Edison Ypi: Fshati me emër qëni

Do i bie Labërisë si gjuetari sorkadhes, brinjë më brinjë, nga Vlora në Tepelenë.

Sado e vështirë të jetë, sado pengesa të ketë, edhe sikur pa ujë e pa bukë të mbetem, edhe sikur të dërrmohem e të gjakosem.

Do vete ta shoh atë vend të magjishëm.

Ku njerëzit nuk flasin por sokëllijnë.

Ku malet nuk kalohen por kaptohen.

Ku po nuk dite të vjedhësh nuk të japin nuse.

Ku historia e folur me historinë e shkruar ndeshen për vdekje.

Ku ka lapidare dhe përkujtimore më tepër se drurë dhe shkurre.

Do vete ta shoh atë fidanishte pjellore ushtarake që ka mbjellë e korrur oficera ushtrie dhe kuadro Sigurimi më tepër se Myzeqeja misër e grurë.

Te Qafa e Koçiut në Vlorë, këdo që të pyesësh, nga kalamani te polici, të jep spjegime të detajuara për të vajtur ku ta dojë kokrra e qefit: Te Uji i Ftohtë përmes unazës së re, në Selenicë, në Sevaster, në Borsh, Qeparo, Kuç, Progonat, Gusmar, Nivicë, Selenicë, Tepelenë.

Nga t'ja mbaj ?

Nisem drejt Kuçit, fshat me emër qëni.

Pasi kallauzët e kudondodhur mbarojnë litarët e spjegimeve konfuze për rrugët e reja dhe rotondat, kupton se rruga për në Kuç niset drejt një lugine në jug.

Te një minimarket, shitsi Lab të jep me qef hollësira për disa Kurvelesha, prej të cilëve, njëri nis këtu e tjetri mbaron atje, si dhe për Portën e Labërisë gjithashtu, që ndodhet këtje e këtu etj. etj. Ke qef ta dëgjosh atë Lab. Jo dhe aq për spjegimet dhe sugjerimet, sesa, tashmë që ke lënë pas Vlorën, për dialektin e forcuar në favor të labërishtes.

Kotë.

Fjala e parë që në Kotë thonë, dhe e treta që përsërisin duke folur, është Kadri Hazbiu. Edhe gurët, edhe drurët, edhe bebat në bark të Nënës, e dinë që Kadri Hazbiu është nga Kota.

Në Kotë meselera pafund. Për Heronj të Heshtur, për një vëlla të zhdukur, kur vajtëm te shoku Kadri me Gazin e Degës, pastaj te shoku Hysni me Zis-in e ndërmarrjes. As nga njëri as nga tjetri s'muarëm vesh ç'kishte bërë vaki', çu bë i mjeri vëlla.

Suzuki rrëshqet këndshëm mbi asfaltin e ri mbi kthesa të buta rrethuar me gjelbërim të dendur.

Në të dy anët e rrugës Lebër muhabetçinj sa të duash.

Nën tenda kafenesh ose hije rrepesh, luajnë domino ose bëjnë muhabet.

Vetëm pyeti. Pasi nisin të flasin, bien në delir, dhe s'dinë të ndalin. Mos i ndërpre. Vetë u krrujte. Duroje rrebeshin e spjegimeve për bëmat, heroizmat, historinë, patriotizmin, për italianin që e hodhëm në det, për gjermanin që na e dogji të vetmin përrua që kishim në fshat.

Lugina nuk është e ngushtë, nuk është kanion, por as fort e gjerë.

Në të dy anët male të lartë.

Nga perëndimi, malet që duken gjatë bregdetit të Vlorës kur shkon anës detit drejt jugut.

Në lindje, male edhe më të lartë, më të thepisur, emrat e të cilëve as lebërit vendas nuk i dinë mirë.

Amani ore, u them, ku ndodhet ai fshati me emër qëni ?

Qeshin.

Nga të dy krahët e luginës, katunde me emra që asociojnë me mbiemrat e oficerave të Diktaturës.

Ama kta që po luajnë domino e bëjnë muhabet nën një tendë për tu ruajtur nga vapa e korrikut, s'kanë asgjë prej oficeri hijerëndë e kërcënues. Përkundrazi, janë të sjellshëm, madje të qeshur, dhe të gatshëm për muhabet. Kur u flet më shkoqur për emrat e katundeve dhe mbiemrat e oficerave, qeshin edhe më fort, të lusin të pish një dhallë nga i baxhës së tyre, ajo atje tej, ajo n'atë pllajën mbi mal, ku nuk duken mirë stallat e bagëtive se pengojnë pemët e pyllit.

Përgjatë luginës së mbytur në gjelbërim, në Gjorm, një Lab i këndshëm dhe i muhabetshëm, thotë me një ton solemn:

Para se të bëhej kjo rrugë ishim bagëti. Këtë rrugë mund ta bënte, dhe e bëri, vetëm çmenduria e të gjatit, asnjë tjetër.

Pak kilometra më në jug, nën hijen e një rrapi, dy lebër të moçëm, njëri me kapele tjetri pa dhëmbë.

Ai pa dhëmbë aprovon. Tjetri me kapele flet:

Këtë rrugë e premtoi turku. U tha krerëve, nuk do u marr taksa për kaq kohë. Me ato taksa bëni rrugën. Krerët vodhën taksat, dhe rrugën nuk e bënë.

E premtoi këtë rrugë Ismail Qemali. Nuk e bëri. S'pati kohë.

E premtoi Noli. As ai s'pati kohë. I duhej për t'i rënë fyellit.

E premtoi Zogu. Me sot me nesër, matjani na gënjeu.

E premtoi Diktatori. As ai se bëri. Po ta bënte rrugën, lebërve u hapeshin sytë. Po ti hapeshim sytë lebërve, Labëria i ikte nga duart.

E premtoi Doktori. Kishte qënë hile krahinore. Bëri dhe vodhi Rrugën e Kombit me zagarët e vet.

E bëri Edi Rama. Të tjerat janë, si thoni ju andej nga Tirana, pordhë syfyri.

Maja e Çikës 2044 metra mbi det.

Këtu i thonë "Vajzë", ç'ne kjo "Çikë" veriore në jugun e thellë ?!

Shqipëria ka dhe të tjera vende si "Mali i Çikës" apo "Maja e Vajzës" etj. me legjenda sentimentale me tu bo mishi kokërr, tradhti, xhelozi, ndarje, pusi', vrasje, varje, therje, njëra më e bukur se tjetra. Por janë drama që ndodhin në vende të ulëta. Nuk ka çika, çupa, vajza perria, shtojzavalla, që të ngjiten mbi 2 mijë metra për të bërë zullume sentimentale. N'ato lartësira ka vetëm dhi' të egra.

Me çika, pa çika, me legjenda pa legjenda, kjo luginë është aq e bukur sa s'kanë rëndësi kilometrat. Tridhjetë apo dyzetë kilometra, sa më tepër aq më mirë. Ku ma gjen të mos mbarojë kurrë kjo luginë.

Diku ku bukuritë shkëmbore ose të klorofilta vazhdojnë, asfalti mbaron.

Rrethrrotullim i madh.

Po punohet me ngut të bëhet lidhja me Qeparoin.

Për te fshati me emër qëni duhet vazhduar më të majtë.

Bëj si të them. Mos u ngatërro me Google Map-in që ende nuk i ka rrugët e reja.

Nën Kuç, një lab që po ngre një lokal, ka privatizuar ujin që rrjedh nga mali. Të pish ujin e malit duhet të dërrmohesh duke kapërxyer ca pengesa betoni.

Kuçi ndodhet pak mbi rrugë.

Eskavatorë dhe buldozera po ndreqin nja 1 kilometër rrugë deri në qëndër të Kuçit.

Mirë Kuçi me emër qëni, po ku ndodhet Maçi me emër maçoku ?

A është e vërtetë që kuçiotët kanë dhënë ultimatum që Lekut ti ndërrohet emri, nga Lek t'i quhet Lab ?

Ngrenë supet.

Hë, e pe Kuçin ? pyet një shofer furgoni te të dyzetat.

E pashë o e pashë, i them, Ca kafene, ca lebër që luajnë domino, në mur me bojë të kuqe "Rroftë Marksizëm Leninizmi".

Mos u tall me Marksizëm Leninizmin. Po të mos ishin dëshmorët e Kuçit që çliruan vendin...vazhdon shoferi i furgonit. Ik o ik, i them nostalgjikut, mos harxho frymë kot. Vazhdimin e di. E ka thënë miliona herë Radio Tirana dhe Zëri i Popullit.

Një Lab i ri që bisedën me komunistin e furgonit e ndoqi nga larg, zbraz rrufeshëm një erudicion extratemporal si te orët e palosura të Salvador Dali'-ut:

Na bëri oficera, dhe na vrau. Në vend që emrin e qënit tja vinim Diktatorit, ja vumë fshatit.

Kanë ndodhur në kohë të ndryshme !

S'ka problem. Koha shkon e vjen, madje as nuk ekziston.

Pas nja 1 kilometri nis përsëri asfalti.

Rruga hyn në një kanion të ngushtë tepër sugjestiv me në mes një përrua të thatë nga ata zevzekët që ose s'kanë asnjë pikë ujë, ose përmbyten frikshëm në pak minuta sapo fillon shiu.

Shumë kthesa në ngjitje.

Suzuku nuk dorzohet. Por nis e bën naze në të përpjeta. Me zor mban frena në tatëpjeta. Pas miliona kthesash është nxehur, i është holluar vaji i motorrit dhe alkooli i fenave.

Nuk thuaj bereqaves. Po të mos ishin pamjet mahnitëse, Suzuku do ishte dorzuar pa kapur Kuçin.

Nga Vlora te fshati me emër qëni, gëlonte jeta.

Nga fshati me emër qëni e tëhu, qytetërimi dhe teknologjia të lënë shëndenë, s'ka valë celulari, këmbë njeriu, as shenja fshati.

Pas nja një ore nëpër thatësirën e përroit, pafundësinë e kthesave, mahnitjen e peisazhit, më së fundi, mbi një pllajë të vogël, peisazh lunar, udhëkryq kafkian.

Më të djathtë tabelë ku shkruan "Progonat".

Më të majtë, asgjë.

Më mirë Progonat se asgjë.

Përsëri lapidarë.

I them një Labi që kalon andejpari:

Ç'deshi gjermani këtu ?!

Tha Labi:

Partizani ngacmoi gjermanin në Borovë. Gjermani, për hakmarrje, dogji Shqipërinë.

Afër Progonatit vijnë valët e celularit. Te kryqëzimi kafkian, më të majtë kishte qënë Gusmar Nivicë, Salari, Tepelenë.

Do ndodhi edhe ajo mrekulli. Por pak më vonë. Një tjetër herë. S'mbahen dot nënë sqetull dy kunguj, jo më dyqint male palë-palë.

Në Progonat vajti ç'vajti.

Nga e djathta, një nëpunës i administratës shtetërore në Tepelenë që në Progonat kishte ardhur për punë:

Të njoh mirë, më thotë. Quhesh filani. Je kolonjar. Të ndjek me vëmendje. S'lë shkrim tëndin pa lexuar. Më mbetet hatri po nuk zbrite nga makina. Të shtrohemi, të hamë e të pimë, të llafosemi për rrugën e re që na nxjerr në det për një orë, për plazhin që tani e bëjmë në Borsh, dhe në Progonat kthehemi aq shpejt, sa ende mbathjet nuk na janë tharë.

Nga e majta, rrëzë veshit, një tjetër Lab, krejt në jerm, me një labërishte fantastike që ma shkul çaçkën e kokës:

Të lutem eja, të lutem zbrit nga makina, të pimë raki, ta pjekim dashin, të këndojmë e të hedhim valle, ta ndezim ahengun, sa të shkumëzojë Vjosa, sa të tundet Salaria.

Lab i dashur, i them, nuk dua dash të pjekur. As raki. Labërishtja jote më deh më tepër se një Vjosë me shampanjë.

S'gjej derman as nga e majta as nga e djathta.

Gaz Suzukut.

Stane gjithandej.

Një Lab i rreshkur mes dy mushkave ngjitet javash-javash për në Golëm. Jo "Golem" se është gabim trashanik dhe qesharak, por "Golëm", se vetëm ashtu bart tingullin shekullor të vendit.

Serpentinë malore me shumë laqe që zbret teposhtë në një kanion të thellë që duket si fundi i ferrit. Kryevepër inginierike me tabela paralajmëruese, me mbrojtëse metalike, me të gjitha.

Në faqen e bardhë shkëmbore të kanionit, ku s'ta merr mendja se mund të shkohet me makinë, as me këmbë, as me shkallë, as me litarë, stan si tempull budist

Kthesë e fortë malore.

Çesëm.

Rreth çesmës tufë dhish që presin në rradhë të pinë ujë njërapastjetrës. Dy çobenë në hije.

Tek llafosem me njërin nga çobenët, nga pas më vjen pa u ndier një qën stani. Ma kap me dhëmbë vendin ku qëntë kafshojnë, atë kockën nga pas mbi thundrën e këmbës së djathtë. Por qëni nuk e mbyll gojën. Nuk më kafshon. Ndoshta pret urdhër nga çobani. Tmerrohem. Nuk ishte qën nga ata që vetëm lehin. Nuk lëviz. Realizoj një ngrirje të kontrolluar si ajo kur mbi një fushë të minuar shkel padashur mbi një minë të fshehur, po ta heqësh këmbën, mina shpërthen, ndërsa këtu, po ta lëviz këmbën, qëni kafshon. Vjen çobani largon qënin.

Në kthesë, pranë çesmës, mes tufës së dhive, ndal një furgon me të rinj që këtejpari kanë ardhur për turizëm. Shumë mirë kanë bërë që kanë ardhur mes këtyre mahnitjeve natyrore bijtë e lumtur të shekullit të konsumizmit dhe virtualitetit. Por ma prish qefin një njëzetvjeçare. Nuk fotografon kanionin e fundbotshëm. Bën selfie me një cjap.

Mahnitja nuk rresht për asnjë çast deri në Tepelenë

Fatzi kush nuk e di ku ndodhet Labëria.

Kush e di, dhe nuk vete ta shohi, bën një mëkat aq të rëndë sa s'ka Krisht e Muhamet t'ja fali.

Sa enigmatike, e vrazhdë, e rrezikshme, po aq e butë, e urtë, njerëzore, Labëria është një Mrekulli e Botës.

Foto e publikuar nga publicisti Edison Ypi

M.Q./xy/Shqiptarja.com

TAG:
• Edison Ypi