Pak ditë më parë, përfaqësuesi për Shqipërinë i Fondit Monetar ndërkombëtar nuk iu ”fsheh” as mediave, për të shprehur krahas optimizmit mbi një rritje ekonomike të lehtë gjatë qeverisjes njëvjeçare të Aleancës për Shqipërinë Evropiane, edhe shqetësimin për rrezikun që kërcënohet nga problemet në prodhimin dhe konsumin e energjisë elektrike, si edhe nga shpenzimet që duhet të përballojë ky buxhet prej penaliteteve të sanksionuara në vendimet e Gjykatës për të Drejtat e Njeriut me seli në Strasburg vendime këto që detyrojnë Shtetin shqiptar, prej afro 20 vjetësh Anëtar i Këshillit të Evropës dhe Palë e një Konvente bazë të tij, që t’u paguajë shuma gjithnjë e më të konsiderueshme shtetasve të vet, të cilët si ankuesë pranë asaj Gjykate për moskthimin apo moskompensimin e pronave të veta, përherë e më tepër po e fitojnë të drejtën për t’i gëzuar ato, duke u dëmshpërblyer në mënyrë të atillë që interesi publik të mos prevalojë domosdoshmërisht dhe dhunshëm mbi atë të ankuesve. Këtë shqetësim të shprehur nga përfaqësuesi i FMN e shfrytëzuan qarqe të opozitës politike, përkatësisht Partisë Demokratike, deri para një viti në pushtet, që nëpërmjet një deputeteje të grupit parlamentar të saj të shfrehte mllefin dhe xhelozinë e saj ndaj qeverisjes aktuale, duke mbushur ekranet televizive dhe faqet e shtypit të përditshëm me pretendimin, se Kryeministri Rama paska mashtruar kur ka thënë që ishte rënë dakord me Strasburgun që të mos jepeshin prej tij disa vendime mbi ankimet e shtetasve shqiptarë derisa brenda një viti Qeveria të gjente zgjidhjet e pranueshme nga të dyja palët.

Në të vërtetë, Rama nuk e ka siguruar publikun vendas për këtë lloj akordi me Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut,por veçse i kërkoi asaj që t’i shtynte edhe për ca kohë afatet e ngushta që kjo i kishte vënë Shtetit tonë për alternativat e dëshirueshme. Ndërkohë, ajo që të vriste veshin prej anatemave që kërkonte të lëshonte opozita edhe në këtë drejtim ka të bëjë me faktin, sipas të cilit, çdo problem ende i pazgjidhur për kthimin dhe kompensimin e pronave private shtetasve – pronarë të tyre, prej kohësh mbartet nga qeverisja e mëparshme e njohur fare mirë, brenda dhe jashtë vendit, për zhvillimin e metastazave të një korrupsioni gjithnjë e më galopant, që nuk u frenuan kurrsesi as gjatë periudhës tremujore të transferimit të pushtetit më 2013.
 
Sidoqoftë, e vërtetë është gjithashtu që Gjykata e të Drejtave të Njeriut nuk e mori parasysh kërkesën e Qeverisë shqiptare për shtyrje të afateve kohore që i kishte lënë kësaj në dispozicion dhe para pak kohësh shpalli vendimet përkatëse. Por, shqetësimi i shprehur nga kancelaritë e Grupit Financiar më të madh të botës ndoshta nuk do të bazohej vetëm mbi formulimin e këtyre  vendimeve, për t’i vlerësuar si përbërës të një prej dy vektorëve që do të godisnin financat tona publike, nëse nuk do të pritej edhe shqyrtimi i dhjetëra dosjeve të tjera, të cilat për nga natyra e tyre dhe zgjidhjet e njëjta që imponojnë mund të përmbyllen së shpejti me dy vendime pilot. Pasojat për Palën shqiptar sigurisht që janë të ndjeshme.
 
A mund të shmangen ato, pa u marrë urgjentisht prej shtetit tonë zgjidhjet më të dëshirueshme, më të mundshme dhe më të pranueshme reciprokisht? Përgjigjja pohuese e kësaj pyetjeje është pothuajse e pamundur. Pothuajse e pamundur, aq më tepër po të shfletosh një Raport mbikëqyrjeje të Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës, ku përmendet rasti i çështjes ”Gjyli kundër Shqipërisë” (nr. 32907/07, datë 20.09.2009) në referim të vendimit përkatës të Gjykatës Evropiane me seli në Strasburgut, sipas së cilës, ”neglizhenca për të zbatuar vendimet gjyqësore   përfundimtare... është një problem sistematik në Shqipëri”. Kjo Gjykatë -organ për respektimin dhe zbatimin e Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut -, përgjithësisht u përmbahet pesë qasjeve kryesore për interpretimin e dispozitave të KEDNJ, ndërsa për zbërthimin konkret të këtyre qasjeve ka plot Manualë dhe Komentarë të publikuar herë pas here zyrtarisht nga Këshilli i Evropës. Por, le të ndalemi në këto radhë te privimi  nga e drejta e pronësisë, për çka është dënuar vazhdimisht Shteti shqiptar në përfundim të gjykimeve të çështjeve të ankimuara prej shtetasve të tij.
 
Gjatë shfletimit të Manualit nr. 10 për të drejtën e pronës sipas KEDNJ (2007) mund të lexosh në faqen 10 këtë përcaktim: ”Privimi nga e drejta e pronësisë është një ndërhyrje e drejtpërdrejtë ose e tërthortë e autoriteteve shtetërore në thelbin dhe përmbajtjen e së drejtës së pronës, nëpërmjet veprimevea mosveprimeve arbitrare, që kanë si qëllim zhvlerësimin dhe mohimin në thelb të pasurisë”. Me këtë përkufizim mund të kuptohet që privimi nga e drejta e pronës nuk është thjesht një ndërhyrje në posedimin e pasurisë apo kontroll i së drejtës së pronës, por zhvlerësimi i të drejtave ligjore të saj. Në këtë kuptim bëhet dallimi i qartë dhe i pangatërrueshëm me përmbajtjen e atij që njihet në literaturën e kësaj fushe si Rregullit 3, i cili i referohet kufizimit të pronës, por jo cenimit në thelbin e saj. Për të përcaktuar, nëse ka patur ose ka privim të së drejtës së pronës, studiuesit thonë se duhen parë dhe shqyrtuar në kompleksitet rrethanat e ngjarjes, duke ditur që forca shtrënguese e shtetit nuk vjen vetëm përmes ligjeve që rregullojnë një marrëdhënie juridike të caktuar, si edhe me anë të vendimeve të pafundme, që nga shteti mund të justifikohen me interesin publik, por që në thelb mund të përbëjnë shkelje të të drejtave themelore të njeriut. Edhe vetë Gjykata e Strasburgut vlerëson rast pas rasti të gjithë elementët e ngjarjes, për të arritur në konkluzionin, nëse ka të bëjë me privimin e së drejtës së pronës dhe në çfarë forme paraqitet ky privim, në referim të rasteve të shpronësimit faktik të pronës. Kështu, kjo Gjykatë mund ta konsiderojë privimin nga prona në pajtim me nenin 1 të Protokollit 1 të KEDNJ vetëm nëse ai kryhet në përputhje me garancitë, që kalimthi po i shënojmë më poshtë.
 
Privimi të jetë i ligjshëm, pra që parimi i ligjshmërisëtë jetë i qenësishëm në interpretimin e çdo ndërhyrjeje të ndërmarrë ndaj të drejtës së pronës. Për çdo ndërhyrje të tillë (në përputhje me ligjin), autoritetet shtetërore duhet bëjnë të njohur qëllimin e ndërhyrjes dhe të justifikojnë përputhjen e mjeteve të përdorura prej tyre me qëllimin e shpallur. Gjithashtu, Gjykata ka theksuar në disa vendime të saj (për shembull, në atë të çështjes ”James dhe të tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar” – 21.02.1986)që, kur diskutohet nëse ndërhyrja ka qenë e ligjshme apo jo, termi ’ligj’ dhe ’ligjshmëri’ të jenë të lidhur ngushtësisht me cilinë e aktit ligjor dhe me pajtueshmërinë e këtij të fundit me parimet e shtetit të së drejtës. Në këtë këndvështrim kërkohet që ligji i zbatueshëm për çdo ndërhyrje në të drejtën e pronës të jetë i aksesueshëm, pra, të njihet nga publiku dhe të përdoret me efiçencë. Privimi të kryhet për ’interes publik’, interes ky që interpretohet rast pas rasti, në varësi të atyre  ndërhyrjeve në të drejtën e pronës, të cilat shtetet priren t’i justifikojnë për hir të ’interesit publik’. Ndërsa Gjykata nuk merret me interpretimin e këtij nocioni, ajo analizon arsyetimin, ngjarjen konkrete apo një situatë të caktuar, që sipas shtetit përkatës paska sjellë interes për gjithë komunitetin.
 
Testi që Gjykata zbaton për zbërthimin e këtij kushti është i njëjtë për të gjitha shtetet. Por, meqë praktikisht është vërtetuar që probleme të caktuara në shoqëri të ndryshme interpretohen dhe zgjidhen ndryshe, Gjykatës i ka lindur nevoja që përveç standardeve të përgjithshme, t’i shqyrtojë dosjet edhe me standarde specifike për situata të caktuara në një vend të veçantë. Në një vend të veçantë, si Shqipëria me politikën e ndjekur në regjimin e pronave. Privimi të jetë proporcional, domethënë që ndërmarrja e masave nga autoritetet shtetërore ndaj të drejtës së pronës për qëllime të interesit publik duhet të jetë e balancuar. Testimi i balancës përfshin jo vetëm raportin e ngushtë masa të ndërmarra – interes publik, por edhe pajtueshmërinë e ndërhyrjes në të drejtën e gëzimit paqësisht të pronës me të gjitha të drejtat e tjera që individi gëzon sipas Konventës. Shteti për të realizuar politikën e vet ekonomike, për të arritur objektivat sociale dhe qëllimin e rëndësishëm, siç është interesi publik, nuk mund t’i ngarkohet subjektit të së drejtës së pronës private një barrë e rëndë që ia mohon këtë të drejtë. Çdo pasiguri legjislative apo administrative pse e krijuar nga praktika të paqarta përbën një faktor Gjykata e merr parasysh për vlerësimin e sjelljeve të autoriteteve shtetërore.
 
Privimi të jetë në harmoni me parimet e përgjithshme të së drejtës. Prandaj në përmbajtjen e paragrafit të dytë të nenit 1 të Protokollit 1 të Konventës shënohet termi latin ’inter alias’, çka nëtë rast do të thotë që privimi nga e drejta e pronësisë mund të justi􀂿 kohet vetëm nëse ndërmerret dhe kryhet në përputhje me këto parime. Në vendimet e çështjes ”Vrioni dhe të tjerë kundër Shqipërisë” (29 Shtator 2009) dhe Delvina kundër Shqipërisë (8 Mars 2011), veç të tjerash, Gjykata u kujtoi autoriteteve shqiptare, se ndërhyrja bëhet jo proporcionale nëse nuk vendoset një balancë e drejtë në çdo rast midis interesit të titullarit të pronës dhe interesit publik, për të evituar që titullari i pronës të dëmtohet në mënyrë të paarsyeshme, si pasojë e kësaj lloj ndërhyrjeje.
 
Gjykata e Strasburgut ka konstatuar, veçanësisht për Shqipërinë, se asnjëri prej akteve ligjore për kthimin dhe kompensimin e pronave ish–pronarëve nuk parashikon afate specifike ankimi, madje edhe asnjë mjet juridik efektiv për të ushtruar të drejtën e ankimit. Duke pasur parasysh mangësi të tilla, Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës, në cilësinë e autoritetit që mbikëqyr procesin e zbatimit të vendimeve të Gjykatës së Strasburgut, para disa vitesh ka theksuar në një Raport të tij rëndësinë e parashikimit të një mjeti juridik për vendimet administrative mbi pretendimet për kompensim, duke u kërkuar autoriteteve shqiptarë të krijojnë një mekanizëm të thjeshtë dhe të qartë në këtë drejtim, të krijojnë një hartë të standardizuar, një sistem elektronik të dhënash dhe statusin e secilit subjekt që pretendon kompensimin.
 
Tejzgjatja dhe zvarritja prej kohësh e këtyre proceseve dhe e të tjerave që kanë lidhje me zgjidhjen njëherë e mirë të problemeve dhe ngërçeve në zgjidhjet e dëshiruara për gëzimin paqësisht të së drejtës së pronës, nuk mund sillte tani një gjendje të tillë, e cila identifikohet edhe si një vektor, që rrezikon të godasë edhe buxhetin e shtetit. Prandaj, çdo hap i ngadaltë për garantimin e kësaj të drejte themelore të njeriut s’mund të çojë vendin shumë përpara, në mos përveçse mbrapa.
 
Shkrimi u publikua në Shqiptarja.com, (Print) më 26.07.2014
 
Redaksia Online
(e.s/shqiptarja.com)