Një arkivë e dokumentuar në një marrëdhënie humanizmi të ndërtuar në shekuj, mes dy popujve, me dokumente të ndryshme të shkruara dhe të pashkruara që datojnë prej antikitet me praninë e Sinagogës së parë në Sarandë në shek.VI-të Mbas.Krishtit, kur kanë filluar të hidhen dhe rrënjët e para të marrëdhënieve të shqiptarëve me komunitetin hebraik, për të ardhur deri në periudhën e Perandorisë Osmane, në Mesjetë.
