruar dhe për të bërë atë që dëshiron, por pa cënuar lirinë e tjetrit” (f. 594). Ai këshillonte të rinjtë e shkolluar në SHBA që shkonin për të punuar në atdhe, të dënonin dhunën që mbretëronte ende në Shqipëri dhe të luftonin për sundimin e së drejtës e cila duhej të bëhej “ideali i Shqipërisë moderne”.

Lidhur me sistemin e qeverisjes Konica ishte për një sistem qeverisës demokratik, sipas parimit: votë popullore – parlament i ndershëm – qeveri e ndershme dhe që të realizohej kjo, ai kërkonte që të stërvitej populli për përdorimin si duhej të armës që ka në dorë: VOTËS (f.599-600). Po kështu, studiuesi i vlerëson si të drejtë edhe mendimet e tjerë të Konicës lidhur me Pushtetin vendor dhe marrëdhëniet e tij me pushtetin qendror, mendimet mbi të drejtën ndërkombëtare, etj. Përsa i përket kushtetutës, Konica sugjeronte që Shqipëria duhej të mbështetej tek modeli i kushtetutës franceze.

Alibali i njeh Konicës edhe vlera lidhur me gjuhën juridike. Ky intelektual kishte qenë formuluesi i kanunores së Shoqërisë “Vatra” më 1912 dhe sugjeronte që gjuha juridike shqipe të ishte një e përbashkët dhe të pasurohej prej fjalorit të frëngjistes.

Si përfundim Alibali i njeh Konicës diplomat dhe politikan mjaft cilësi, si mirëinformimin, saktësinë, qetësinë, modestinë, fisnikërinë.

Një pjesë me vlerë në libër është dhe përpjekja e këtij autori për të gjetur librat e bibliotekës së Faik Konicës. Ai u përpoq ta ndiqte këtë çështje të cilën Ikonomi vetëm sa e vuri në dukje. Duke njohur një shkrim të sekretares së Konicës, Charllote Graham, ku përmendej fakti se Faik Konica kishte shprehur dëshirën që biblioteka e tij t'i dërgohej Bibliotekës së Shqipërisë (pra, Bibliotekës Kombëtare), Alibali nuk i sugjeroi shoqërisë “Vatra” që ta merrte përsipër nismën e grumbullimit dhe dërgimit të librave të Konicës, këtij ish kryetari të Vatrës, po iu fut vetë kësaj nisme.

Dikur i kishte marrë z. Antony Athanas dy libra të bibliotekës së Konicës. Pastaj shkoi te biblioteka e Vatrës në New York ku gjeti dhe katër libra të tjerë dhe u nis për Shqipëri ku bëri dorëzimet në Bibliotekën Kombëtare me një fare buje. Kur u kthye në SHBA u lidh me z. Paul Athanas, njërin nga djemtë e z. Antony Athanas dhe mësoi se ai ruante dhe 272 copë të tjera nga librat e bibliotekës Konica. Këto libra gjithashtu iu dërguan BK Tiranë dhe u bë mirë, por në studim nuk shkohet më tej. Nuk synohet për të gjetur se kush ka përgjegjësi për humbjen e më shumë se 2700 librave të kësaj biblioteke me vlera të jashtzakonshme intelektuale.

Zoti Alibali gjatë promovimit që i bëmë librit të tij këtu në Worcester MA, tha se ka në plan ta ripunojë këtë vepër dhe ta ribotojë. Për ta ndihmuar mendojmë se vlen t'i bëjmë disa sugjerime:

Së pari, libri është shumë voluminoz, sepse krahas kapitujve që merren me diplomatin Konica dhe gjetjen e disa librave të bibliotekës së tij, ka pjesë që janë konsumuar prej studiuesve të mëparshëm.

Së dyti,  studiuesi duhet të merret më shkurt me gjetjen e dërgimin e librave të bibliotekës Konica në Tiranë dhe të punojë për gjetjen e materialeve që ka pasur arka prej hekuri ku u futën dorëshkrimet e Konicës. Për historinë e letërsisë dhe për trashëgiminë koniciane, dorëshkrimet e veprave dhe të letrave të pabotuara, kanë më shumë vlera se librat që ai kishte lexuar e shfrytëzuar për formimin e tij dhe hartimin e eseve dhe artikujve të ndryshëm. Prandaj për këtë pjesë të trashëgimit konician nuk duhet heshtur kurrë. Jemi të sigurt se në atë arkë metalike ka pasur më tepër se katër dorëshkrime veprash, të cilat i përmendëm në fillim të këtij artikulli. Vetë Faiku kishte përmendur pas vitit 1924 se pasioni i tij kryesor ishte “të shkruarit letësi”, dëshmi kjo që tregon se ai ka hartuar dhe vepra të tjera letrare në vitet 1925-1942.

Së treti, e quajtura “HIJE” e Konicës në marrëdhëniet e tij me Nolin, kur ai e kritikoi Nolin për lidhjen e tij me të majtën komuniste në Europë dhe i kërkoi Departamentit të Shtetit që të mos lejohej Noli të hynte në SHBA; nuk duhet konsideruar si dobësi, si hije, e diplomatit Konica, por si qëndrim konseguent ndaj bindjeve të tij kundërkomuniste.

Sidomos sot, kur është bërë e qartë se si dështoi eksperimenti i Komunizmit, që i shkaktoi botës më shumë se 100 milion viktima, duhet të jemi të vendosur për dënimin e ideve dhe partive komuniste, si një e keqe e shoqërisë njerëzore, sidomos e vendeve ku u eksperimentua diktatura e proletariatit.

Së katërti, mungesa e korrespondencës së Faik Konicës si Ministër i Shqipërisë në Uashington në dosjet e Arkivit Qendror të Shtetit Shqiptar, është bërë e qartë prej historianit Kastriot Dervishit. Kjo mungesë lidhet me tradhëtinë që kreu Enver Hoxha në dhjetor 1944 – janar 1945, kur Hoxha ua dorëzoi të dërguarve të Beogradit të gjithë materialet e arkivit të shtetit shqiptar të viteve 1922 – 1944 dhe ata morën pjesën e marrëdhënieve me jashtë. Pasojë e kësaj tradhëtie nuk ishte vetëm varfërimi i arkivit të Shqipërisë, por më keq akoma dhe burgosja e vrasja e 50 mijë shqiptarëve atdhetarë që jetonin në Jugosllavi, emrat e të cilëve shërbimi sekter jugosllav i nxori prej atyre materialeve. Në këtë libër është rasti të vihet në dukje kjo tradhëti e Enver Hoxhës. 

Së pesti, libri duhet të shkarkohet nga kuriozitete të panevojshme.

Së gjashti, autori para se ta dërgojë për shtyp dorëshkrimin e veprës së ripunuar duhet të ndjekë rrugën e studiuesit Ilir Ikonomi: t'ua japë disa specialistëve për ta lexuar dhe vërejtjet e tyre t'i realizojë para dërgimit për botim.

Së shtati, studiuesi Alibali para se të fillojë nga puna për ripunimin e studimit të tij duhet të lexojë e vjelë me kujdes dhe t'i citojë arritjet e studiuesve Fotaq Andrea, Sabri Hamiti, Rexhep Qosja, Ilir Ikonomi, etj.

d.c./shqiptarja.com