Haradinaj: Nëse s'pranojnë kandidaturën time për President, shkojmë në zgjedhje! Momenti më i vështirë? Vrasja e vëllait në luftë, e mbajta për 8 orë në krah

Lexoni intervisatën e plotë të kryetarit të AAK-së, Ramush Haradinaj për Ilir Babaramon në emisionin '5 pyetje nga Babaramo"

Përshëndetje, zoti Haradinaj!

Përshëndetje! Faleminderit!

Jam shumë mirënjohës për mundësinë që më dhatë për t’ju intervistuar për herë të parë tek emisioni “5 Pyetjet”. Do të doja ta nisnim fillimisht bisedën me zhvillimet më të fundit në Shqipëri. Ju i përcillni protestat që po ndodhin? Keni një koment për këto?

Faleminderit që ke ardhur në Kosovë edhe jemi të nderuar që ju kemi. Po, gjithsesi i ndjekim edhe na shqetësojnë. Na shqetëson gjendja, na shqetëson situata atje. E shohim që në Shqipëri po rriten tensionet. Besoj edhe si qëllim, ta quaj ashtu edhe të proceseve të tjera politike të brendshme, po e shohim që është një drejtim i rritjes së tensioneve.

Palëve politike aty, keni një mesazh për t’u dhënë? Cilat mund të ishin këto?

Tani pluralizmi, demokracia i ka paraparë mënyrat se si ecin proceset përpara edhe për t’u lënë palëve hapësirën ose armët e barabarta, po i quaj kështu, nuk e kam fjalën për armë në kuptimin klasik.

D.m.th. mjetet politike.

Po, mundësitë e barabarta që kur vijnë zgjedhjet për t’u vendosur demokracia apo për t’u vendosur e drejta, mendoj se duhet bërë kujdes deri atëherë, për t’i lejuar Shqipërisë një proces të mirë zgjedhor dhe demokratik edhe që të ndodhin ato procese që i pret Shqipëria.

Ndërkohë, një nga vendimet më të fundit të parlamentit të Tiranës është ai i krijimit të një komisioni hetimor për të ashtuquajturin raport të Dik Martit, gati 10 vite pasi ai raport është hartuar. Keni një koment? Si e gjykoni hetimin parlamentar që pritet të ndodhë?

Nuk më duket shumë e qëlluar, për shkak se ai raport, dikur i shkruar nga një i zgjedhur, tani është çështje e shqyrtimit ligjor. Pra nga ai raport ka derivuar edhe krijimi i një gjykate, edhe aktakuzat e para. Dhe janë procese gjyqësore, pra nuk e shoh efektin e këtij komisioni dhe të gjetjeve të tij. Nuk e di se si do të duket.

Ky raport ose më saktë ky komision e ndihmon apo ndikon negativisht në fatin dhe në procesin e atyre që janë tashmë në Hagë?

Shiko, hedhja dritë mbi të gjitha ato që kanë ndodhur qoftë në luftë, qoftë edhe te gjykimet e caktuara ose te raportet apo te mënyrat se si dikush i vlerëson ato procese, se ka vlerësime që dallojnë. Ishte një vlerësim i të gjithë botës në vitin 1999 se në Kosovë po ndodh një katastrofë humanitare, njerëzore, po ndodh krim dhe duhet të ndërhyhet ushtarakisht, pra për të ndalur regjimin e Millosheviçit. Ajo pjesë e botës vazhdon t’i besojë kësaj të vërtete, mirëpo ka pasur plot të tjerë që e kanë nxjerrë në pikëpyetje të vërtetën e luftës në Kosovë edhe çdo rikonfirmim i asaj së vërtete, çdo punë e bërë është e mirë, mirëpo puna specifike që lidhet tani me raportin e një europarlamentari, nga i cili ka derivuar edhe hetimi, edhe krijimi i një gjykate, aktakuzat e para, mendoj se është disi pas kohe.

Qëllimi i atyre që e kanë ngritur këtë komision duket se është të zbulojnë d.m.th. jo se ç’ka ndodhur në vitet 1998-1999, por se çfarë ka ndodhur kur është hartuar raporti dhe kur ai është aprovuar në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës ose më saktë, çfarë roli ka luajtur qeveria shqiptare dhe delegacioni shqiptar në këtë asamble. Në optikën tuaj, shteti shqiptar, qeveria shqiptare ka bërë sa duhet në raport me Dik Martin dhe me raportin e tij?

Besoj se në atë kohë nuk ka qenë një, si të thuash, alarm i ngritur si tani rreth këtij raporti. Në të kaluarën kanë ndodhur plot shkresa, raporte, vlerësime dhe jo të gjitha kanë fituar një epilog si ky dhe nuk e di saktë, pra si ka mundur Shqipëria ose Kosova ose palët e tjera të ndryshojnë rrjedhën e këtij procesi, pra rrjedhën që një raport i shkruar të mos votohet ose të mos fuqizohet ose të mos arrijë peshën e vet. ndoshta në një mënyrë apo në një tjetër, nëse ka pasur palë hetuese serioze të interesuara për të gjetur ato pretendime të këtij raporti, ka pasur palë serioze që janë interesuar t’i zbardhin dhe atëherë mendoj që ndoshta ne po humbim kohë duke u kthyer pas e duke shqyrtuar epilogun ose rrjedhat e atëhershme. Më mirë do të ishte ndoshta të shkruhej një elaborat i ri sot, të marrëdhënies me këtë gjykatën e re, pra të një marrëdhënieje me këtë gjykatë, një elaborat ose një dokument strategjik, se si duhet t’i qasemi një bashkëpunimi me gjykatën.

Si duhet t’i qasemi, sipas jush?

Po p.sh., edhe Shqipëria edhe Kosova duhet ta përkrahë këtë gjykatë. Kjo është një gjykatë e krijuar nga institucionet e Kosovës. Duhet përkrahur sepse kjo përkrahje do të nënkuptonte edhe të ndihmonte për të gjetur të vërtetën e luftës së UÇK-së, të luftës së pastër të Kosovës e të shqiptarëve, të një lufte që mori përkrahjen e të gjithë globit, edhe përkrahjen e NATO-s. por kjo arrihet përmes një bashkëpunimi, pra përmes një partneriteti. Vërtet që pushtetet janë të ndara, ekzekutivi, qeveritë e Kosovës dhe të Shqipërisë nuk kanë influencë ose ndikim në Gjyqësorin, ose parlamenti sepse janë pushtete të ndara gjyqësori, Legjislativi, Ekzekutivi. Por, marrëdhënia në mes të institucioneve në këtë rast duhet të përmirësohet. Me një klimë dhe me marrëdhënie të mira me këtë gjykatë, mendoj se do të bëhet më e lehtë gjetja e të vërtetës së luftës së drejtë e të pastër të UÇK-së dhe pafajësia e të akuzuarve.

Tre vite më parë, d.m.th. kur ju ishit kryeministër, nga shumica qeverisëse u tentua të zhbëhej krijimi i kësaj gjykate. Kush e propozoi? Si ndodhi, kush negocioi? Kush qe nismëtari?

Pashë një lëvizje në parlament kryesisht prej grupeve të deputetëve ose deputetëve në atë kohë, jo për zhbërjen por për kalimin, po e quaj kështu, për një formulë të re të kësaj gjykate me seli në Kosovë, që nuk do të ishte një etnike, pra ajo që duhej të ndodhte në fillim. Ishte i vonuar edhe ai veprim, ishte vonë, ishte jo i mirëpërgatitur, jo i mirëndërtuar dhe krijoi edhe pasoja, krijoi mesazhe të gabuara, sikur Kosova dëshironte t’i ikte drejtësisë, që nuk ishte një veprim i mençur i yni.

Pati kërcënime apo paralajmërime nga aleatët tanë strategjikë?

Ata kanë shprehur qëndrimin e tyre direkt, pra amerikanët dhe evropianët, se me këtë veprim Kosova vërtet po dëshmon se ka diçka për të fshehur ndaj drejtësisë, që fakti i heqjes dorë nga krijimi i një gjykate, e cila është parashikuar të shqyrtojë një lëndë ose pretendime të caktuara, tregon se ju po fshihni dhe na kanë treguar direkt se kjo nuk është një punë e mirë që po i bëjmë vetes edhe pse mund të na duket që është një ndihmesë e caktuar, kjo do të shkaktonte pasoja të rënda afatgjata për të gjithë lidershipin e Kosovës, për të gjithë besueshmërinë që ka bashkësia ndërkombëtare në Kosovë dhe aleatët e tjerë dhe ato mekanizma që ne kemi ________ Kosova ende s’e ka përmbyllur anëtarësimin e vet në të gjitha institucionet ndërkombëtare.

Ka pasur mundësi Prishtina, Kosova, që ta ndërtojë siç duhet këtë gjykatë, pra të mos jetë një etnike, të mos jetë d.m.th. po përdor termin raciste, mund të jetë i rëndë por në qoftë se i drejtohet vetëm një etnie, që të ishte e instaluar në Kosovë dhe të ishte për të gjitha krimet që janë kryer? Ka pasur mundësi d.m.th. që të negociohet kjo, apo ishte merre ose lëre?

Mendoj se edhe ne është dashur të sillemi merre ose lëre, ndaj aleatëve tanë. Ata na kanë thënë merre ose lëre kështu siç është, dhe ne po ashtu mund të thoshim e votojmë këtë, pra votojmë atë që thatë ju. Ky ka qenë edhe qëndrimi im, edhe fjalimi që kam mbajtur në parlament për mosvotim sepse Aleanca nuk e ka votuar këtë gjykatë, as vetë s’e kam votuar. Nuk e kam votuar sepse kam kërkuar që të bëhet një gjykatë në Kosovë, pra me seli në Kosovë, me mundësi të veprimit edhe jashtë për shkak të dëshmitarëve, të punëve të tjera hetuese dhe të mos jetë një etnike. Dhe mendoj se atëherë është dashur për t’u thënë të njëjtën gjë aleatëve: merre ose lëre, ju po kërkoni që ne t’i shqyrtojmë këto dyshime, ok, i shqyrtojmë si i gjithë rajoni, se Serbia i shqyrton në Serbi, Kroacia në Kroaci, Bosnja në Bosnjë, pse edhe ne jo në Kosovë? Edhe për faktin se kishin ftuar ekspertizë ndërkombëtare, gjyqtarë dhe prokurorë. Këtu mendoj se ka qenë gabimi i lidershipit të atëhershëm të vendit, pra votimi i kësaj gjykate kështu siç është votuar.

Ndërkohë ju keni qenë në Hagë jo një herë, por dy herë në Hagë dhe një herë në Kolmar të Francës dhe keni mbajtur një qëndrim mjaft dinjitoz përballë drejtësisë ndërkombëtare dhe keni marrë tri herë pafajësinë. Drejtuesit e tjerë të UÇK-së, që kanë dalë tani, në shumicën e rasteve kanë bërë një deklaratë publike në seancën e parë. Kam parasysh p.sh. deklaratën e zotit Krasniqi, kur tha që “unë nuk jam mysliman, nuk jam katolik, unë jam këtu si shqiptar”, ose deklaratën e zotit Selimi kur tha: “E nisëm luftën me komandant Adem Jasharin dhe e mbyllëm me gjeneralin Uesli Klark dhe jam i pafajshëm”. Pra d.m.th. kanë bërë një qëndrim politik ndaj kësaj gjykate. Si e shpjegoni që zoti Thaçi la vetëm avokatin që të fliste, apo është zgjedhja e tij?

Është çështje e ekipit mbrojtës se si e vlerëson, këshillat që jep ekipi mbrojtës. Unë mendoj që i gjithë procesi është çështje e ekspertizës dhe ekspertiza e ka fuqinë, peshën e vet. Nga shkalla e gjyqit duhet të bëhet kujdes, nuk është teatër aty, i shprehjeve të lira. Unë mendoj që duhet fokusuar tek ekspertiza, te profesionalizmi. E thashë edhe më parë, që mendoj se edhe Kosova edhe Shqipëria duhet t’i ofrojnë bashkëpunim gjykatës, ta përkrahin këtë gjykatë që të vërtetohet e vërteta e luftës së UÇK-së, e luftës së pastër të UÇK-së dhe pafajësia e të akuzuarve. Pra, qasja duhet të jetë bashkëpunuese. Një qasje luftuese kundër gjykatës ose konfliktuese e nxjerr gjykatën në një pozitë të vështirë për të kuptuar ndoshta të vërtetën e luftës sonë. Të luftosh kundër prokurorisë në shkallët e gjykatës, me argumente, është e lejueshme, por nuk guxon të luftosh kundër institucionit të drejtësisë, se atëherë i bie që të kemi interesa për t’u fshehur nga drejtësia ose për të penguar zbatimin e drejtësisë ose që nuk qëndrojmë në anën e drejtë. Këto janë porosi të gabuara që ndikojnë te vendimmarrësit.

Nga e kaluara juaj, tashmë që akuzat për gjashtë të akuzuarit më të fundit në Hagë janë bërë publike, ju çfarë do t’u sugjeronit nga përvoja juaj atyre dhe avokatëve të tyre?

Mendoj që këto procese nuk janë të lehta për shumë arsye. Vështirësitë janë edhe për prokurorinë që të dëshmojë fajësinë pas 20 vitesh ose që të sjellë një gjendje faktike të para 20 viteve që ka ndodhur në Kosovë, por për ta sjellë para gjyqtarëve dhe prokurorëve të huaj, të cilët s’e kuptojnë Kosovës, s’i njohin specifikat e Kosovës. Po ashtu do ta ketë maft të vështirë edhe mbrojtja, për shkak përsëri të kohës. Mirëpo barra për të dëshmuar fajësinë i bie prokurorisë, pra barra qëndron mbi prokurorinë që ta dëshmojë fajësinë me fakte përtej dyshimeve, siç quhet në gjykatë. Unë mendoj që të gjitha ekipet mbrojtëse, pra ekspertët, duhet të punojnë që të sjellin pamjen e vërtetë të Kosovës, se çfarë ka ndodhur në vitin 1998, 1999, 2000 në Kosovë. Ne kemi arritur në atë kohë t’ia sjellim gjykatës dhe gjykatësve të vërtetën e luftës sonë dhe si e tillë është respektuar me pafajësinë për mua në të gjitha këto procese. Mendoj që fokusimi duhet të jetë aty për të ndihmuar gjykatësit dhe gjykatën, ata njerëz që nuk e kuptojnë se janë 20 vite, ka qenë luftë, në çfarë konteksti ka ndodhur lufta, si u zhvillua ajo luftë, kush ka marrë pjesë, si ka qenë gjendja e palëve. Ne kemi qenë një palë që kemi dalë prej një populli të paarmatosur, nuk kemi pasur as ushtri, as polici, as shtet. Kemi qenë vetëm njerëz dhe kemi filluar organizimin, mobilizimin për të mbrojtur veten, familjet tona, civilët e pafajshëm. Unë jam i bindur që kjo e vërtetë kuptohet mirë prej gjykatësve, nëse ne dimë t’ua shpjegojmë, nëse dimë t’ua nxjerrim mirë në tavolinë.

Pavarësisht se jo një herë, por tri herë, keni marrë pafajësinë, juve ju thirrën sërish në Hagë. Me çfarë statusi ju thirrën? Cili është statusi juaj aktual në raport me këtë gjykatë?

Unë jam ftuar si i dyshuar, për t’u intervistuar në atë kohë. Si rezultat i këtij statusi kam dhënë dorëheqjen nga kryetar i qeverisë. Aktualisht nuk jam subjekt i hetimeve të mëtejshme. Pra nuk jam palë me këtë gjykatë.

Kjo u është informuar zyrtarisht avokatëve tuaj?

Do të thotë që të gjithë ata që ne kemi pasur komunikim, e konstatojnë, pra është komunikimi si i dyshuar pastaj nëse gjykata ka interesim rreth një pale e vazhdon komunikimin me të. E pra, me ne është shkëputur çdo lloj komunikimi i caktuar, nuk jemi më palë, pra nuk jam më palë e gjykatës, s’jam në interesimin e saj, nuk ekzistoj më në interesimin e tyre.

Flasim për aktualitetin në Prishtinë e në Kosovë. Edhe këtu situata është shumë e tensionuar. Është një qeveri e cila, sipas të gjitha gjasave, nuk i ka votat në parlament. U deshën 9 herë për të votuar paketën e ndihmës dhe me ndihmën e votave të opozitës. Ndërkohë shteti i Kosovës duhet të zgjedhë presidentin e ri të republikës, për të cilin duhen 80 vota ose 80 deputetë të pranishëm në sallë. Mendoni se do të ketë një zgjidhje politike apo vendi do të shkojë në zgjedhje?

Zgjedhjet janë zgjidhja politike.

E vetmja?

Mendoj që edhe zgjedhjet janë zgjidhje politike, që politikisht prapë zgjidhet çështja. Nuk mund ta përcaktoj se si do të shkojnë tani në këtë etapë diskutimet mes partive politike, mes atyre që, në njëfarë mënyre, kanë edhe përgjegjësinë për këtë gjendje. Si Aleancë kemi ndërmarrë një veprim të hershëm, me kohë kemi ofruar një opsion dhe një kandidaturë, që është kandidatura ime. Këtë ua kemi ofruar edhe partnerëve të koalicionit qeverisës, në këtë rast LDK-së, Nismës, AKR-së, komiteteve, por edhe partive të tjera nëse janë të interesuara. Pra ne e kemi ndihmuar realisht një zgjidhje potenciale sepse kemi dhënë një opsion përveç zgjedhjeve, sepse zgjedhjet janë opsioni, ato mbesin. Por e kemi dhënë një opsion. Ka pasur një lloj mirëkuptimi rreth këtij opsioni, ende ka në masë të caktuar. Mirëpo me këto aktakuzat për presidentin Thaçi dhe për kryetarin Veseli, u vështirësua edhe komunikimi.

Kishit pasur mirëkuptim nga zoti Thaçi dhe nga zoti Veseli?

Ishim në një proces të diskutimeve të ndërsjella dhe kishte një avancim në këto diskutime.

Mendoni se në qoftë se ata ndërhyjnë, zhbllokohet situata?

Tani, ndoshta s’është mirë që të flasim në këtë formë, mirëpo, nuk e di se çfarë pozicioni do të marrë zoti Thaçi dhe zoti Veseli, nuk e di se çfarë pozicioni do të marrë PDK-ja, mirëpo po aktualisht, ta quaj ashtu, PDK-ja është në një pozicion që nuk është i qartësuar mjaftueshëm se a do të shkojmë në zgjedhje apo jo.

Por ndërkohë, deklaratat e tyre publike si të zotit Hoxhaj, thonë që nëse do të marrin pjesë në zgjedhjen e presidentit, me këtë parlament, duhet ta propozojë PDK-ja dhe duhet t’i takojë PDK-së.

Ky është një qëndrim legjitim i PDK-së, por nëse nuk arrihet një dakordësi rreth kësaj formule, atëherë mbetemi po ashtu pa zgjidhje, pra mbeten zgjedhjet.

Ndërkohë, të njëjtën gjë ka thënë edhe soti Isa Mustafa, d.m.th. ai e quan një nismë tuajën personale, një nismë të partisë suaj, ai thotë që “është kandidati i tyre mirëpo ne si qeveri nuk e jemi diskutuar”. Madje ka thënë edhe që “në qoftë se do t’i takojë, do t’i takojë PDK-së”. Pra, kandidaturën tuaj e ka shmangur.

Është legjitime, do të thotë që LDK-ja s’më ka propozuar mua. Ai është kryetari i LDK-së. Aleanca ka dhënë një opsion, pra në këtë rast si subjekt politik. Tani kjo është çështje negocimi me partitë, pra në këtë rast me LDK-në, me AKR-në, me Nismën, njëkohësisht edhe me PDK-në nëse vendosin, nëse kanë interesim. Nëse jo, kuptohet, ne fatmirësisht i kemi të rregulluara këto procese, do të shkojmë në zgjedhje.

Pra, për të qenë më i drejtpërdrejtë, ju ndiqni parimin merre ose lëre, pra, ose kandidatura jonë ose shkojmë në zgjedhje. Nuk ka negociata, është e panegocueshme kjo?

Ne kemi zgjedhjet si zgjidhja që dihet nëse s’ka marrëveshje. Mirëpo për të ndihmuar marrëveshjen kemi dhënë edhe një propozim, pra kemi nxjerrë propozim në tavolinë, të parët. I kemi paraprirë pra kësaj kohe, me kohë, që të japim një opsion për një marrëveshje. Edhe kemi nxjerrë kandidatin, edhe kemi nxjerrë argumentet. Kjo është e vërteta. Nëse s’ka marrëveshje atëherë në këtë opsionin që kemi dhënë, mbetet opsioni që është i barabartë për të gjithë ne, pra që është legjitim për secilën parti politike, zgjedhjet.

Por mund të jetë edhe një opsion tjetër, ai i 10 viteve më parë, i një kandidati nga zarfi. Në këtë rast si do të vepronit, në qoftë se aleatët tanë strategjikë, u propozojnë palëve një emër që nuk i përket asnjë partie. Ju si do të vepronit në këtë rast?

Nuk është Kosova e asaj kohe. Ka ndryshuar shumë marrëdhënia e Kosovës me aleatët tanë strategjikë. Ata nuk menaxhojnë më ose nuk marrin përgjegjësi përsipër për zhvillime të tilla.

Dhe këtë opsion do ta refuzoni?

Nuk ndodh, nuk është reale, pra nuk do të ketë situatë të tillë. Amerikanët ose anglezët ose gjermanët, por gjermanët e amerikanët janë më të fokusuar tani në rajon dhe në Kosovë, nuk do të kalojnë në të situatë, pra nuk do ta ofrojnë këtë.

Në kohën që po flasim, d.m.th. gjatë këtyre ditëve, gjatë javës që kaloi, negociata ka pasur?

Tani, unë për kandidaturën time, d.m.th. herët kur kam marrë besimin e Aleancës dhe e kemi bërë zyrtare, kam arritur që t’i informoj edhe aleatët për këtë kandidaturë, me kohë sepse është edhe respekt që t’u shpjegoj se pse synoj dhe se çfarë synoj që të bëj në rastin e marrjes së besimit në parlament. Njëkohësisht që atëherë kemi filluar negociatat me partitë politike. Pra, si fillim kam punuar me LDK-në, me kryetarin Mustafa, me kryetarin Limaj. E vërtetë është se unë nuk jam kandidati i tyre, por unë jam pjesë e koalicionit. Me ata i kam sqaruar mjaftueshëm marrëdhëniet e asaj kohe dhe nuk kam pasur ndonjë kundërshtim në këtë kandidaturë. Pra nuk është kandidaturë e LDK-së dhe e të gjithë koalicionit, por nuk kam pasur ndonjë kundërshtim, pra ndonjë mohim, ndonjë refuzim të kësaj kandidature. Pastaj kemi negociuar edhe me PDK-në, por nuk kemi arritur ta përmbyllim atë negocim. Tani ka komunikime, negociatat vazhdojnë në nivele të ndryshme.

Edhe pas deklaratës suaj që “mora kosto që bëra koalicion me hajnat e klanit Pronto”?

Shikoni, si Aleanca edhe unë nuk pranoj asnjë përgjegjësi si i nënshtruar apo si i vlerësuar gabim. Edhe askush nëse dëshirojnë edhe vlerësojnë për të më dhënë besimin, besimi ka koston e vet, pra është përgjegjësi ai vlerësim që të jep dikush, por nuk pranoj të marr përgjegjësi si i nënshtruar, si i vlerësuar gabim dhe te çdo marrëveshje politike, ajo e atëhershmja i ka plotësuar interesat e të dyja palëve, se nuk është se dikush më ka falur mua diçka, as unë nuk u kam falur atyre diçka, palëve të tjera. E ka pasur edhe anën e mirë por edhe koston. Pra që të shpjegohem, në politikë unë mund t’u kem borxh ndjenjat e mira njerëzve, e palëve të tjera, por e kam shpërblyer besimin sa herë që më është dhënë, kur kam punuar me presidentin Rugova. e kam shpërblyer atë besim me punën që kam bërë kur kam punuar me PDK-në. E kam shpërblyer atë besim me punën që kam bërë deri në ditën kur ne po flasim, që shënojmë dy ngjarje me rëndësi: 1. Formimin e Ushtrisë së Kosovës, pra ky është shpërblimi që i kam bërë vendit të atyre që më kanë besuar, në këtë rast edhe PDK-së.

Pra është formuar në kohën kur ju ishit kryeministër.

Jo vetëm në kohën kur isha kryeministër, por me angazhimin tim maksimal në këtë rast, për të fituar besimin e aleatëve për këtë temë. Pra kam qenë negociatori, kam qenë pala kryesore që e kam negociuar këtë ngjarje me aleatët tanë të sigurisë. Njëkohësisht sot hyn në fuqi pavarësia energjitike e Kosovës. Sot kur po flasim ne, hyn në fuqi, ditën e sotme. Vendimi është marrë në kohën time, para dy viteve.

KOST-i bëhet bllok me Shqipërinë, Shqipëri-Kosovë bëhen bashkë.

Këto janë ato që i kam bërë.

Të ndalojmë pak te kjo. Me gjithë veriun?

Me gjithë veriun, do të jetë një bllok, nuk ka ndarje. Pra shihni që nuk pranoj të vlerësohem gabim, as të përçmohem, as si i nënshtruar, por si palë po, si partner i respektuar pranoj të lidh kontratë me këdo, si palë që respektohet ndërsjellë. Por nëse kalon në marrëdhënie të tjera, unë jam rehat edhe pa një punë të caktuar, por në integritetin, në nderin dhe në dinjitetin tim, duke pasur parasysh që unë jam po ashtu një politikan që kam dhënë dorëheqjen dy herë për të ruajtur integritetin edhe të politikanit por edhe të atij që i kanë besuar.

Më lejoni që të bëj një digresion fare të vogël nga biseda, sepse më ngacmoi pjesa kur po diskutonim për pavarësinë energjitike të Kosovës bashkë me veriun. Të gjithë miqtë e mi përtej Drinit, i kam pyetur se si shpjegohet që Mitrovica e Veriut mbeti pa u vënë nën kontrollin e shtetit të Kosovës. Për mua është një enigmë e madhe. Çfarë ka ndodhur?

Mendoj që marrja e përgjegjësisë për Kosovën në fushën e sigurisë në vitin 1999 u bë me disa mungesa.

Çfarë u bë gabim?

UÇK-ja në atë kohë nuk ka arritur ta sigurojë edhe atë zonë. Ka qenë një gabim.

Kishte mundësi që ta bënte?

Është dashur të bëhej. UÇK-ja, KFOR-i, NATO-ja, të gjitha duhej ta bënin.

Kthehemi te biseda dhe flasim për gjendjen aktuale të qeverisë. Edhe sikur të mos ishte zgjedhja e presidentit në prag, sërish është e fragmentuar, e brishtë. a mundet të vazhdojë që të funksionojë kjo qeveri?

Po, po, mundet. Nuk e ka shumicën e madhe, por tani ka këtë, pikërisht gjendja me energjinë e me pavarësinë energjitike shkaktoi edhe këtë marrëdhënien e vështirësuar me listën serbe në qeveri. Mirëpo qeveria e kishte të pamundur që të ndryshonte vendimet e veta të para dy viteve. Edhe s’mundet d.m.th., s’ka pasur hapësirë manovrimi që të plotësonte ndoshta kërkesat specifike të tyre. kjo qeveri meriton respekt për faktin se po i zbaton agjendat shtetërore dhe nuk po bën kompromis për mbijetesën e vet, por po zbaton një agjendë shtetërore që buron nga një qeveri e mëparshme e vendit, që është trashëgimi e vendit, e të gjithëve ne. Mendoj që lista serbe duhet të punojë në realitet e reja të tanishme që ka vendi, pra të gjejë mënyrat që të bashkëpunojë me qeverinë, me institucionet e vendit, të mos bojkotojë proceset. nëse nuk kthehet lista serbe në koalicion ose në qeverisje atëherë kuptohet që kjo qeverisje e ka shumicën dhe duhet të jetë vështirë për një qeverisje afatgjatë. Pra dalja ose stabiliteti i kësaj qeverie aktualisht është një marrëdhënie me listën serbe.

Por, këtë pushtet të jashtëzakonshëm të listës serbe, d.m.th. që kushtëzon qeverinë e Kosovës në ekzistencën e saj, a mos ia ka dhënë vetë politika shqiptare e Kosovës, me ato pehlivanllëqet e saj, po përdor këtë term, duke bërë koalicione jo të qëndrueshme dhe duke prishur ato paraelektoralet dhe duke krijuar të tjera më pas?

Tani, marrëdhëniet me palëve në politikë janë kontrata politike dhe janë të vullnetshme. Pra, kur s’ka vullnet nuk funksionojnë. Unë e kuptoj që pritej të ishte e qëndrueshme qeveria Kurti sepse kishte një shumicë më të madhe, mirëpo e humbi besimin e partnerit. Pra kjo situatë është e njohur në politikë e në demokraci, kur një koalicion humb besimin e partnerit kryesor, ai koalicion thyhet, që i bie të thyhet edhe ajo qeveri. Zgjidhja për Kosovën ishte një zgjidhje sepse nuk mund të shkonim në zgjedhje, t’i jepej Kosovës edhe një herë qeveri, e cila të paktën si mision ka ruajtjen e normalitetit funksional të vendit tonë në këtë kojë pandemie, krize ekonomike.

Ndërkohë, qeverinë Kurti e rrëzoi konflikti me LDK-në apo e rrëzoi Grenell apo të dy bashkë apo Hashim Thaçi?

Mendoj që qeverinë Kurti e ka rrëzuar Kurti, askush tjetër.

Pse?

Po është përgjegjësia e kryeministrit që të menaxhojë qeverinë e vet, të ruajë shumicën e vet. Do të thotë që vetëm kur një kryeministër nuk do që ta ruajë shumicën e vet, i ikën ajo shumicë. Se një kryeministër që ka negociuar gjatë për ta krjuar atë shumicë, ka negociuar në kohën e Grenellit, ka negociuar në kohën e Hashim Thaçit dhe ai arriti që ta bënte qeverinë. Dhe tani nuk e kuptoj se si mundet nëse ata, Grenell dhe Hashim Thaçi, s’kanë dashur ta lënë, ose LDK-ja ose kushdo, nuk e kishin bërë fare atë qeveri. Mendoj që këtu përgjegjësia bie mbi kryetarin e qeverisë. Unë kam udhëhequr qeveri dy herë. përgjegjësia bie mbi kryetarin e qeverisë kur humb shumicën tënde. Unë e kam humbur shumicën një herë, kur u krijua ushtria, pikërisht si në këtë kohë para dy viteve. U largua lista serbe, siç ka ndodhur tani. Mirëpo në atë kohë ishte PSD-ja, zoti Shpend Ahmeti dhe kolegët e tjerë, dhe ata na përkrahën me votë, në kohën e votimit të ushtrisë.

Dhe ju më pas bëtë koalicion me ata.

Po.

Të qëndrojmë te realiteti i krijuar në politikën kosovare pas zgjedhjeve në Amerikë. Tani Grenell i përket së kaluarës. Çfarë ndryshon?

Bashkëpunimi Kosovë-Amerikë nuk është njëpartiak. Nuk është se Kosova është çështje vetëm e një partie në Amerikë. Të dyja administratat, ajo demokrate dhe ajo republikane, kanë pasur vazhdimësi dhe qëndrueshmëri në detyrimet që kanë marrë ndaj Kosovës dhe për fat ne kemi miq në të dyja administratat. Edhe në Departamentin e Shtetit, pra në Ministrinë e Jashtme, njerëz që kanë qenë pro ose më të afërt.

Në fakt kjo administratë që po ikën është një lloj sui generis, nuk është administrata e Bushit. Të themi që nga ideja e shkëmbimit të territoreve, që nga presioni për negociatat me Serbinë, marrëveshja e Uashingtonit, pra janë shumë gjëra që kanë qenë ndryshe nga administratat e mëparshme, si demokrate ashtu edhe republikane.

Unë nuk e shoh kështu. Kam shumë respekt për këtë administratë tani, për administratën Trump. Pse? P.sh. ja ushtria, ndodhi në kohën e tyre, me bekimin e tyre. një ngjarje me shumë peshë për Kosovën edhe për fatin e Kosovës në të ardhmen. Vetë lejimi i ushtrisë dhe pranimi i kësaj ushtrie dhe partneriteti bilateral 10-vjeçar. Ne kemi marrëveshje 10-vjeçare partneriteti me Amerikën për ushtrinë tonë. Pra ushtria jonë rritet. Tani është në vitin tretë, po hyn nga dita e sotme, pra po hyn në vitin e tretë të rritjes së vet, në bazë të një plani 10-vjeçar me Amerikën, në kohën e administratës Trump. Duhet të jemi mirënjohës për këtë, pra ta kuptojmë. E njëjta gjë ndodhi me pavarësinë energjitike. E njëjta gjë me Trepçën, që është në veri, pikërisht në atë territorin ku po flitet për shkëmbime. Pra na dha peshë si Kosovë, na nxori si të thuash në agjendën e presidentit, që nuk është pak të jesh pjesë e agjendës së Presidentit të Amerikës, si marrëveshja e 4 shtatorit edhe pse me disa shqetësime e vërejtje, ajo marrëveshje. Mirëpo prapë se prapë, kjo administratë na dha peshën e duhur në marrëdhënie. Ne shpresojmë që do ta vazhdojmë dhe besojmë, kemi siguri pra, që do të vazhdojmë me Presidentin Biden po ashtu, në këtë dinamikë.

Do të flasim edhe për Presidentin Biden më pas dhe për raportet ose kontaktet që ju mund të keni pasur në të shkuarën me të. Por të qëndrojmë tek administrata aktuale, tek administrata që po ikën. Ideja e ndarjes ose ajo që e quante zoti Thaçi me eufemizëm shkëmbim i territoreve, ka qenë e administratës Trump apo ka qenë produkt ballkanik?

Ballkanik.

Nga kush?

Nga udhëheqësit e rajonit: Serbi, Kosovë, Shqipëri.

Nga kush e keni dëgjuar për herë të parë? Ju keni qenë kryeministër në atë periudhë dhe keni luftuar si tigër në kafaz kundër këtij projekti.

Për shkak se presidenti Thaçi është në atë situatë ku është, edhe kryetari Veseli, dhe zakonisht kur flasim duhet të flasim me njerëz që munden të thonë mendimin e vet, prandaj e kam më të vështirë që ta elaboroj më tutje këtë aspekt. Mirëpo ajo që ju e thatë me të drejtë që ka qenë ballkanik, pra nuk mund t’i vëmë faj Amerikës për asgjë. E kam thënë në atë kohë, e kam deklaruar që nuk është Amerika duke e kërkuar, por jemi ne ballkanasit që po lobojmë tek Amerika për ta pranuar.

Në hapësirën shqiptare ku është hedhur për herë të parë ky hap drejt Vuçiçit për këtë projekt, në Tiranë apo në Prishtinë?

Për këtë e dimë që kryeministri Rama ka qenë ithtari i kësaj marrëveshjeje dhe e ka përkrahur një ide të tillë. Mirëpo nuk e di në aspektin kohor se cili ka qenë i pari, cili i dyti dhe se kish më shumë apo më pak.

Ju kur e keni dëgjuar për herë të parë?

Nuk e kam një kronologji të tillë të saktësisë kohore. E kam dëgjuar shumë herë, në shumë vende, edhe nga palë të tjera të jashtme e të brendshme. Është diskutuar kjo deri në ditën kur kam dhënë dorëheqjen prej qeverisë, se tani të gjithë po marrin merita se kush e ndaloi ndarjen e Kosovës. Të them të drejtën, është e vërtetë që kam qenë fronti i kësaj teme në atë kohë edhe fatmirësisht u vërtetua se nuk ka shumicë që e përkrah këtë temë, se edhe në Shqipëri ishin udhëheqësit e popullit kundër, një pjesë e madhe e udhëheqësve. Edhe në Kosovë ishte ashtu, për fat të mirë. Por edhe në rajon nuk kishte mirëkuptim, ndërsa edhe qëndrimi i Berlinit zyrtar ishte mjaft i rëndësishëm, për shkak se Berlini zyrtar, kancelarja Merkel ishin shumë të prerë që ata nuk lejojnë një veprim të tillë.

Ky projekt është i varrosur apo mund të shfaqet sërish?

Projekti s’ka ekzistuar kurrë por idetë e njerëzve.

Jo, ne kemi parë edhe harta.

Po, po, por nuk është projekt, kjo është kërkesë e rajonit. Nuk është projekti i gjermanëve, nuk është se ata e krijuan. Nuk është i amerikanëve, i anglezëve apo i dikujt tjetër. Është vështirë t’i ndalosh udhëheqësit e rajonit për të dhënë ide të tilla. dhe mundet të përsëritet, mundet që liderë të ndryshëm të kërkojnë formula të tilla. Unë mendoj që ata që kanë investuar dikur nuk i shuajnë ato përpjekje, pra mund të mbeten aktivë në këtë temë, mirëpo do ta kenë shumë më të vështirë për ta bindur dikë jashtë rajonit për një formulë të tillë, për faktin se në kohën kur kishte një energji shumë të madhe, ajo dështoi, pra nuk e gjeti mirëkuptimin.

Pra, ata që synonin ta realizonin këtë e humbën momentin e tyre.

Nuk arritën ta bënin.

Po për minishengenin, për të cilin zoti Hoti ra dakord në zyrën ovale, ju jeni dakord që të realizohet ky projekt apo jeni kundër tij?

Edhe këtu është aspekti kohor i rëndësishëm. Cila temë, në çfarë dinamike, në çfarë drejtimi po ashtu, se nuk është se do të ndodhë njëkohësisht në të gjitha aspektet e veta, në të gjitha drejtimet. Unë mendoj se të gjitha ato elementet e minishengenit duhet të zbatohen fillimisht në Kosovë-Shqipëri, pra që të shkrihen ekonomitë tona, sistemet tona të unifikohen, në mënyrë që kur të hapemi në rajon të hapemi si një treg më i madh edhe që do të ketë fuqi më të madhe më gjerë në këtë rast në vendet e rajonit.

Ju këmbëngulni dhe ka shumë politikanë të tjerë shqiptarë që këmbëngulin se fillimisht duhet të hapet kufiri, të fshihet kufiri mes shqiptarëve. Ndërkohë Rama thotë që “këtë nuk mund ta bëj sepse kam një trysni të jashtëzakonshme nga Uashingtoni, nga Brukseli, nga Berlini, të cilët më thonë që, në qoftë se do ta hapësh kufirin me Kosovën duhet të hapet për të gjithë rajonin”, pra, të bëhet një minishengen. Ka ekzistuar ky kusht apo?

Shqipëria le ta hapë për të gjithë rajonin. Ne s’jemi kundër që ta hapë Shqipëria për të gjithë rajonin, që i bie edhe për Kosovën. Kosova mundet që të ketë dinamika të tjera, mund ta hapë për Shqipërinë, mund ta hapë për Maqedoninë, për Malin e Zi, mund të vonohet ose mund ta hapë në një proces më gradual ose më të ngadalshëm me Serbinë.

Ju keni qenë bashkëkohës me zotin Rama, si kryeministër dhe keni deklaruar që “do ta hapim kufirin, nuk do të ketë më pengesë aty”. Çfarë ju frenoi?

Ne ishim dhe realisht e kam hequr infrastrukturën e Kosovës aty ku ekzistojnë kufijtë. E kemi hequr. Në një mëngjes të bukur i kemi hequr të gjitha. Mirëpo lindi problemi i monitorimit të kufirit për shkak se Shqipëria ka liberalizim të vizave dhe të kritereve të tjera. Unë kam kërkuar në atë kohë leje që kjo të bëhej vetëm me monitorim vizual, vetëm nga kamerat që përdoren dhe një në njëqind.

Po, kontroll selektiv.

Po, me short, një në njëqind të ndalohej, të kontrollohej, por jo të gjithë. Megjithatë mendoj se na duhet ta shohim me më shumë vetëbesim, t’i shkojmë kësaj rruge, të mos bëjmë një kontroll as të madh e as preciz për t’i vonuar njerëzit e mallrat, se humbet shumë kohë në kufi.

Flasim pak për konfigurimin që mund të ketë para zgjedhjeve të mundshme ose jo. Ju me kë shikoni aleancë paraelektorale ose paselektorale në rast të zgjedhjeve të mundshme?

Me Aleancën për Ardhmërinë e Kosovës.

Por, gjasat tregojnë që edhe për shkak të sistemit puro proporcional që ka Kosova, askush nuk mund të fitojë i vetëm pavarësisht se ata të Vetëvendosjes thonë që “e marrim më vete pavarësisht se fituam Podujevën, me 51%”, por vështirë është që ta marrë dikush i vetëm. Ju në këtë konstelacion me kë do të jeni?

Ne kemi fituar komuna me mbi 50-60% në të kaluarën. Aleanca udhëheq me 7 komuna të Kosovës edhe ka një nivel të mirë të qeverisjes, pra është e respektueshme në qeverisje, pa afera korruptive, pa probleme, por me një qasje shumë serioze ndaj qytetarëve. Punojmë që ta rrisim besimin në plan nacional dhe garojmë si Aleancë, pra hyjmë si subjekt që synon t’i fitojë zgjedhjet. Nuk është e sigurt se do të dalim të parët, por hyjmë si subjekt për t’i fituar zgjedhjet. Pas zgjedhjeve do ta shqyrtojmë vendimin e sovranit, çfarë ka thënë sovrani, kujt dhe sa i ka besuar. Në sistemin tonë, edhe nëse nuk e ke shumicën mbi 50%, partia që del me një deputet më shumë ka disa përgjegjësi që burojnë nga rezultati i zgjedhjeve, krijimi i qeverisë, ecja përpara. Pra, kushdo që do ta ketë këtë të drejtë, ne do ta shqyrtojmë potencialisht bashkëpunimin me të. Mirëpo do të jetë prapë situata e njëjtë, pastaj e vështirë, për zgjedhjen e presidentit, d.m.th. nëse nuk e zgjedhim tani do ta kemi të vështirë.

Në këtë kontekst, ju e shihni një dyshe Ramush Haradinaj president dhe Albin Kurti kryeministër?

Është herët për të shkuar deri në këtë pjesë, por pas zgjedhjeve çdo gjë është e mundur.

Ndërkohë, ata që e rrëzuan, d.m.th. aleatët e qeverisë së mëparshme e rrëzuan Albin Kurtin me damkën si antiamerikan. Për ju është i tillë?

Mendoj që Kurti ka një shpërputhje të madhe mes asaj që e nxit dhe si e merr besimin e qytetarëve dhe pastaj parametrat qeverisës dhe të asaj çfarë ndodh nga një qeverisje potenciale vetëvendosje. Pra është një shpërputhje e madhe, është një vakuum i madh mes asaj çfarë i premtohet qytetarëve dhe asaj çfarë ndodh gjatë një qeverisjeje vetëvendosje. Nuk besoj që në Kosovë ka njerëz antiamerikanë. Është e pamundur, të them të drejtën. Mund të jenë më pak përkëdhelës, më pak flirtues etj., por është shumë e vështirë të jesh shqiptar e të jesh antiamerikan, për faktin se Amerika ishte udhëheqësja e botës për të ndërprerë gjenocidin në Kosovë, për të ndalur atë tragjedi të madhe. Ju kujtohet kur gjysma e Kosovës ka ardhur në Shqipëri. Amerika e ndërpreu këtë dhe ne këtë argument kemi edhe kur flasim me aleatë të tjerë, me njerëz të tjerë. U themi që “po të kishit bërë ju ato që ka bërë Amerika, do t’ju kishim dashur si Amerikën, por Amerika e ka bërë”. Por në marrëdhënie duhet bërë kujdes, pra të zgjedhurit e Kosovës duhet të bëjnë kujdes.

Presidentin e zgjedhur Biden, kur e keni takuar për herë të parë?

Mendoj që Kurti i ka bërë ato gabime me atë që njihet si diplomaci publike, pra duhet të ruhemi dhe të mos guxojmë që në asnjë rrethanë të biem në grackën e konfliktit publik me Amerikën, sepse nuk duket e hijshme. Pra duket shumë keq para armiqve të Amerikës ose tanëve, kur udhëheqësit e këtushëm kalojnë në ndonjë retorikë ose në ndonjë arrogancë të caktuar të komunikimit. Lejohet në tavolina pune e në takime pune të mbahen qëndrime të drejta, ato që i beson, se edhe ta respekton Amerika, por duhet bërë shumë kujdes në diplomacinë publike, në komunikimin publik sepse është natyrë tjetër pune. Duhet bërë shumë kujdes. Mendoj se këtu ka pasur disa gabime të Kurtit dhe të njerëzve rreth tij, ndoshta jo si strategji për të qenë antiamerikanë, por i kanë ndodhur disa devijime që duhet pasur kujdes në të ardhmen. Çdokush, jo vetëm ai, por edhe unë, gjithsecili. Unë kam pasur raste kur në tavolina pune nuk jam pajtuar, për taksën dhe për shumë tema ka ndodhur. Për ndonjë temë edhe jam pajtuar, sikurse është rasti i ushtrisë, mirëpo në komunikim publik, në diplomacinë publike kurrë në jetën time s’kam lejuar që të përdor bisedën e tavolinës, për të krijuar ndonjë keqkuptim, jo vetëm ndaj Amerikës por ndaj asnjë aleati, për shkak se diplomacia publike, gjuha ime dallon prej gjuhës së një qytetari sepse unë jam i zgjedhur, marr vendime, kam përgjegjësi. Biden është një prej të zgjedhurve, po e quaj kështu, të zgjedhurve proshqiptarë. Do të thotë që shqiptarët e kanë zgjedhur, nuk mundemi të zgjedhim 100 veta dhe t’i bëjmë proshqiptarë. Por shqiptarët e kanë pasur të zgjedhurin që herët. I përzgjedhuri ynë në ata të përzgjedhurit tanë proshqiptarë si Bob Doll, Elio Engëll, Henri Hajd, Tom Lantosh etj., është brezi i parë i njerëzve që na kanë dashur dhe na duan. Është edhe senatori Biden, është mjaft i lidhur me rajonin, në përgjithësi me shqiptarët. E kupton të vërtetën e këtij rajoni, i kupton shqiptarët. Personalisht po ashtu kam pasur komunikim.

Kur e keni takuar për herë të parë? Çfarë mbani mend?

Unë e kam takuar në vitin 2000, por e kam takuar edhe në raste të tjera. Në vitin 2000 pas luftës, kam qenë i ri në politikë. Liga shqiptaro-amerikane në atë kohë ka organizuar një pritje ku kam qenë i ftuari kryesor unë dhe senatori Biden. Ka pasur edhe njerëz të tjerë nga Presheva. Por, si të thuash, në epiqendër të ngjarjes kam qenë unë dhe senatori Biden. Ai ka një fjalim personal për mua, të gjatë, të asaj kohe të pasluftës si ushtarak. Kemi ruajtur komunikimin pastaj të natyrave të ndryshme, nëpërmjet njerëzve të mbartin porosi në raste të caktuara, nëpërmjet të afërmve të tij, familjarëve etj., pra kemi ruajtur komunikimin në vazhdimësi dhe për tema të ndryshme.

Ndërkohë ai ka qenë edhe në Beograd pak vite më parë, d.m.th. në kohën kur ishte zëvendëspresident dhe ka kërkuar falje publike për bombardimet. Mendoni se ka një ndryshim të qëndrimit të tij apo ka qenë sipas vendit edhe kuvendi?

Jo, jo, nuk është ashtu. Në vetëmbrojtje, nëse përdor armën, mundesh të kërkosh falje. Pra kur e përdor armën për vetëmbrojtje, të vjen keq që e ke përdorur armën, por e ke përdorur për vetëmbrojtje. Nuk ka një tërheqje të vendimit amerikan. Amerika s’e ka tërhequr kurrë vendimin e vet të drejtë për të bombarduar Serbinë. I vjen keq që i është dashur ta bombardojë. Normale që ajo është diçka që askush nuk thotë.

Pra është emocion, jo arsye.

Jo, është gjuhë, ajo që thashë më lart, është diplomaci publike me një tolerancë të paraqitjes së qëndrimit të sotëm për proceset e mëparshme, por nuk është tërheqje nga ajo që ka ndodhur.

Është e vërtetë që presidenti i zgjedhur Biden, senator në atë periudhë, ju ka kërkuar më 2004 që të mbroni manastirin e Deçanit?

Po.

Në çfarë rrethane? Si e keni mbrojtur? Sepse manastiri i Deçanit është aty dhe është trashëgimi botërore.

Manastirin tani nuk e gjen gjë nga askush se ai u ka mbijetuar shekujve. Shqiptarët gjithnjë kanë shprehur një tolerancë, por ai ka pasur frikë se mos ndodhte ndonjë incident i çfarëdo natyre, por që pastaj do ta poshtëronte e do ta turpëronte Kosovën për të cilën ai ka bërë shumë. Unë mendoj që interesimi i tij nuk ka qenë vetëm për manastirin e Deçanit, por ka qenë për imazhin e shqiptarëve dhe të Kosovës, që të mos turpërohet Kossova dhe shqiptarët e UÇK-ja, edhe unë, se vij prej andej. D.m.th. ai, në njëfarë mënyre, më ka ruajtur mua dhe ka ruajtur Kosovën me atë interesim, që të mos ndodhte ndonjë turp.

Sepse është edhe ajo akuza që bëhet se shqiptarët janë fondamentalistë islamikë, që djegin manastire. Pra është edhe kjo lufta speciale që është bërë që gjatë kohës së luftës, më 1998-1999.

Janë dy mënyra, është edhe ajo që tha Jakup Krasniqi që “s’jam mysliman, s’jam katolik, s’jam ortodoks por jam shqiptar”, por është edhe një mënyrë: jam mysliman, jam katolik, jam ortodoks, jam bektashi, se jam shqiptar. D.m.th. edhe kjo bën. Ne si shqiptarë, për fat të mirë, identitetin kombëtar e kemi të fuqishëm dhe kemi gjuhën dhe kemi flamurin që na bashkon.

Kur keni ardhur për herë të parë në Shqipëri?

Më 1990.

Në çfarë rrethanash? Si?

Kam ardhur në atë kohë prej Italisë. Kam qenë në Zvicër. Për herë të parë kam zbritur në portin e Vlorës, në vitin 1990. Ka pasur disa tragete fillestare që vinin. Kam ardhur nga Brindizi në Vlorë, besoj. Pastaj kam ardhur në Tiranë dhe nga Tirana kam ikur në Kosovë ilegalisht.

Në Gllogjan dëgjohej Radio Kukësi ose Radio Tirana? Po valët e TVSh-së vinin?

Po, po. TVSh-në e kemi pasur të rregullt, kemi pasur edhe programin e radios për bashkatdhetarët, që ka qenë i Radiotelevizionit Shqiptar. Po, i kam ndjekur programet e Shqipërisë, gjithë kohën.

Pati një largim nga ajo çfarë kishe parë dhe kishe dëgjuar në Radiotelevizionin Shqiptar, nga ajo që pe më 1990?

Si jo. Ishte një dhembje e madhe kur e gjetëm Shqipërinë në atë gjendje që ishte, ishte e dhimbshme, ishte vërtet një ndjenjë e vështirë ta përjetoje e ta shihje sepse shqiptarët në ish-Jugosllavi e kanë idealizuar, e kanë besuar, kanë pritur që të ishte shumë më e fortë, shumë më mirë. Ishte në pozitë të vështirë.

Mes hapësirave shqiptare ka shpesh paragjykime. Unë kam ndjekur me shumë vëmendje që ju keni bërë humor me këto paragjykime. Kam parasysh një intervistë që ju keni pasur me dy kolegë të mi nga Prishtina, kur ju keni rrëfyer jetën tuaj, luftën tuaj etj. Kur thatë që oficeri, i cili më trajnonte në Shqipëri ishte nga Vlora, atyre iu duk e pabesueshme, ndërsa ju, duke bërë humor me paragjykimin e tyre, u thatë: “Madje quhej Spiro”, atëherë ata e humbën fillin fare. Si shpjegohet, përse ka të tilla paragjykime?

Ndoshta edhe tani ndarjet nga pluralizmi në Shqipëri mund të kenë ndikuar sepse pjesa qendrore dhe veriore e Shqipërisë ka komunikuar më shumë me Kosovën. Mundet që kjo ka ndikuar, për të ndryshuar pak a shumë. Në kohën para luftës ka qenë shumë më pak kjo. Ka shumë emra në Kosovë si Berat, Saranda etj. Por ajo hapja, pluralizmi mundet që ta ketë lëvizur pak. Edhe para luftës, disa vite, qarkullonin njerëz. Ka ndodhur një mungesë e vazhdimit të një komunikimi të saktë. Aktualisht ka ndryshuar. Ne shohim që shumë njerëz nga Vlora vijnë në Kosovë ose nga jugu i Shqipërisë, vijnë edhe nga Korça, nga Berati, nga Pogradeci, nga Gjirokastra. Vijnë plot njerëz tëbiznesit, qytetarë, njerëz të zakonshëm. Ne takojmë shumë. Ka edhe shumë vizita të kosovarëve. Sot takova një mike, e cila kishte bërë një udhëtim deri në Berat këtë fundjavë, me kolegë të punës. Pra kishin shkuar prej kureshtjes për të kaluar pak kohë. Dhe kjo është gjë e mirë.

Ndërkohë duket se është profilizuar një lloj lidhjeje në dy boshte, d.m.th. LDK-ja ka pasur lidhje me PD-në e zotit Berisha, ndërsa partitë që kanë dalë nga LPK-ja e dikurshme lidhen me PS-në. Madje në vitet 1996, 1997, 1998, madje edhe gjatë luftës, kanë qenë këto trase të ndara, derisa kishim të projektuar edhe UÇK-në në fillim, por edhe FARK-un. Janë tejkaluar këto paragjykime në aspektin politik, në Prishtinë dhe në Tiranë?

Unë kam qenë më shumë në atë pjesën vepruese ose operative, të përgatitjes për UÇK-në. Neve nuk na ka penguar identiteti socialist, PD, pra nuk ka qenë ndonjë pengesë. Kemi pasur njerëz që kemi bashkëpunuar nga të dy kampet politike, pra edhe të majtë edhe të djathtë, pa asnjë problem. Pavarësisht nga mënyra e komunikimit, ndoshta kjo ka ekzistuar në disa nivele të caktuara, por për ne, si rasti im që kam qenë i detyruar të jem pastaj në terren, në luftë, nuk ka pasur problem se kush është kush. Nuk ka qenë e ndarë. Këto më shumë kanë qenë zhvillime të atyre që kanë pasur më shumë kohë. Ne që ishim në front ishim ndryshe.

Kanë qenë ata të Rognerit. Në fakt unë nuk ju mbaj mend që ju të vinit në Rogner.

Jo, unë nuk e kam lëshuar asnjëherë vendluftimin, d.m.th. nga fillimi i luftës deri në mbarim kurrë s’e kam lëshuar vendluftimin.

Cili ka qenë momenti më i vështirë, kur ke pasur më pak veta?

Shumë ka pasur të tilla. Gati e gjithë lufta nuk ka qenë moment i lehtë. Pastaj menaxhimi edhe me pak veta ka disa përparësi se je pak, kur janë më shumë është edhe më e vështirë ta menaxhosh procesin. Por po veçoj dy ngjarje. Po filloj me vrasjen e Luanit më 6 maj 1997, se disa njerëz flasin vetëm për luftën më 1998 ose më 1999 kur ka filluar bombardimi i NATO-s. Luani është vrarë më 6 maj 1997. Aty kam qenë edhe unë, në atë vendluftim. Edhe heronj të tjerë që sot s’janë gjallë, si Fehmi Ladrosi, Abedin Rexha, Iljas Kodra, të gjithë janë të vrarë gjatë luftës pastaj. Unë i takoj ata që kanë mbetur gjallë nga ajo betejë. Pra 6 maj 1997, ka qenë një moment shumë i rëndë, shumë i vështirë, i kthesës për mua. Ai i përshpejtoi pastaj të gjitha dinamikat e tjera për pranverën e 1998-s. gjatë gjithë kohës pastaj deri në pranverën e 1998-s kam punuar me dinamika të shtuara dhe i kam mobilizuar të gjithë ata rreth meje që i kam njohur. Njëkohësisht 24 mars 1998 kur rrethuan familjet pastaj, ishte ngjarja e dytë. Është e vështirë kur je me njerëzit e shtëpisë, me familjen, nëse lufton si profesionist me kolegë ushtarë është ndryshe, por është ndryshe kur je me njerëzit e lidhjes së gjakut. Ajo të detyron më shumë sakrificë, më shumë ndërmarrje rreziku, nuk është në kriteret e profesionalizmit të luftës por është në kritere të tjera, aty bazohet. E pastaj të gjitha zhvillimet kanë qenë afërsisht kështu. Në shtator pastaj pata mbetur me më pak, se ashtu ndodhën ofensivat dhe u zvogëlua numri.

UÇK-ja tashmë është një mit, është ndoshta pjesa më e lavdishme, më e rëndësishme e historisë moderne të shqiptarëve. Dhe padyshim që është. Është mit se ka qenë një ushtri e mirëfilltë apo ka qenë një guerrile e shpërndarë ti në Dukagjin, Fatmiri në Malishevë, Rexhep Selimi në Drenicë. Kishte koordinim, kishte vertikalitet funksionimi?

Janë bërë përpjekje të gjata për t’u krijuar UÇK-ja, Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Ndër vite janë bërë përgatitje të gjata. Mirëpo ka ndodhur ushtria në momentin kur populli e ka pranuar, e ka krijuar, se ne s’kemi pasur institucione shtetërore që ta krijonin atë ushtri, por e ka krijuar populli, nevoja, urgjenca. Edhe po, është një ushtri shumë e formuar për faktin se dy gjëra s’kanë ndryshuar kurrë, p.sh. ne kemi qenë shqiptarët e Kosovës dhe kemi luftuar forcat e Millosheviçit. Pra secili nga ne, kudo ku kemi qenë, një punë kemi bërë, punën e njëjtë. Pra që kemi qenë shqiptarë, të këtij vendi, njerëz të Kosovës dhe të gjithë ne, kudo që kemi qenë, në cilëndo situatë, me marrëveshje apo pa marrëveshje, me komunikim apo pa komunikim, e kemi njohur njëri-tjetrin apo jo, një punë kemi bërë, që të gjithë ia kemi kthyer pushkën Millosheviçit, gjë që është reale kjo. Pastaj shkallën e zhvillimit, shkallën e funksionimit, sofistikimin e brendshëm nuk ka qenë e lehtë edhe në kushte paqeje që për 1 vit nuk mund të bësh ushtri. Nuk ka qenë e lehtë gjatë luftimeve, me dëmtime të vazhdueshme, me pengesa të vazhdueshme që të krijosh një mekanizëm hierarkik, të mirëfilltë. Se edhe në paqe, po t’i thuash një shteti sot që ta bëjë ushtrinë për një vit, e ka problem.

Homologu juaj në Kroaci, ssipas mendimit tim d.m.th., është gjeneral Ante Godovina.

Kam shumë respekt për të.

Keni qenë bashkë me të në Hagë?

Po.

Keni shkëmbyer përvojën që ata funksionuan më mirë sesa shqiptarët?

Jo, të them të drejtën, ata nuk kanë funksionuar më mirë. Ata kanë pasur mundësi të tjera se nuk pajtohem me atë që ka funksionuar dikush më mirë se shqiptarët. T’jua tregoj përse. P.sh. Kroacia si republikë ka pasur plot mekanizma të sigurisë prej policisë, ka qenë shtet. Ai ka mbetur shtet dhe është ndarë si shtet, sikur të ndahen dy vëllezër të rritur. Problemi i Kosovës ka qenë ndryshe. Serbia e ka zhveshur Kosovën 10 vite më parë, sistematikisht, nga çdo mundësi mbrojtjeje, nga çdo armë, nga çdo institucion. I ka nxjerrë nga puna, ka ndërprerë qeverinë, ka ndërprerë parlamentin, ka ndërprerë komunat, spitalet, arsimin, çdo gjë. Edhe nuk besoj që dikush, ndoshta edhe në botë, që të ketë qenë më i sukseshëm sesa shqiptarët. Përgjegjësia e shqiptarëve të Kosovës në këtë rast, për një kohë rekord, pra për shumë pak kohë, kanë arritur të gjithë të kthehen në luftëtarë e në ushtarë, për të luftuar për çlirim. Diçka e jashtëzakonshme ka ndodhur. Kthesa e madhe, të mos e harrojmë asnjëherë, ka ndodhur në Prekaz, sulmi mbi familjen Jashari, lufta e madhe e komandantit legjendar Adem Jashari deri në flijim, me të madh e me të vogël, ka bërë ndryshimin e madh. Të nesërmen aty, nuk ka përtuar më askush për të kapur një pushkë. Ka qenë vendim i marrë.

Dua t’ju bëj një pyetje të fundit, por nuk do të doja përgjigje politikisht korrekte, por do të doja përgjigje tërësisht të sinqertë. Shteti shqiptar në kohën që ju luftonit, e ka bërë 100% detyrën e tij?

Po.

Çfarë ka bërë? Çfarë duhej të bënte më shumë?

Varësisht nga niveli i zhvillimit të shtetit, pret prej tij. Një shtet që ka qenë në atë gjendje që ka qenë, ka bërë aq sa ka mundur. Por nuk kemi pasur ndalesa e pengesa. Ne kemi vepruar në Shqipëri, siç dihet. Njerëzit, pa dallim përkatësie partiake apo tjetër, kanë qenë pranë luftës së Kosovës. Të gjithë na kanë përkrahur në mënyra të ndryshme. Ka pasur një mobilizim të madh në Shqipëri, po flas para 1998-s e në vazhdimësi, deri në luftën frontale. Nuk ka përtuar askush, kur e kanë marrë vesh se ti po merresh për të aftësuar Kosovën për t’u çliruar. Neve na kanë ndihmuar luftërat në ish-Jugosllavi, lufta e Kroacisë ose e Bosnjës gjatë viteve 1991-1995 deri te Marrëveshja e Dejtonit. Edhe në Shqipëri ka pasur një vetëdije që do të luftohej në Kosovë për Kosovën. Nëse kanë qenë ushtarakë, nëse kanë qenë policë, nëse kanë qenë intelektualë, nëse kanë qenë familje, njerëz të zakonshëm, por me një kulturë të caktuar, të gjithë e kanë ditur që do të ndodhë lufta e Kosovës. Po flas pas vitit 1990. Dhe të gjithë kanë qenë në një mënyrë të interesuar, si të thuash, për të bërë një pjesë personale, pra nga qytetari i zakonshëm e deri te secili nivel. E tani rrethanat, puna nëse bëhet për herë të dytë, mundesh të nxjerrësh plot mësime, por nuk mendoj që Shqipëria ka dështuar. Shqipëria ka qenë aty se ka qenë shqiptari, pastaj me ato mundësitë që i kanë qëlluar. Por e vërteta është që lufta në Kosovë u bë me armë nga Shqipëria. Me ato armë kemi luftuar ne. 90% e armëve të luftës së Kosovës janë të Shqipërisë. Ndonjëherë edhe me ndonjë kompensim, ndonjëherë edhe me ndonjë kundërvlerë të caktuar, në rrethana të caktuara, por edhe nëse është bërë me çmime shumë të lira, jo me çmimet e tregut. Ka pasur raste kur armët kanë përfunduar te personat privatë, pas majit 1997, por edhe te privati i kemi marrë, një e kemi blerë dhe dy na i kanë falur. Në fillim ka qenë i vështirë furnizimi. Kemi pasur përkrahje. Unë nuk kam bërë komunikim të nivelit të lartë shtetëror, asnjëherë me askënd të asaj kohe, kam qenë i kujdesshëm në komunikim, nuk e kanë ditur se kush jam. Vëllai ka qenë pak më i ekspozuar, Luani, për atë është ditur më shumë, ndërsa për mua jo. Unë kam pasur identitet, kur kam ardhur në Shqipëri se kam ardhur zakonisht nga Zvicra, i ka hequr këto rrobat e Perëndimit, kam dalë në pazar, kam blerë rroba në Shqipëri, jam bërë pa rruar rreth 3 ditë, edhe s’mund të më dallonin. Kanë kujtuar se jam ndonjë marangoz.

Po përse duhej?

Të mos shiheshin lëvizjet, të mos kisha pengesa, se jo çdo polic e dinte se kush isha, se çfarë bëja. Jo çdo pjesëtar i shërbimit shqiptar ka mundur të kishte edhe pjesë të shërbimeve tona shqiptare, që kanë punuar edhe për të tjerë, se është e mundur. Sot p.sh. ke në Serbi që punojnë për shërbimin e Kosovës apo për shërbimin e Shqipërisë. Kanë edhe shërbimin e tyre. Por atëherë ka pasur edhe Jugosllavia, edhe Serbia me siguri mekanizma për të nxjerrë informata. Ne jemi ruajtur, personalisht unë. Unë jam zbuluar keq më 6 maj kur më është vrarë vëllai. Atëherë e kam pasur më të vështirë.

Transportonit edhe armë?

Po. Ne kemi qenë me armë, me antitank, me pajisje jo vetëm për vete, por për bashkëluftëtarët, se sa herë që kemi hyrë kemi marrë 3-4 për të tjerët. Secili ka pasur 50 kg minimumi mbi shpinë.

Sa orë e keni mbajtur vëllanë tuaj të vrarë mbi shpinë?

Është një praktikë që të mos çnderohet luftëtari, se armiku në kushte paqeje, kur s’e kupton, pse bëhet një bisedë e tillë në kushtet e jetës normale, por çfarë janë trofe lufte. Trofe e luftës është edhe kufoma e armikut, është dëshmi që ti ke qenë i zoti, ke luftuar, e merr atë kufomë, siç edhe kemi parë, dalin foto me të. Armiqtë e bëjnë atë. Luani ka qenë një luftëtar i zoti, komandant i zoti. Unë e kisha të pamundur ta lija trupin e tij në duart e armikut. Kemi pasur edhe marrëveshje që nëse ndodh ashtu, t’i zbraznim një bombë njëri-tjetrit, që të mos dihej se kush ishte.

As të identifikohej?

Po. Të mos mund të thoshin që ne sot e vramë Luan Haradinajn, pra të mos u jepnim një trofe lufte, të mos u jepnim një argument fuqizimi e pastaj të poshtërimit të luftëtarit shqiptar, e kisha të pamundur ta lija trupin. Ka qenë kontratë kjo, që duhej zbatuar në çdo rrethanë, ose do të vdisnim të dy, ose do të ndalonim njëri-tjetrin tek armiku, pra të mos ia linim armikut. Me vëllanë kam udhëtuar disa herë.

Kishit bërë një marrëveshje të dy?

Po, kishim një marrëveshje edhe ai ndaj meje, edhe unë ndaj tij. E kisha detyrim që, nëse trupi im mbetej në zonën e armikut, të mos mundej armiku që ta merrte e të thoshte që ja, e vramë.

Dhe sa orë e keni mbajtur mbi shpinë?

Gjatë, 6-7 orë, ndoshta 8. Besoj se 8 orë.

Dhe e keni varrosur në Kukës?

Në Vlanë. Por 8 orë minimumi se ishte natë, pa asnjë ndriçim, pa bateri, rrugë që s’i kishim bërë ndonjëherë. Por nuk kemi qenë kaq të rëndë sa sot, në atë kohë. Unë kam qenë rreth 80 kg, Luani ndoshta 70-74 kg. Por është diçka që bëhet d.m.th., në kushte kur je stërvitur, nuk është problem ajo pjesë. Por s’kam guxuar ta lëshoja në tokë sepse po ta lëshoja e po ta merrja prapë, atëherë do ta kisha të pamundur, se duhej të ulesha dhe ta ngrija mbi veten dhe ishte e vështirë kjo. Mënyra më e lehtë ishte që ta mbaja duke i kapur këmbët dhe ai i përkulur mbi mua. Dhe ndonjëherë që mund të pushoja, m’u desh të kërkoja ndonjë vend ku kishte këmbësore mali. Tani këmbësorja zakonisht është e thellë, rreth 1 metër. Kërkoja ku kishte ndonjë vend që ishte afërsisht 1 metër që jo të ulesha, por të pushonte Luani, pa e hequr se nuk mundesha ta merrja prapë. Kështu kam bërë ndoshta 3-4 herë pushim rreth 2-3 minuta.

Ka ide edhe për Fahmi Lladrovcin ose Ilir Konoshevskin, thonë që janë spiunuar, janë denoncuar nga shqiptarët.

Armiku bën punën e vet. Nuk janë denoncuar, por armiku punon në zbulim. Janë përparësi të shteteve të mirëorganizuara, funksionale, që dinë ta zbulojnë armikun. Ne kemi qenë të zbuluar, se fakti që është ndërtuar një pritë e tillë, e një kapaciteti shumë të madh, jo të zakonshëm.

Nuk qe diçka rastësore, një përplasje rastësore?

Jo, jo. Ishim të zbuluar.

Ndërkohë flasim për të ardhmen. Mendoni se është tejkaluar gjithçka dhe si e shikoni? Shikoni një bashkim Shqipëri-Kosovë?

Unë besoj që edhe Shqipëria, edhe Kosova duhet të punojnë shumë në fushën e sigurisë, t’i forcojnë institucionet e sigurisë, të gjitha institucionet e sigurisë, jo vetëm ushtrinë, por të rrisin investimet në polici, në inteligjencë, në zjarrfikës, se e pamë rëndësinë e tyre gjatë tërmeteve, në shërbimet emergjente në terren. Duhen bërë këto. Shqipëria është anëtare e NATO-s.

Përmendët tërmetin. Për mua ka qenë shumë tronditëse, shumë emocionuese karvani i forcave të Ushtrisë së Kosovës që kalonte në autostradë. Vetëm 20 vite më parë, unë kam pësuar të njëjtën tronditje, por nëse këtë herë e kisha pozitivisht, para 20 viteve e kisha negativisht, kur shikoja në pikën e Morinës familjet që vinin. Mendova që brenda 20 viteve Kosova ka arritur aq, sa tani t’i vijë në ndihmë Shqipërisë.

Investimi në siguri nuk është investim i humbur dhe siguria është parakusht për zhvillim të plot sferave të tjera të jetës.

Duhet të jetë e koordinuar?

Mendoj që nëse edhe Kosova e aspiron anëtarësimin në NATO dhe e ka qëllim, ne duhet të punojmë bashkërisht për një koncept të sigurisë që është i ndërlidhur dhe që kompenson. Pra të zhvillojmë aftësi plotësuese të mbrojtjes ose të sigurisë në kuadër të NATO-s nesër. Por investimi në kushtet e sigurisë mendoj se është interes i Kosovës edhe i Shqipërisë në këtë rast. Pse? Nëse ke investuar në fushën e sigurisë, të respektojnë palët. Pra nuk të ndodh lufta ose kërcënimi. Në rast se je serioz në fushën e sigurisë, ke koncept të mirë të sigurisë kombëtare, ke partnerë dhe aleatë, atëherë je i lirë të zhvillosh ekonominë, arsimin, kulturën, t’i zhvillosh të gjitha. Mendoj që shqiptarët, krahas të gjitha sferave të tjera të interesit, duhet të investojnë në fushën e sigurisë për shkak se nuk mundet askush që ta garantojë Ballkanin përjetësisht, me parametra të caktuar. Dikur ishte ish-Jugosllavia, sot nuk është më. Dikur nuk kishte një Kosovë shtet të pavarur. Pra Ballkani mund të jetë kohë pas kohe i trazuar, i lëkundur. P.sh. koha e asaj idesë së shkëmbimeve të kufijve mund të ishte një rrezik në rajon, një rikthim i konflikteve e i luftërave. Për këtë arsye besoj që shqiptarët duhet të bëjnë shumë kujdes. Pra duhet shtuar shumë buxheti për sigurinë. Dhe siguria nuk është para e humbur, nuk është para që ti e jep edhe nuk kthehet. Ajo është një lloj industrie e brendshme, p.sh., në Kosovë ne nuk prodhojmë asgjë ushtarake, si fabrika të municionit, të këpucëve apo të çorapeve. Është lehtë t’i kesh, pse, se është i rëndë, është vështirë të mbash municion, është tepër i rëndë, peshë ka shumë. Nuk është teknologji e vështirë. Ka edhe plot tema të tjera. Serbia p.sh. është mjaft aktive në këtë drejtim, prodhon për nevojat e veta, por ka krijuar edhe industri, treg, shet, kthen para prej kësaj. Jo se ne dëshirojmë të rrezikojmë dikë, se shqiptarët nuk kanë për të rrezikuar kurrë askënd nga fqinjët, por që të jemi palë që NATO-ja të na trajtojë pastaj me respekt, se kur e rrit p.sh., NATO-ja të vlerëson shumë më shumë, kur ti rrit buxhetin për sigurinë, të vlerëson stabilitetin politik, institucional e demokratik, se është parakushti i parë. E dyta, sa ke investime për sigurinë, tani çështja e 2% të produktit bruto që po ceket në vazhdimësi.

Është kriter i NATO-s.

Po. Unë mendoj që këtë duhet ta bëjnë me kujdes.

Zoti Haradinaj, ju falënderoj shumë për intervistën. Herën tjetër dëshiroj t’u bëj një intervistë jo për politikë, pra me përfaqësuesin e një familjeje që i ka dhënë shqiptarëve dy heronj dhe katër gjeneralë.

Faleminderit shumë!

TAG:
• kosove
• Ramush Haradinaj
• Presidenti
• uck
• krime lufte