Pas më shumë se një dekade paralajmërimesh diplomatike dhe sanksionesh simbolike, Shtetet e Bashkuara po ndryshojnë qasje ndaj korrupsionit politik në Ballkanin Perëndimor.

Ëestern Balkans Democracy and Prosperity Act (H.R. 5274), një projektligj i depozituar në Kongresin Amerikan, sinjalizon kalimin nga ndëshkimi i individëve te goditja e rrjeteve financiare që i mbajnë ata në pushtet.

Në thelb, ligji nuk pyet më vetëm kush është politikani i korruptuar, por si funksionon sistemi ekonomik që e mban atë të paprekshëm.

Afati 90-ditor: periudha kur po mblidhen të dhënat

Dokumenti parashikon që, brenda 90 ditëve nga hyrja në fuqi, Departamenti i Shtetit dhe agjencitë federale amerikane të realizojnë një vlerësim të thelluar për:

– ata që minojnë demokracinë,

– rrjetet e korrupsionit sistemik,

– kanalet financiare ku qarkullojnë të ashtuquajturat “para gri”.

Ligji cakton një afat, që në praktikë përfundon në mars 2026, gjatë të cilit do analizohen transaksione, do krahasohen kontrata publike, do hartëzohen lidhje mes politikës, biznesit dhe institucioneve.

Burime diplomatike e përshkruajnë këtë fazë si përgatitje për një valë të dytë masash, shumë më konkrete se “Non Grata”.

Nga izolimi politik te goditja ekonomike

Sanksionet e deritanishme ndaj politikanëve në Ballkan kanë prodhuar efekt politik, por jo domosdoshmërisht efekt sistemik. Politikanët e izoluar janë zëvendësuar, ndërsa rrjetet financiare kanë vazhduar të funksionojnë pa ndërprerje.

Ligji i ri synon pikërisht këtë boshllëk:

– identifikimin e biznesmenëve

– ndërmjetësve,

– kompanive guackë,

– konsulentëve informalë

– mekanizmave bankarë që mundësojnë korrupsionin.

Në gjuhë të thjeshtë, pritet të sanksionohen ata që publiku nuk i sheh në fushata, por fshihen pas faturave të pushtetit.

SPAK në qendër të ekuacionit

SHBA nuk ka juridiksion për të kryer arrestime në Shqipëri. Por ajo që po bën tani është më efektive: po krijon bazën informative.

Lista emrash, struktura financiare, transaksione ndërkufitare dhe modele kontraktimi publik përbëjnë një hartë hetimore që, nëse përdoret, e lejon SPAK-un të kalojë nga sekuestrimi i pasurive, te ndjekja penale e nivelit të lartë.

Kjo krijon presion të fortë jo politik, por institucional. Çdo mosveprim i ardhshëm, pas kësaj, bëhet i vështirë për t’u justifikuar.

Sektorët ku po përqendrohet hetimi

Dokumenti amerikan dhe praktika e mëparshme tregojnë qartë se fokusi nuk është i shpërndarë rastësisht.

▪ Infrastruktura digjitale dhe AKSHI

Kontratat digjitale, të mbrojtura shpesh nga mungesa e transparencës, janë identifikuar si zonë ku politika, teknologjia dhe paraja kryqëzohen.

▪ Ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme

Kullat urbane dhe zhvillimet luksoze në bregdet konsiderohen prej kohësh si mekanizma pastrimi kapitali, me ndikim të drejtpërdrejtë në treg dhe zgjedhje.

▪ Energjia dhe koncesionet

Vendime administrative me vlerë qindra milionë euro, të mbështetura në procedura shpesh të mbyllura, janë në qendër të vëmendjes.

▪ PPP-të

Auditimi i kontratave afatgjata, veçanërisht në mbetje dhe infrastrukturë, shihet si thelbësor për të zbuluar kapjen strukturore të shtetit.

▪ Bankat

Ligji kërkon që sistemi bankar të këpusë lidhjet me subjektet e sanksionuara, duke ndërprerë qarkullimin e parasë që mban gjallë rrjetet.

▪ Turizmi “strategjik”

Statusi “strategjik” po rishqyrtohet si instrument politik, jo ekonomik.

Pse viti 2027 nuk është rastësi

Zgjedhjet e ardhshme parlamentare janë pjesë e leximit amerikan. Paraja e pistë nuk deformon vetëm tregun, por edhe votën. Ndaj objektivi është pastrimi i terrenit përpara garës. Në këtë kuptim, SHBA nuk po investon te aktorë politikë, por te funksionaliteti minimal i demokracisë.

Përfundimi: Sinjal i qartë

Ëestern Balkans Democracy and Prosperity Act është një sinjal se epoka e tolerimit të korrupsionit “të menaxhueshëm” po mbyllet. Fokusimi te paratë, jo te fjalët, e bën këtë qasje më të rrezikshme për rrjetet e vjetra dhe më premtuese për sundimin e ligjit.

Nëse Shqipëria do ta shndërrojë këtë presion ndërkombëtar në drejtësi reale, mbetet çështje vullneti institucional. Por një gjë është e qartë: këtë herë, harta është vizatuar./Dita