'Sistemi fitues që i merr të gjitha ndërkohë që popullariteti fundoset', kriza e Turqisë trondit besimtarët e Erdoganit

Një studim në zemrën e Turqisë është bërë nga Reuters, ku duke pyetur qyetatarë të ndryshëm zbulojnë detaje të qeverisjes së Erdoganit dhe mbijetesës së një populli tashme në inflacion dhe krizë ekonomike drastike. Një popull i zhgënjyer, i lodhur dhe i strapacuar nga një lider i cili sipas tyre, po i lë të fundosen. Të pyetur nga media e huaj, populli u shfaq i tejngopur dhe i pashpresë për të siguruar konsumet jetike të ditës. 

Punëtori turk Hasan Sarikaya thotë se ai nuk ka punë, nuk ka para dhe nuk ka shpresë për një të ardhme më të mirë, ndërsa presidenti Tajip Erdogan, lideri që ai mbështeti për vite mbetet në pushtet. Ashtu si shumë njerëz në qytetin industrial të Konias në qendrat konservatore të Turqisë, që gëzonte një bum ekonomik në vitet e para të epokës së Erdoganit, Sarikaya është goditur nga rrëzimi i lirës, inflacioni spirale dhe rënia e biznesit. Fatkeqësitë e tyre mund të sjellin telashe për Erdoganin, pasi dhimbja ekonomike gërryen mbështetjen për politikanin më të suksesshëm modern të Turqisë dhe i transformon zgjedhjet e ardhshme, që do të zhvillohen në mesin e vitit 2023, në provën më të ashpër të dy dekadave të tij në pushtet.

"Kërkoj punë, nuk mund të paguaj borxhet e mia... nuk ka zgjidhje. Njerëzit janë të ngopur tani," tha Sarikaya, 31, duke folur në një rrugë të frekuentuar Konya. "Unë votova (për Erdogan) për vite me radhë... Shikoni tani, ai nuk do të mund të shpëtojë veten."

LEXO EDHE:
Përpjekjet e Turqisë për të fituar një rol më të madh ndërmjetës më 2025

Apeli i qëndrueshëm i Erdoganit përmes më shumë se një duzinë triumfeve në zgjedhjet kombëtare dhe lokale bazohej në një histori të rritjes ekonomike dhe vlerave të devotshme konservatore, të cilat entuziazmuan miliona turq myslimanë, të cilët ishin ndjerë prej kohësh të injoruar nga një elitë laike. Konya, shtëpia e poetit mistik sufi të nderuar të shekullit të 13-të, Rumi, ka qenë një bastion për Partinë e tij AK (AKP), duke u kthyer nën sundimin e tij nga një qendër bujqësore në një central elektrik industrial.

Erdogan fitoi 75% të votave të Konias në zgjedhjet presidenciale të vitit 2018 dhe mbështetja e AKP-së ishte më e lartë se në të gjitha, përveç njërës nga 81 provincat e Turqisë. Ky dominim tani kërcënohet nga një grup sfidash të paprecedentë. Banorë të tjerë të Konias që folën për Reuters, duke përfshirë punëtorë industrialë, fermerë dhe studentë, i bënë jehonë vajtimit të Sarikaya për rritjen e çmimeve dhe më pak vende pune. Megjithëse shumë thanë se do të qëndrojnë me partinë e Erdoganit në zgjedhjet e ardhshme, sondazhet kombëtare gjatë vitit të kaluar sugjerojnë se zhgënjimi i Sarikaya është pjesë e një tendence më të gjerë, me partitë opozitare që shkojnë përpara AKP-së dhe aleatit të saj parlamentar, nacionaliste MHP.

"Asnjëherë nuk kemi parë një mbështetje kaq të ulët për AKP-në në të kaluarën," tha Sinan Ulgen, drejtor në Qendrën për Ekonominë dhe Studimet e Politikës së Jashtme me qendër në Stamboll. “Ka një perceptim të shtuar se në vitin 2023 do të ketë ndryshime politike”.

Erdogan ka qeverisur Turqinë, fillimisht si kryeministër dhe më vonë si president, që nga viti 2003. Tre vjet më parë ai mori pushtete më të gjera nën një presidencë të re ekzekutive që kritikët thonë se krijoi një sistem hiper-centralizuar të papajisur për të trajtuar sfidat ekonomike, politike dhe të sigurisë të Turqisë . Fuqia u hodh nga institucionet dhe ministritë në pallatin e gjerë presidencial në Ankara. Erdogan ka shkarkuar tre guvernatorët e bankës qendrore që nga viti 2019 dhe ka shkarkuar tre politikëbërës të bankave në tetor.

Erdogan thotë se banka qendrore mbetet e pavarur, por ajo iu përkul thirrjes së tij për të ulur normat e interesit shumë poshtë inflacionit, duke shkaktuar një rënie prej 56% të lirës këtë vit dhe duke rritur koston e jetesës për turqit e zakonshëm. Presidenca nuk iu përgjigj një kërkese për koment mbi ndikimin e politikës së qeverisë në ekonomi dhe në mbështetjen për Erdoganin. Kundërshtarët e tij, të fuqizuar nga një mbështetje e madhe, janë në ofensivë , duke e akuzuar atë se e ka çuar Turqinë në varfëri.

Problemet e Erdoganit shtohen nga vetë sistemi presidencial që ai mbrojti, i cili kërkon një shumicë absolute votash në kutinë e votimit, duke u mohuar kandidatëve mundësinë e ndërtimit të aleancave për të arritur pragun. Sondazhet sugjerojnë se tre rivalë të mundshëm - kryebashkiakët e Stambollit dhe Ankarasë, të dy nga opozita kryesore Partia Popullore Republikane (CHP) dhe lideri i Partisë nacionaliste IYI - do ta mundnin atë në një garë të drejtpërdrejtë.

"Është një sistem 'fituesi merr të gjitha' - që rrit rrezikun në një kohë kur popullariteti i tij politik po fundoset," tha Ulgen.

"NJË SULTAN NË VJESHTË"

Për herë të parë në zgjedhje, Erdogan do të përballet gjithashtu me dy parti të shkëputura të krijuara nga anëtarët themelues të AKP-së së tij. Njëra është Partia Gelecek (E Ardhmëria), e udhëhequr nga ish-kryeministri Ahmet Davutoglu, tjetra drejtohet nga ish-aleati i Erdoganit, Ali Babacan. Të dy u ofrojnë votuesve të zhgënjyer të AKP-së një shans për të refuzuar Erdoganin pa braktisur vlerat e tij konservatore.

"Nëse votuesit duhet të bëjnë një zgjedhje dhe janë të orientuar nga e djathta, ata do të gjejnë një parti tjetër të krahut të djathtë më afër tyre," tha Hasan Ekici, kryetar lokal i Partisë Gelecek në Konya.

Ndërsa mbështetja kombëtare për partitë e reja mbetet në një shifër të ulët, edhe ndryshimet margjinale ndaj tyre mund të dëmtojnë Erdoganin aq sa të kthejë tavolinat.

"Zhvillimet që nga viti 2018 kur Turqia pati krizën e saj të parë ekonomike nën Erdoganin... të gjitha tregojnë faktin se Erdogan është një sulltan në vjeshtën e karrierës së tij," tha Soner Cagaptay, drejtor i Programit të Kërkimeve Turke në Institutin e Uashingtonit për Afër. Politika Lindore.

Shqetësimi për shëndetin e liderit 67-vjeçar, i kundërshtuar nga pallati presidencial, është turbulluar gjithashtu. I njohur si një orator i zjarrtë, Erdogan është shfaqur ndonjëherë i lodhur dhe i zbehtë vitin e kaluar, duke ecur në siklet dhe duke dremitur para kamerës. Në një vend ku gjysma e popullsisë është 31 vjeç ose më pak, shumë nuk kanë njohur asnjë lider tjetër. Erdogan thotë se turqit e rinj duhet të vlerësojnë përparimin e vendit të tyre nën drejtimin e tij, por ai ka luftuar për të fituar mbi shumicën e të rinjve. Megjithatë, partia e Erdoganit gëzon ende më shumë mbështetje se çdo tjetër dhe mund të mbështetet në mbështetjen pothuajse të plotë nga mediat e zotëruara kryesisht nga mbështetësit e tij. Sundimi i tij dëshmoi një bum ndërtimi dhe përmirësim të shërbimeve shëndetësore, dhe turqit fetarë e mirëpritën përfundimin e tij të kufizimeve për mbajtjen e shamive. Aleancës së lirshme të kundërshtarëve të tij i mungon një platformë politike e dakorduar dhe ende nuk ka zgjedhur një kandidat presidencial. Por pasiguria në rritje mbi perspektivat e Erdoganit po përhapet në botën më të gjerë, ku ai ka bërë përpjekje paraprake për të riparuar marrëdhëniet e tensionuara me disa nga aleatët dhe rivalët e Turqisë. Unal Cevikoz, një ambasador në pension, tha se vende të tilla si Egjipti dhe Izraeli, për një kohë të gjatë në mosmarrëveshje me Erdoganin, nuk ishin në nxitim për t'u përballur me të.

"Njerëzit e kuptojnë se era e ndryshimit tani po fryn dhe të gjithë presin një ndryshim në qeveri," tha ai

G.MO/Shqiptarja.com

TAG:
• turqi
• erdogan
• kriza ne turqi