Ramiz Alia: Si u dënuan
Liri Gega dhe Liri Belishova

Për dy ditë, Shqiptarja.com publikon pjesë të librit "Shqipëria ime-Unë dhe Ramiz Alia" te Januz Januzaj. Libri botuar nga "Toena" është ndërtuar mbi modelin e dialogut midis personazheve që janë autori Januz Januzaj dhe Ramiz Alia. Libir tregon rrëfimet e panjohura të Ramiz Alisë. Intrigat e bllokut komunist dhe si u eliminuan kundërshtarët e Enver Hoxhës. Shkrimi u përgatit nga gazetarja Dhurata Hamzai.

PJESA E PARE U BOTUA ME TITULLIN :
RAMIZ ALIA: SI U DENUAN LIRI GEGA E LIRI BELISHOVA
Për autorin Januz Januzaj, udhëheqësi më i fundit i diktat urës, pas vdekjes së Enver Hoxhës, Ramiz Alia (1925-2011) është "një figurë e kompletuar". Kurioziteti më i madh që mbështjell librin me mister është fakti që siç thotë autori, "Ramiz Alia nuk u pendua kurrë për rrugën e tij dhe për të asnjëherë s'ishte nevoja të kërkonte ndjesë". Duke u thelluar në librin, ku Ramiz Alia është i intervistuar, vërejmë se ai rrëfen hapur shumë nga ish-sekretet shtetërore të diktaturës, ku pavarësisht gjykimit të autorit, libri në thelb lë vend të interpretohet në mënyra të ndryshme. Pikërisht këtu qëndron edhe misteri që ky libër i bënë lexuesit kureshtarë.

Libri "SHQIPËRIA IME - Unë dhe Ramiz Alia" është promovuar mbrëmë në orën 18.00 në mjediset e Hotel "Diplomat 1" nga Instituti i Librit dhe i Promocionit Toena. Paraqitja e librit ishte organizuar në praninë e autorit Januz Januzaj, i cili ka rrëfyer për "Shqiptarja.com" edhe arsyet e daljes në dritën e botimit të këtij libri, për të cilin i vjen keq që s'e botoi dot kur Ramiz Alia ishte ende gjallë. Libri i Januz Januzaj "Shqipëria ime-Unë dhe Ramiz Alia është ndërtuar mbi modelin e dialogut midis personazheve që janë autori Januz Januzaj dhe Ramiz Alia. Dialogu i këtij libri synon zhbirime të reja përtej prapavijës ideologjike dhe politike të kohës së diktaturës.

Zoti Januzaj, duke ndjekur me vëmendje tematikën e trajtuar në librin tuaj, a nuk do të ishte ndoshta një nga librat që duhej botuar më herët?
-Unë nuk kam pasur mundësi ta takoj më parë Ramiz Alinë. E kam takuar në Kosovë, mandej në varrimin e një shokut tim të burgut dhe mandej atje Ramiz Alia vetë takohet me mua. Dhe unë bisedën e kam zhvilluar në tri vjetët e fundit të jetës së tij.
Në cilin vit bëhet fjalë?
Në 2008-n.
Çfarë mbresash të la si personaliet z.Alia?
-Ka qenë një njeri i kompletuar. Madje edhe si politikan ai ka qenë i kompletuar. Si njeri unë kam bindjen se ai nuk ka pasur ndjenjë diktatori apo çfarëdo qoftë, ai në atë kohë nuk ka ikur shumë prej sistemit. Mendoj se ka punuar në atë sistem i bindur se është duke rrugëtuar për të mirën e atdheut. Unë e shoh rrugën e jetës së tij si rrugëtim kolektiv që kanë shkelur shumë gjëra individuale, por edhe shumë gjëra që janë përparimtare për njerëzimin.
Pasojat e kujt janë këto shkelje, këto prapambetje, nëse nuk bien në shpatullat e Ramiz Alisë?
-Rrugëtimi ka qenë kolektiv në komunizëm. Në rrugëtimin kolektiv të udhëheqjes shqiptare secili ka pjesën e vetë të meritave dhe të fajit dhe në këtë pjesë të përgjegjësisë hyn domosdo i gjithë personaliteti i Ramiz Alisë dhe veprimtaria e tij. Por, është një gjë që nuk shihet sot tek udhëheqësit politik se këtë shtet e kanë bërë pa përftime për vete dhe në këtë rrugëtim politik herë e kanë kaluar cakun herë e s'e kanë qëlluar mirë, por kjo duhet parë në tërësi aty ku kanë pasur sukses për ca gjëra që shihen edhe edhe sot, aty ku kanë goditur, që kanë ngushtuar lirinë e individit dhe në përgjithësi sot provat për t'u riparuar ato janë të një forme që po e dëmtojnë më shumë vendin.
-Po vrasjet, burgimet, pushkatimet, siç është edhe rasti i Liri Gegës që u pushkatua shtatzënë, e të tjera?

Këto janë një kapitull i rëndë, që kërkon një trajtim më vete. E gjithë udhëheqja ka një përgjegjësi, siç kanë besuar edhe Ramizi dhe ata që e mbështesnin se kanë vepruar në të mirë të shtetit dhe në bazë të ligjit.
Cila është pjesa më kurioze e librit?
-Është një libër interesant se është biseda e sinqertë

Po ju vetë keni zbuluar një gjë që frymëzoi nevojën e botimit?

-Unë kam hasur te Ramiz Alia një qëndrim të tillë këmbëngulës që tregon se nuk është penduar për asgjë dhe nuk ka pasur nevojë të kërkojë falje dhe thotë se nuk i kam bërë njeriu keq me qëllim. E kam bërë gjithccka për kombin.
Ju vjen keq që nuk e botuat librin kur ishte i ndjeri Alia gjallë?
-Po. Unë kam pritur për botimin dhe tani erdhi çasti. Por së paku, unë jam takuar sot me vajzat e tij dhe ato e kanë librin.

RRËFIMI I RAMIZ ALISË

Si i eliminoi Enver Hoxha kundërshtarët (Fragment nga libri) Januz Januzaj :
Pas 1956-s kundër Enver Hoxhës kanë qenë Tuk Jakova, Panajot Plaku, Dali Ndreu dhe Liri Gega. Dhe panajotit i kanë premtuar: Dil ti këndej se do të ndërrohet situata dhe do të kthehesh edhe më i madh se sa je. Ramiz Alia:- Ka probabilitet, por nuk e di, nuk jam në gjendje të të them as edhe dy fjalë për këtë temë. E di që atëherë iku dhe qe një çudi e madhe ikja e tij, sepse nuk kishte ndonjë të dhënë, nuk kishte ndonjë rëndësi. Shokët e tij, e di kush ishin? Shokë të ngushtë kishte Maqo Çomon, që ishte burri i Liri Belishovës dhe Kadri Hazbiun që ishte Ministër i Brendshëm. Nuk e di, një vëlla e kishte në fermën e Sukthit, nuk e di!

J.J: M'i kujtove të dy Liritë. Liri Belishova është gjallë?
R.A:- Po
J.J.: Më ka lënë përshtypje diçka. Se ka qenë e stilit të Kadaresë. Më duhet ta them tash, e kam parë në një emision kur thoshte se Enveri ka qenë si një mashtrues sharlatan. Fliste në atë kahje. Bile thoshte se kur e ka lexuar një libër, politik apo letrar i ka lexuar vetëm disa faqe. Dhe kur më binte të rri me të ( me Enverin) thoshte se e kam lexuar këtë e këtë libër. Më la përshtypje, pa lidhje m'u duk kur e dëgjova prej Lirisë.

R.A:- Enverin e kam njohur mirë fort. Dyzet vjet kam qenë. Ja kështu, siç jemi unë e ti tash. Unë isha sekretar i Komitetit Qendror dhe merresha me propagandën dhe politikën e jashtme. Ai kishte nevojë të fliste me mua, d.m.th. e kërkonte puna. Politika e jashtme ishte punë e përditshme, veçanërisht duke marrë parasysh konfliktin me rusët, me jugosllavët...prandaj kjo më ka bërë të jem në kontakt të përditshëm me të. Kështu që e di edhe çfarë lexonte dhe sa lexonte. Ai lexonte shumë dhe si i thonë thellë, jo dy faqe. Dy faqe mbase i ka lexuar Liri Belishova, se s'lexonte më tepër. E kupton, por ai jo, ai lexonte dhe shumë bile. Lexonte libra historikë, libra të letërsisë, kryesisht lexonte libra në gjuhën frënge. Në shqip lexonte ndonjë libër të ndonjë shkrimtari shqiptar ose për historinë shqiptare, por kryesisht lexonte në frëngjisht dhe jo vetëm e lexonte veprën, por edhe e rekomandonte. Unë vetë shumë libra i kam lexuar dhe i kam në shtëpi, sepse m'i ka rekomanduar ai: "lexo këtë libër, lexoje atë libër". Ku e pa Liria?
J.J: A ka diç në atë, se sovjetikët kanë menduar që me Koço Tashkon dhe me Liri Belishovën të rrëzojnë E.Hoxhën dhe M.Shehun? Është mënjanuar Liria apo si ka ndodhur?

R.A:- Shiko, siç e dini Liria ka qenë anëtare e Byrosë Politike, Sekretare e Komitetit. Unë dhe ajo ishim shumë shokë të ngushtë. Ne jemi njohur gjatë luftës, kemi qenë të dy në Kongresin e Rinisë në Helmës, në 1944, jemi zgjedhur të dy anëtarë të Sekretariatit të rinisë dhe që atëherë kemi punuar bashkë, kështu me radhë. Kur e vrau veten Naku, hoqën atë, më hoqën edhe mua nga rinia, pastaj në kongresin e Partisë u kthye ajo, u ktheva edhe unë, ajo në Byronë Politike, unë në Komitetin Qendror të Partisë. U zgjodha në kongres. Kështu kemi shkuar dhe kemi punuar bashkë. Mandej unë vajta në Ministrinë e Arsimit dhe merresha edhe me politikën e jashtme dhe me propagandë. Lirinë e kisha përgjegjëse. Ajo ishte sekretare. Nga vitet 1958-1960 kemi qenë sërish bashkë. Ajo, thënë ndryshe në mënyrë banale, ishte përgjegjësja ime dhe kemi qenë shumë shokë të afërt. Çfarë ndodhi? Më 1960, diku nga muaji prill apo maj i atij viti vajti një delegacion shqiptar në Kinë. E kryesonte ish-kryetari i kuvendit Haxhi Lleshi dhe në këtë delegacion ishte edhe Liri Belishova. Një ditë të bukur kinezët e thërrasin Lirinë. Ka qenë edhe Gogo Nushi aty. Ishte një mbledhje e federatave botërore të sindikatave, dhe ju shpjegojnë në mënyrë të fshehtë se ne po prishemi me sovjetikët se kanë lindur kundërthënie në marrëdhëniet kinezo- sovjetike. Kjo i dëgjoi kinezët dhe të nesërmen shkon në ambasadën sovjetike në Pekin dhe i thotë ambasadorit sovjetik fjalë për fjalë ato që i thanë në mbledhje. Kurse kinezi ua kish thënë këtyre në koinfidencë që të raportonin te ne që të ishim në dijeni. Natyrisht këtë gjë e morëm vesh në Tiranë se ambasadori ynë në Pekin lajmëroi se Liria vajti në ambasadën sovjetike.

J.J.: Këtë me siguri e kanë marrë vesh edhe kinezët?
R.A:- -Medoemos, por neve na erdhi lajmi nga ambasadori ynë, dhe një ditë të bukur domethënë kur morëm lajmin, më thërret Enveri në zyrë dhe më thotë se shiko se ç'na ka bërë Liria. Mirëpo delegacioni do të kthehej në Shqipëri dhe do të vinin nga Moska dhe Enveri më tha mua: "Ore mos na bënë ndonjë proçkë ajo, duke u kthyer të na ndalet më Moskë dhe të bisedojë me Moskën për këtë punë? I them "Po derisa vajti në Pekin s'është ndonjë problem i madh të shkojë në Moskë. "Jo jo, tha, nuk duhet të shkojë më tej, s'ka lezet". Dhe mori kalem dhe letër dhe i shkruan: "Liri duke u kthyer nga Pekini në Shqipëri në Moskë mos u ndal dhe mos shko në Ambasadën Ruse, eja drejtpërdrejtë në Shqipëri. Enveri". Dhe ma jep mua letrën. "Nisja ti", tha. E marr unë letrën e fus në zarf ku shkruaj: "Shoqes Liri Belishova në dorë", dhe thirra korrierin nga Ministria e Jashtme dhe i thashë që të nisej me aeroplan dhe që tani të shkonte në Pekin që t'ia dërgonte Lirisë në dorë. Ai e mori letrën dhe u nis. U takuan në Ulan Bator dhe ia dorëzoi letrën. E mori ajo letrën dhe sikur t'i thoshte "Shko!", shkoi drejt në Komitetin Qendror të Partisë Sovjetike dhe takohet me Sulsovin, Hrushovin. I tha ato që kishte për t'i thënë, dhe vjen në Tiranë. Kur e takoi Enverin, nuk e di çka ka biseduar me të, por di këtë, meqë erdhi në Tiranë, për korrektesë i vajtëm për mirëseardhje. Ajo më tregoi zarfin dhe më tha: "Shkrimi yt është ky?". Dhe duke qeshur i them: "Ke tridhjetë vjet me mua, akoma s'ma njeh shkrimin?". Po mor, tha, e njoh që ç'ke me të, po kot e thashë". Për letrën nuk e ngacmova më tutje. Nuk e di nëse ishte aty apo ku. Fatin letrës nuk e di, zarfi ishte pa të dhe ishte pak i grisur. S'ka rëndësi. Diku nga muaji korrik u bë mbledhje e Plenumit të Komitetit Qendror të Partisë ku u shqyrtua një letër nga Komiteti Qendror që ua dërgoi të gjitha organizatave të partisë, me anën e së cilës njoftonte që kanë ndodhur disa ngatërresa të tilla, mes Partisë Komuniste të Kinës dhe Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Sepse u bë edhe një mbledhje në Bukuresht, në qershor, kështu që duhej implikuar edhe Partia jonë, pasi edhe Hrushovi na kritikoi në Bukuresht. J.J: Më duket se në Bukuresht ju nuk morët pjesë? R.A:- Jo ishte Hysni Kapo atje, dhe ai mbajti këtë qëndrim sipas rekomandimit nga qendra që ne "nuk marrim pjesë në dënimin e asnjë partie. Jemi të mendimit se për çështje të tilla du- Januzaj: “Unë kam hasur te Ramiz Alia një qëndrim të tillë këmbëngulës që tregon se nuk është penduar për asgjë dhe nuk ka pasur nevojë të kërkojë falje. Thoshte se nuk i kam bërë njeriu keq me qëllim het të bëhen mbledhje të përgjithshme të partive komuniste dhe jo këto të gjenden këtu". Për këtë qëndrim u kritikua nga Hrushovi se ne shqiptarët nuk mbajmë qëndrim, por nejse se s'ka rëndësi. Pikërisht për këtë ne i bëmë një letër organizatave bazë për mbledhjen e ardhshme të Moskës dhe qëndrimi i Partisë do të jetë duke parë që ne kemi këtë vijë të përcaktuar, në qoftë se do na bien më qafë. Ne do ta mbanin këtë qëndrim dhe kërkohej që njerëzit të ishin të përgatitur. Atëherë u ngrit Liria dhe tha: "Kjo do të thotë që ne do të ngrihemi kundër Bashkimit Sovjetik kundër Hrushovit! Ai është babai ynë. Si të ngrihemi kundër babait tonë?!" Saktësisht kështu e mbaj mend, sepse kjo i revoltoi njerëzit. Se të thuash kundër BRSS-së hajde mirë, po kundër babait tonë. Çfarë babai ai, si thua kështu! Aty u diskutua edhe ajo që kishte bërë, dhe u përjashtua nga Komiteti Qendror. E kështu me radhë vinin ato, siç ishte stili i kohës. Iku shkoi këtej u internua në Elbasan. Ishte martuar me Maço Çomon. Nejse unë për atë kam rezerva, por kështu bëhej atëherë, s'kishte rrethana të posaçme. Për atë mund të mos bëhej, por s'kam ç'të them.
J.J: po Liri Gega?

R.A:- -Ajo është tjetër stil. Ajo ishte martuar me Dalip Ndreun nga Dibra. Ç'është e vërteta gjatë luftës edhe njëri edhe tjetri ishin konsekuent në luftë. Të dy domethënë, unë s'i kam njohur ndonjëherë. Si fytyrë, por në punë nuk më kanë rënë asnjëherë. Më kanë thënë edhe të tjerët për Liri Gegën se ishte mjaft intrigante. Më kanë thënë shokët e jugut sepse ajo gjatë luftës ka qenë kryesisht në Vlorë dhe në Gjirokastër. Nga këto dokumentet e Partisë rezulton se ka qenë shumë e lidhur me Enverin gjatë Luftës dhe ka pretenduar që të zinte vendin e sekretarit të parë organizativ të Partisë. Domethënë vendin e Koçi Xoxes, por që sipas mendjes së saj Koçi nuk po e bënte si duhej dhe kjo pretendonte të bëhej. Pastaj u kritikua në një mbledhje të plenumit të Beratit në 1944, ku ishte Velimir Stojniçi i Jugosllavisë si përfaqësues i Titos.
J.J: Ky Stojniçi ka qenë edhe ambasador i Jugosllavisë në Shqipëri.
R.A:- Më duket ën fillim fare, pastaj erdhi Josip Gjergja. J.J: Pas gjysmës së vitit 1956, kundër Enver hoxhës ka qenë: Tuk Jakova, Panajot Plaku, Dali Ndreu dhe Liri Gega. A ka qen Liri Gega shtatzënë gjashtëmuajshe kur është dënuar me vdekje?! Është përfolur se është pushkatuar shtatzënë! Kam lexuar në disa libra të autorëve jugosllavë.
R.A:- Jo nuk është e mundur. Jugosllavët kanë shkruar por nuk ka qenë e mundur, nuk e di, absolutisht nuk e di, edhe nëse do të bënte fëmijë, pse priti ditën e fundit? Dua të them se pushkatimi i tyre ndodhi më 1957-n, nga 1945-a janë 12 vjet kohë gjatë së cilës ka bashkëjetuar me Dalip Ndreun. Atëherë ishin edhe të rinj. Tash Liri Gega ish goxha në moshë.

PJESA E DYTE E INTERVISTES U PUBLIKUA SOT NE GAZETEN SHQIPTARJA.COM
ME TITULL: "ALIA: UNE ME MEHMETIN NUK KAM SHKUAR MIRE
 
Januz Januzaj: A ka pasur grupacione në Partinë e Punës, ose familjare, sipas grupeve të interesit?
Ramiz Alia: Shiko grupe të organizua nuk ka pasur,sepse nuk lejoheshin. Por a ka pasur me prirje të ndryshme? Me siguri ka pasur. Them ka pasur, jo në kuptimin të organizuar, domethënë ka pasur një mendim njëri, një mendim tjetri, tjetri një tjetër, por në mënyrë të organizuar si grup nuk ka pasur.

J.J: Sepse tash, disa thonë unë i marr me rezerva, po përpiqem t'u afrohem, t'i kap ashtu siç ka qenë, sepse Ramiz Alia nuk i përkiste asnjë krahu, ishte i vetëm. A mund të jetë kjo një fuqi politike dhe morale jotja?
R.A:- Jo nuk është ndonjë zgjedhje politike. Jo, jo e kuptoj por ka problem. Unë fillova veprimtarinë time si udhëheqës rinie. Ky ka qenë funksioni im i parë dhe i tillë jam futur në Parti dhe në udhëheqje, etj. Pastaj unë nuk kam pasur tendenca t'i shkoj para njërit apo tjetrit. Un jam përpjekur të jem korrekt me atë vijë që përcaktohej nga Partia. Shiko, ato tendencat dukeshin në fushën e zhvillimit ekonomik, e kupton. Domethënë aty bashkoheshin grupe njerëzish që ishte të them për kooperativat. Për këtë të themi bashkoheshin me njëri-tjetrin. Me këto gjëra nuk jam marrë. Nuk kam pasur ndonjë dhe çuditërisht, për shembull Mehmet Shehu. Unë me Mehmet Shehun nuk kam shkuar mirë, jo se...

J.J: Jo, të kuptoj, si personalitet keni qenë të ndryshëm.
R.A.:- Ashtu tipa të ndryshëm. Unë isha tjetër njeri, ai tjetër, më kupton?

J.J: Më ke thënë hapur e çiltër se e konsideroje si njërin prej punëtorëve...
R.A.:- Njëri nga njerëzit më të qartë politikisht dhe ideologjikisht, me të tëra. Unë kisha respekt për të dhe ne kuptimin partiak. Shiko, ai ishte njeriu që sa herë shikonte në Këshillin e Ministrave problemet që kishin të bënin me arsimin kulturën, politikën e jashtme, medoemos sapo të caktohej mbledhja më telefononte mua, meqë në Komitetin Qendror e kisha sektorin tim.
J.J: Për kulturën kam shumë çështje për të sqaruar...
R.A.:- Dhe ai më pyeste "kemi këtë projekt, shikoje një cikë, je dakord?" Dhe unë i shikoja natyrisht më përpara, sepse e dija programin e tij dhe i thosha jo...
J.J: Domethënë edhe si udhëheqës keni qenë korrekt?
R.A.:- Korrekt, domethënë varri do na mbulojë. Por, po, po korrekt.

J.J: Kush ka qenë Bilbil Klosi?
R.A.:- Bilbil Klosi ka qenë Ministër i Drejtësisë. Ishte baxhanak me mua, sepse gratë i kishim motra.

J.J: ...Salla ku mbaheshin mbledhjet e Komiteti Qendror të PPSH-së, jo vetëm në kuptimin figurativ, por edhe në kuptimin e vërtetë kanë qenë poshtë rrjedhojave normale skena reale e disa prej tragjedive njerëzore, politike, kombëtare e shtetërore të Shqipërisë. Aty do të gjykoheshin e do të dënoheshin Bedri Spahiu e Tuk Jakova, Liri Belishova, Fadil Paçrami, Todi Lubonja, Agim Mero, Petrit Dume, Hito Çako, Rrahman Parllaku, Abdyl Këllezi, Koço Thedhosi e Kiço Ngjela, Mehmet Shehu, Kadri Hazbiu, Feçor Shehu e Llambi Ziçishti...
R.A.:- Shiko, të gjitha mbledhjet që bënim ne incizoheshin.

J.J: të gjitha janë incizuar?
R.A.:- Të gjitha.

J.J: Dhe janë ato sot?
R.A.:- Po duhet të jenë dhe po o nxjerrin një nga një. Shiko janë të gjitha mbledhjet e Byrosë Politike, të gjitha mbledhjet e sekretariatit, të gjitha mbledhjet e Komitetit Qendror të Partisë dhe jo vetëm kaq, në ora 11.00 për çdo ditë bënim takim.

J.J: E ke fjalën Byroja, Komiteti Qendror apo shokët?
R.A.:- Nga ora 11:00 mblidhej sekretariati, kështu pinim duhan bënim muhabetete të lira dhe të gjitha regjistroheshin. Të gjitha. Vinte Enver hoxha në zyrën time, unë e regjistroja.

J.J: Edhe takimet joformale?

R.A.:- Po, po të gjitha janë.
............................
(Shkurtohet-Red)

J.J: I ke parë dyqanet sesi janë furnizuar, e ke ditur gjendjen e popullit shumë mirë...
R.A.:- Gjendjen e dija, edhe që s'ishte gjendja e mirë e dija.

J.J: Po i keni biseduar këto ndonjëherë në Komitetin Qendror, a në Byro?
R.A.:- Po i kemi biseduar, por çka të bënim, se problemi ishte kujt ta shtrijmë dorën, më kupton. Prandaj edhe po rrinim me veten tonë, po hanim dhjamin tonë. Ky ishte një problem ekonomik dhe këtu pastaj, pa dyshim...

J.J: Tash vijon pikërisht tek pikëpamja, te ideologjia...
R.A.: -Jo, s'është ideologjia.

J.J: Pse jeni mbyllur ashtu?!
R.A: - Këtu është më tepër nacinalziami sesa ideologjia

J.J: Tash po më duket se po e zbut
R.A.: - Shiko ideologjia ishte sa u këputën me rusët. Aty ishte ideologjia.

J.J: Po, mandej e vazhduat ideologjinë më Kinën. Unë di se keni qenë nacionalist në raport me Kosovën, me shqiptarët. Gjithnjë të ndarë, por në zhvillim nuk besoj se ka ndikuar nacionalizmi.
R.A: - Po mirë pajtohem, ti mund të thuash ashtu, mund të thuash se është ideologjike.

J.J: Po pse u prishët me Kinën. Prishja me Kinën është ideologjike?
R.A.: -Ashtu pra, e saktë. Nuk ta kundërshtojë këtë. Mundësisht të vijmë nga fundi...

J.J: I kam përcjellë këto dosje të rastit të Beqir Ballukut, Mehmet Shehut dhe të Kadri Hazbiut. Në njërin ke qenë anëtar i Gjyqit në Durrës për Beqir Ballukun?
R.A.:- Jo s'kam qenë në asnjë gjyq, por në byro kemi qenë.

J.J: Në komision nuk ke qenë?
R.A.:- Jo, në mbledhjen e Byrosë s'e kemi bërë asnjëherë komisione.

J.J: SE Veli LLakaj thotë se ka ardhur me një letër te ti?
R.A.:- Veli Llakaj? Nuk e di kur ka ardhur. Ka ardhur tash vonë.

J.J: Jo, në atë kohë për rastin e Beqir Ballukut, sepse edhe ai e ka pësuar. E keni mënjanuar.
R.A.:- Mundet, nuk e di.

J.J: Madje ai thotë se Rrahman Pllakun e ke pyetur sesa armë ke?!
R.A.:- Ato duhen të kenë qenë më mbledhjen Komandës së Përgjithshme.

J.J: Ai thotë se kjo ka ndodhur në Komitetin Qendror?
R.A.:- Mund të ketë qenë aty, por këta s’kanë qenë anëtarë në Komitetin Qendror.

J.J: Ç'ka thotë Kadareja se i është ndalur një vepër prej teje?
R.A.:- Kadaresë?!

J.J: Po?
R.A.:- Jo

J.J: Petro Markos?
R.A: Jo, jo vepra unë s'kam ndalur asnjëherë. Kadaresë kurrën e kurrës. Kadareja tash flet. Ka qejf të flasë Kadareja. Nuk i është ndalur, as atij, as Petro Markos.

J.J: E ke njohur Mitrush Kutelin?
R.A.:- Jo. Nuk kam pasur ndonjë kontakt.

J.J: Kadareja flet për një poet që është dënuar me vdekje?
R.A.:- Nuk e di për kë e ke fjalën.

J.J: Nëse nuk gaboj, në Kukës ka qenë.
R.A.:- Kukës? Nuk e di. Pa shiko, ka pasur ndonjë nga këta. Po me vdekje nuk besoj të jetë dënuar ndonjë. Në qoftë se është fjala për ndonjë që ka qenë në burg për një kohë të gjatë e mund të ketë vdekur, nuk e di. Por që ka pasur kështu në burg, ka pasur. Ka pasur shkrimtarë. Po kështu e dëgjova dhe unë...

J.J: Nëse bëhesh ashtu, më mirë të shkosh në atë dynja.

R.A.:- Atje s'është të shkosh...

J.J: S'më kuptove se çfraë të thashë, nëse bëhesh matuf, shko në atë dynja.
R.A.:- Aha, ashtu e di, mor e di, por nuk e bëj për matufllëk.
...................... .
(Shkurtime-red)

J.J: Një gjë. Sot ta përfundojmë me një ngjarje të keqe dhe një të mirë. E keqja, ai zhvillim i keq në mes të shokëve... Nuk arritët, ti apo kushdo prej shokëve që të mos shkojë deri në fund qëndrimi me Beqir Ballukun...Kur keni dashur ta shtrini përtokë një funksionarë të lartë partiak e shtetëror i keni hyrë edhe me një vullnet njerëzor, me një ambicie pushtetare dhe me një kureshtje antonimike speleologjike! Analizë me prejardhje njerëzore dhe natyrore!
R.A.: (Për një çast shtanget dhe me vështron, i prekur, pa mundësi sesi t'ia nis. Edhe pamja e fytyrës i ndërron. Nuk e kisha parë për ndonjëherë të tillë!) -Ato morën si të thuash, tërhoqën njëra-tjetrën. Doli ky problemi i Beqir Ballukut, që ishte lidhur me disa teza ushtarake që po përgatiste Beqiri, por natyrisht s'ishte ai autori. Sipas Mehmetit dhe Hysniut, që e analizuan këtë veprimtari të Beqirit, ato teza binin në kundërshtim me tezat që kishte miratuar Këshilli për mbrojtjen e vendit pas një rreziku. Dhe u konsiderua kjo si një ndërhyrje e Beqirit ndaj Tezave të Mbrojtjes, ndaj vendimeve të Komitetit Qendror të Partisë, etj. Dhe mbi këtë bazë pastaj u bë gjithë ajo gjullurdi që kapi Beqir Ballukun në fillim.

J.J: Kadri Hazbiun?
R.A.: - Jo, pastaj Petrit Dumen dhe Hito Çakon. Sepse pasi u dënua Beqir Balluku, Enveri shtroi çështjen: More ky Beqiri vetëm i ka bërë këto punë?". U dënua Beqiri, por vetëm ai. Dhe pastaj, duke e shqyrtuar më tej, dolën edhe këta të dy që ishin dakord me këtë rrugë dhe kishin kontribuar në këtë çështje, dhe pastaj i mori lumi të tërë.

J.J: Nuk keni pasur disi mundësi, apo nuk di si të shprehem, guxim që të mos e qitnit në Komitetin Qendror, por ta shtjellonit në Byronë Politike me 10-15 veta, dhe në atë rreth të ngushtë ta mbyllni?
R.A.:- T'ia falnim?!

J.J: Të mënjanohen, të qiten anash.
R.A:- - E mora vesh, por s'ishte ashtu...

J.J: ...vetëm të shihet mbledhja dhe të lexohet proces-verbali se ç'ka keni thënë... Nuk ka nevojë që asaj mbledhjeje, atij shpirti politik t'i bëhet Radiografi, mjafton fotografia... Diskutime të shokëve, zyrtare dhe të ftohta, ku mbulohen njerëz të vdekur para kohe në emër të idealit të Partisë. Leximi i dosjeve është një përjetim traumatologjik, një mendje që shkel çdo gjë përpara!
R.A.:- S'ishte gjë ajo. Ajo ishte për mua, të them të drejtën kur u dënua Beqiri u habita, sepse Beqiri nuk ka qenë ndonjë njeri dijetar nga ana e doktrinë ushtarake, një. E dyta, Beqiri ka qenë një njeri shumë i lidhur me Enver Hoxhën dhe ia dinte shumë për nder karrierën e tij Enverit. Gjatë luftës, Beqiri ka pasur dy disfata të mëdha. E para, ai ka qenë në Tiranë komnadanat i njësiteve guerrile gjatë luftës. E dyta, u bë komandant i Brigadës së Dytë në rrethin e Elbasanit. Por, në operacionin e parë të gjermanëve Brigada e tij u shpartallua. Një e keqe e këtij Beqirit, por megjithatë ai pati mbështetjen e Enverit dhe u rikrijua madje një brigadë partizane dhe Beqiri u vu në krye. U graduan dhe u dekoruan të gjithë këta, Mehmet Shehu, Petrit Dumja, Shefqet Peçi e disa komandantë brigadash. U dekoruan Heronj të Popullit, por ky jo. Beqirit iu shpartallua Brigada, por Enveri e ngriti në karrierë. Unë mendoja se nuk do të vepronte gjë kundër Enverit, po ku di unë ai Raporti që bënë Mehmeti dhe Hysni Kapo. Ai i kishte punuar këto teza Beqiri? Jo, por për komandën tij i kishin përpiluar këta dy oficerët...

J.J: ... Ai u tregua i pasinqertë dhe nuk bëri asnjë përpjekje sadopak serioze për të sqaruar situatën, ka thënë Manush Myftiu për Beqir Ballukun në ato mbledhjet famoze si gjyqe. Po s'e kanë rrezikuar në atë farë mase shtetin, ta hajë dreqi!
R.A.:- Supozohej që të bëhej luftë...

J.J: Çfarë lufte bre...?! Keni menduar ta ndryshoni botën, por asnjëherë veten...Në hapjen e Mbledhjes së Kuvendit Popullor të datës 6 maj, 1976, Enver Hoxha me pamje solemne u çua nga vendi dhe me një letër në dorë u drejtua nga të pranishmit: "Këtu kam kërkesën e Beqir Ballukut dhe të puçistëve të tjerë për t'u falë jetën. Si thoni ju, t'i pushkatojmë apo jo?". Sakaq sallën e pushtoi heshtja. Të gjithë mbetën të befasuar. Çfarë kërkonte kreu i tyre tash që gjeneralët kishin shkuar në botën tjetër?!

R.A.:- Nuk ka qenë kështu, por nejse...Kam menduar se Enveri do ta kapërcejë disi këtë gjë...

(Shkrimi u publikua ne gazeten Shqiptarja.com 5- 6 tetor)
sg/shqiptarja.com