Presidenti dhe zgjidhja e krizave

Më përpara kemi theksuar se Presidenti i Republikës nuk bën pjesë në asnjërin nga tri pushtetet, por këtij përfundimi që tashmë është i njohur për të gjithë, mund t’i shtojmë argumentin se ai shërben si faktor i rëndësishëm që shmang krizat politike apo së paku si arbitër që bën çmos për t’i parandaluar ato. Në situata të tilla të veçanta duket se balancohen dy pushtetet, legjislativi me ekzekutivin e kur ata konsumojnë pa rezultate pozitivë procedurat e nevojshme, del në pah me cilësinë e faktorit shpëtues, figura e autoriteti i Presidentit. 1 - Këtë ide, më së miri e gjejmë të pasqyruar në nenin 96, pika 2 e 3 të Kushtetutës. Fillimisht, në fi llim të legjislaturës apo kurdo gjatë saj, vendi i Kryeministrit mbetet bosh, Presidenti detyrohet ta emëroj atë me propozim të partisë apo të koalicionit të partive që ka shumicën e vendeve në Kuvend. Ndryshe nga ky detyrim, në situatën kur Kryeministri i emëruar nuk miratohet nga Kuvendi, Presidenti emëron një Kryeministër të Ri brenda një periudhe 10 ditore. Për raste të tilla, që në praktikën parlamentare nuk është hasur tek ne, figura e tij spikat si një figurë kryesore që merr përsipër të evitojë krizën duke emëruar si Kryeministër një kandidaturë që teorikisht mund t’i përkasë maxhorancës, por që nuk është i propozuar prej saj, ashtu siç mund t’i përkasë opozitës apo edhe një person që nuk i përket asnjë partie. Në këtë rast, duket se ai duhet ta përmbushë këtë detyrim kushtetues duke negociuar sa me shumicën aq edhe me pakicën, për të gjetur mundësisht sa më shumë që të jetë e mundur një figurë sa më pak të kontestuar. Në raste të tilla, nëse zgjedhja e tij pëlqehet e miratohet nga një maxhorancë parlamentare, kriza ndërpritet dhe jeta parlamentare normalizohet; ndërsa në të kundërtën, kur ajo nuk siguron shumicën e votave në Kuvend, kriza vazhdon, madje ndërlikohet, por mbetet edhe një shpresë që nuk ka të bëjë këtë rradhë vetëm me partitë, apo vetëm me ekzekutivin, por kryesisht me Kuvendin, që si faktori kryesor i jetës politike të vendit, e merr përsipër ta zgjidhë vetë situatën e vështirë që është krijuar për shkak se kanë dështuar në zgjedhjet e tyre, si koalicioni qeverisës dhe vetë Presidenti. Teorikisht dhe praktikisht, kjo mundësi e fundit ka më shumë shance për të fituar, sepse vetë Kuvendi është i ndërgjegjshëm se në pamundësi për të bërë kompromis në këtë situatë, atë do ta presë shpërndarja e tij, po nga Presidenti që 10 ditë më përpara nuk ka arritur të zgjidhë krizën.
E rëndësishme për raste të tilla të rralla, por shumë të ndjeshme në jetën politike, është që të kuptohet dhe zbatohet drejtë përmbajtja e vendimit numër 28 të vitit 2002 të Gjykatës Kushtetuese, sipas së cilës, kjo dispozitë nuk ka të bëjë vetëm më Kryeministrin. T'i japësh një kuptim të tillë dispozitës kushtetuese do të thotë të pranosh se mosmiratimi nga Kuvendi i programit politik nuk sjell asnjë pasojë juridike dhe se besimin politik Kuvendi ja jep Kryeministrit thjesht për cilësitë e tij personale dhe jo për alternativën dhe programin që propozon apo për përbërjen e ekipit që do të përmbushë këtë program. Në të njëjtën kohë nuk mund të mos mbahen parasysh edhe çështje të tjera të rëndësishme si pozicioni i ekzekutivit në një Republikë Parlamentare, roli i Kryeministrit dhe Këshillit të Ministrave dhe roli i veçantë i Kuvendit për formimin e organeve.
Duhet theksuar se edhe në rastin në fjalë, Kryeministri i zgjedhur nga Kuvendi, emërohet nga Presidenti.
2 - Në raportet e tij me Kuvendin, përveç faktit se zgjidhet prej tij, sipas përcaktimeve të parashikuara nga neni 87 i Kushtetutës, Presidenti ushtron konform nenit 85, pika 1 të Kushtetutës, të drejtën e vetos pezulluese duke kthyer ligjin për rishqyrtim vetëm një herë. Kjo e drejtë e tij duket se nuk është vendimtare apo përfundimtare, sepse dekreti i tij e humbet fuqinë kur kundër tij votojnë shumica e të gjithë anëtarëve të Kuvendit. Pra, e drejta e vetos së tij pezulluese shërben si një filtër për të parandaluar fuqinë detyruese të ligjeve që pretendohet se mund të mos jenë në harmoni të plotë me Kushtetutën.
Në jeten parlamentare është konstatuar se Kuvendi në tërësi nuk i ka pranuar argumentet e parashtruara në dekretet e Presidentit për kthimet e ndryshme. Ajo që të bën përshtypje rreth këtij qëndrimi të përsëritur është fakti se pavarësisht nga kjo praktikë, Presidenti nuk ka paraqitur asnjë kërkesë në Gjykatën Kushtetuese për të kërkuar që kjo e fundit të shprehet për papajtueshmërinë e ligjit me Kushtetutën, siç ka pretenduar me anë të dekretit të tij. Pavarësisht se ky mosveprim mund të jetë konsideruar si qëndrim politik, mendoj se ai është i diskutueshëm.
Së pari, në raste të tilla opinioni publik ka të drejtë të kërkojë informacion më të saktë rreth të vërtetës në lidhje me qëndrimin e Presidentit dhe të Kuvendit.
Së dyti, duket se në shumë raste, Kuvendi nuk investon për të parashtruar shumë argumente juridike kundër argumenteve që Presidenti ka parashtruar në dekretin e kthimit.
Së treti, ky qëndrim ndikon pozitivisht për të lejuar që të bëhen pjesë përbërëse e legjislacionit edhe ligje apo dispozita ligjesh që nuk janë cilësore, nuk janë kushtetuese.
Dhe së fundi, duket se këto qëndrime dobësojnë mbase edhe për arsye të papërligjura autoritetin e figurës së Presidentit të Republikës, si dhe shërbejnë si burime për konflikt kompetence.
3 - Edhe pse nuk ka kompetenca që ta lejojnë të kryejë veprimtari të mirëfilltë ekzekutive, Presidenti ka të drejtë të mos jetë indiferent ndaj veprimtarisë së këtij pushteti dhe më gjerë, edhe të institucioneve shtetërore, duke patur kompetencë që të kërkojë mendime dhe të dhëna me shkrim prej tyre për çështje që kanë të bëjnë me detyrat e tyre (neni 92/h). Kjo kompetencë është e përgjithshme dhe e pa zbërthyer gjëkundi në legjislacion. As në literaturën juridike nuk është trajtuar gjërësisht kjo kompetencë e Presidentit për të qartësuar se çfarë e si duhen kuptuar mendimet e të dhënat e sidomos lidhjen që ato duhet të kenë më detyrën.
Sipas mendimit tonë, sipas kësaj kompetence Presidenti ka të drejte që nga çdo institucion shtetëror, të kërkojë qoftë edhe raporte mbi përmbushjen e veprimtarisë së tyre sipas ligjit, si për arritjet dhe mangësitë dhe shkaqet e tyre. Ky informacion duhet t'i shërbejë atij për të njohur gjendjen reale për mënyrën e përmbushjes e në kohë të detyrimeve ligjore nga çdo institucion shtetëror si dhe problematikat me të cilat ato ballafaqohen në veprimtarinë e tyre.
Pas kësaj, e rëndësishme është mënyra se si duhen kërkuar këto të dhëna, të cilat herë-herë mund të kërkohen dhe të publikohen si veprim, sepse kjo dëshmon për interesin dhe kujdesin që tregon Presidenti për mbarëvajtjen e të gjithë segmenteve të shtetit, pavarësisht nëse ato janë të varura nga tre pushtetet klasike në vend. Duke vijuar këtë ide, ai edhe mund të mos publikojë kërkesa të veçanta që mund të jenë të lidhura me informacione sekrete. Institucionet shtetërore sipas kësaj dispozite detyrohen ta njoftojnë me shkrim Presidentin e Republikës, pavarësisht se si e kërkon një gjë të tillë prej tyre.
4 - Afër me veprimtarinë e ekzekutivit qëndron edhe aspekti i veprimtarisë së tij, që ka të bëjë me drejtimin në kohë paqeje të Forcave të Armatosura, që sipas nenit 196/1 e bën nëpërmjet Kryeministrit dhe Ministrit të Mbrojtjes. Mënyra se si është hartuar kjo kompetencë e tij duket e paqartë, ndonëse në thelb është shumë e rëndësishme. Sipas pikëpamjes tonë, kjo është nga të rrallat dispozita që në mënyrë të qartë nëpërmjet shprehjes "ushtron drejtimin e Forcave të Armatosura nëpërmjet Kryeministrit dhe Ministrit të Mbrojtjes" nënkupton faktin se ai këtë "pushtet" nuk e ushtron drejtpërdrejt, por me anë të dy faktorëve shumë të rëndësishëm të ekzekutivit. Kjo gjë bën të domosdoshme në mënyrë imponuese që midis Presidentit dhe Kryeministrit dhe Ministrit të Mbrojtjes duhet të ekzistojë një bashkëpunim ndërinstitucional, sepse pa ekzistencën e tij, përmbushja e kësaj detyre nuk mund të realizohet.
Edhe fakti që Presidenti me propozim të Kryeministrit emëron dhe shkarkon Shefin e Shtabit të Përgjithshëm, apo me propozim të Ministrit të Mbrojtjes emëron dhe shkarkon Komandantët e Forcave Tokësore, Detare dhe Ajrore (neni 169/3) është domethënës dhe një argument tjetër që dëshmon për kërkesën e bashkëpunimit. Duke insistuar në një kërkesë të tillë, mund të bëjmë edhe interpretimin e kundërt se pa bashkëpunimin ndërmjet tyre, kjo kompetencë e Presidentit mbetet një akt formal dhe pse jo, përjashtues. Kështu mendoj se mund të shpjegohet ngjarja e ndodhur pak kohë më përpara kur Ministri i Mbrojtjes ka emëruar vetë Komandantin e Forcave të Armatosura Detare. Ishte pozitiv fakti se ndonëse me vonesë, shkelja e bërë u riparua sepse vetë ai e anulloi aktin e emërimit duke e konsideruar atë si të pavlefshëm.
5 - Mbi rolin e Presidentit për të drejtën e faljes
Një tjetër kompetencë e rëndësishme e Kryetarit të Shtetit që është e parashikuar nga pika 'b' e nenit 92 të Kushtetutës, është e drejta e faljes sipas ligjit.
Historikisht, kjo e drejtë është ushtruar nga Presidenti duke u bazuar në ligjin mbi faljen, që vitin që kaloi u bë edhe objekt diskutimesh e debatesh ndër politikanë dhe profesionistë.
Sipas ligjit të lartpërmendur me ndryshimet e bëra, kjo kompetencë nuk mund të aplikohet sipas vlerësimit të Kryetarit të Shtetit, por sipas vlerësimeve të Ministrit të Drejtësisë, që është autoriteti i vetëm që ka të drejtë të propozojë personat që duhen falur, si edhe lloji dhe masa e dënimit që u duhet falur. Duke qenë kështu, mendoj se kjo kompetencë nuk është më e tij, sepse nuk mund të aplikohet në fakt vetëm nga ai sipas bindjes e çmimit të tij. Këtë përfundim mund ta bazojmë tek përmbajtja e dispozitës së Kushtetutës e cila nuk e kufizon këtë kompetencë me propozimin që mund të bëhet nga një përfaqësues i ekzekutivit që drejton Ministrinë e Drejtësisë. E themi këtë sepse kushtetutë-bërësi po të kishte këtë qëllim që të kufizonte këtë kompetencë të Presidentit do ta thoshte në dispozitën përkatëse. Nisur nga ideja e pranuar edhe në jurisprudencë e Gjykatës Kushtetuese, se atë që nuk e thotë Kushtetuta nuk mund ta thotë ligji, unë mendoj se kjo dispozitë nuk është në harmoni me pikën 'b' të nenit 92 të Kushtetutës.
*Ish-kryetar i Gjykatës Kushtetuese,
aktualisht zv.rektor i universitetit "Iliria"

/Shqiptarja.com