​Siesta e së martës nga
Gabriel García Márquez

Treni kaloi nëpër tunelin e malit me dhe të kuqërremtë duke u dridhur, depërtoi përmes plantacioneve simetrike e të pafundme të mbjella me banane, dhe ajri u rëndua e flladi i detit nuk u ndje më. Tymi mbytës hyri nga dritarja e vogël e vagonit. Në krah të rrugës hekurudhore kalonin karroca të ngarkuara me vile të gjelbra, që tërhiqeshin nga buaj të zbutur.

Në anën tjetër, në hapësirat e shumta të pambjella, ndodheshin zyra me freskore elektrike, ndërtesa me tulla të kuqe dhe banesa me karrige e tavolina të bardha në veranda, midis palmave dhe trëndafilishtes. Ishte ora njëmbëdhjetë e mëngjesit por akoma nuk kishte nisur vapa.

-Do të ishte mirë ta ngrije xhamin,- tha gruaja. -Do të të mbushen flokët me qymyr.

Vajza u përpoq, por grila ishte bllokuar prej ndryshkjes.
Ishin udhëtaret e vetme në vagonin e zbrazët të klasit të tretë. Meqë tymi i lokomotivës vijonte të hynte nga dritarja, vajza e la vendin e saj dhe vuri aty veç sendet që kishin marrë me vete: një trastë plastike me ushqime dhe buqetën e luleve, mbështjellë me letër gazete. Zuri vend në ndenjësen përballë, larg dritares, me fytyrë nga nëna e saj. Të dyja ishin kokë e këmbë në rroba të lira zie.

Vajza ishte dymbëdhjetë vjeç, dhe po udhëtonte për herë të parë. Gruaja ngjante goxha e plakur për të qenë e ëma, për shkak të venave blu në qepallat e syve dhe trupit të vogël, të butë e pa forma, veshur me një kostum të prerë si veladon. Udhëtonte me shpinën e mbështetur fort pas ndenjëses, duke mbajtur me të dyja duart  një kuletë prej lëkure të ngrënë. Zotëronte një qetësi të përmbajtur, si çdo njeri i mësuar me skamjen.

Në mesditë nisi vapa. Treni ndaloi dhjetë minuta në një stacion të boshatisur për t’u furnizuar me ujë. Jashtë, midis qetësisë së fshehtë të të mbjellave, hija dukej e pastër. Por ajri i ndenjur brenda vagonit mbante erë lëkurë të parregjur. Treni nuk e rriti më shpejtësinë. Ndaloi në dy fshatra të ngjashëm, ku binin në sy shtëpitë prej druri me ngjyra të ndezura. Gruaja anoi kokën e u zhyt në përgjumje. Vajza hoqi këpucët. Më pas, vajti në tualet të vendosë në ujë buqetën e luleve të fishkura.

Kur u rikthye, nëna po e priste për të ngrënë. I dha një copë djathi, gjysmë bukë misri, një biskotë, dhe nxori nga trasta plastike për vete të njëjtin racion. Teksa hanin, treni kaloi shumë ngadalë përmes një ure të hekurt, dhe i ra nga larg një fshati si të tjerët, vetëm se ky kishte një tufë njerëzish në shesh. Një grup muzikantësh po luante pjesë të hareshme nën diellin që piqte si saç. Matanë, në një baltinë të plasaritur  prej thatësirës, përfundonin të mbjellat.
Gruaja ndaloi së ngrëni. 

-Mbathi këpucët,- i tha.

Vajza vështroi përjashta. Nuk pa asgjë përveç baltinës së shkretë prej nga treni nisi të shpejtojë sërish, por vendosi në trastë copën e fundit të biskotës dhe i veshi këpucët me ngut. Gruaja i dha krehërin.

-Krihi flokët,- i tha.

Treni u drodh teksa vajza po krihej. Gruaja fshiu djersën nga qafa dhe pastroi yndyrën e fytyrës me gishta. Kur vajza mbaroi së krehuri, treni kaloi në shtëpitë e para të një fshati më të madh, por më të trishtë se të mëparshmit.

-Nëse ke dëshirë të bësh gjë, bëje tani,- i tha gruaja. -Më vonë, edhe sikur të jesh duke vdekur nga etja, mos pi ujë askund. Mbi të gjitha, se mos ze e qan.
Vajza miratoi me kokë.

Prej dritares së vogël hynte erë e nxehtë dhe e thatë, përzier me fishkëllimën e lokomotivës dhe buçimën e vagonëve të vjetër. Gruaja e mblodhi trastën me ushqimet e tjera dhe e vendosi në çantë. Për një çast, imazhi i plotë i fshatit, në të martën e shndritshme të gushtit, u pasqyrua në dritare. Vajza mblodhi lulet me gazetat e njoma, u largua pak nga dritarja dhe e pa ngultazi të ëmën. Ajo iu përgjigj me një fytyrë të qetë. Treni reshti së fishkëllyeri dhe e ngadalësoi ritmin. Pas pak, ndaloi.

Nuk kishte këmbë njeriu në stacion. Nga ana tjetër e rrugës, në trotuarin e mbuluar nga hija e pemëve të bajames, vetëm salloni i bilardos ishte hapur. Fshati sikur pluskonte prej vapës. Gruaja dhe vajza zbritën prej trenit, kaluan stacionin e braktisur, pllakat e të cilit ishin shkërmoqur prej barit që rritej midis tyre, dhe përshkuan rrugën gjer te trotuari në hije.

Ishte thuajse ora dy. Në këtë orë, i shashtisur prej vapës, fshati bënte siesta-n. Magazinat, zyrat e shtetit dhe shkolla e komunës mbylleshin që në orën njëmbëdhjetë dhe nuk hapeshin para orës katër, kur kalonte treni i kthimit. Hapur qendronin vetëm hoteli përballë stacionit, lokali i tij, salloni i bilardos, si dhe zyra telegrafike në anë të sheshit. Shtëpitë, të ndërtuara më së shumti sipas modelit të kompanisë së bananeve, i kishin portat të mbyllura nga brenda dhe grilat të ulura. Në disa prej tyre bënte aq vapë sa banorët drekonin në oborr.

Disa të tjerë shlodheshin mbi karrige nën hijen e pemëve të bajameve dhe e bënin siesta-n në mes të rrugës.

Nën hijen mbrojtëse të pemëve të bajameve, gruaja dhe vajza përshkuan fshatin pa prishur siesta-n e të tjerëve. Shkuan drejt e në ndërtesën e famullisë. Gruaja gërvishti me thonj rrjetën metalike të portës, priti një çast, dhe i ra sërish. Nga brenda gumëzhinte freskuesja elektrike. Nuk u dëgjuan hapa. Mezi u ndje kërcitja e lehtë e një dere, e ndjekur nga një zë i matur shumë pranë rrjetës metalike: “Kush është?” Gruaja u përpoq të shihte përmes rrjetës.

-Desha të takoj priftin,- tha.

-Tani po fle.

-E kam me ngut,- këmbënguli gruaja.

Zëri i saj ishte i qetë, por i vendosur.

Dera u hap përgjysmë pa zhurmë dhe nga aty u shfaq një grua e pjekur topolake, me çehre shumë të zbehtë e flokë thinjoshë. Sytë i ngjanin shumë të vegjël pas xhamave të trashë të syzeve.

-Më ndiqni,- u tha, dhe hapi portën.

Hynë në sallonin që kutërbonte erë të ndenjur luesh. Ajo i udhëhoqi gjer te një stol druri dhe u bëri shenjë të hynin. Vajza hyri, por e ëma ndenji më këmbë e hutuar, duke shtrënguar kuletën fort me të dyja duart. Nuk ndihej asgjë veç freskueses elektrike.

Gruaja e shtëpisë u shfaq te dera e fundit.

-Thotë të ktheheni pas orës tre,- u tha me zë shumë të ulët. -Prifti u shtri para pesë minutash.

-Po treni niset në tre e gjysmë,- iu përgjigj gruaja.
Një përgjigje e shkurtër dhe e sigurtë, por zëri vijonte të ishte i butë, me shumë nuanca. Gruaja e shtëpisë buzëqeshi për të parën herë.

-Në rregull,- tha.

Kur dera e fundit u mbyll sërish, gruaja u ul pranë së bijës. Dhoma e ngushtë e pritjes ishte e thjeshtë, e rregullt dhe e pastër. Në anën tjetër, te një shtyllë druri që ndante dhomën, ndodhej një tryezë e zakonshme pune mbuluar me mushama, e mbi të ishte një makinë e vjetër shkrimi, si dhe vazo lulesh. Pas saj gjendej arkivi i famullisë. Binte në sy që ishte zyrë e rregulluar prej një lëneshe.

Dera e fundit u hap sërish, por këtë herë prej saj doli prifti, që po pastronte syzet me shami. Vetëm kur i vendosi në fytyrë u duk qartë që ishte vëllai i gruas që hapi portën.

-Me çfarë mund t’ju ndihmoj,- pyeti.

-Me çelësat e varrezës,- tha gruaja.
Vogëlushja qendronte ulur me lulet mbi prehër dhe këmbët e kryqëzuara nën karrige. Prifti e pa, pastaj pa gruan, e nëpërmjet rrjetës metalike të dritares pa edhe qiellin e pastër e të kthjellët. 

-Bën shumë nxehtë,- u tha. Mund të kishit pritur sa të binte vapa.
Gruaja tundi kokën pa folur. Prifti kaloi në anën tjetër të shtyllës, nxori prej dollapit një fletore me vija, një kuti lapsash prej druri, dhe u ul në tryezë. Qimet që i mungonin në kokë dukej se i kishte me tepri në duar.

-Cilin varr do të vizitoni,- pyeti.

-Të Carlos Centenos,- tha gruaja.

-Të kujt?

-Carlos Centenos,- përsëriti gruaja. Prifti akoma nuk po e kuptonte.

-Është hajduti që vranë këtu javën e shkuar.- tha ajo me të njëjtin zë. -Jam nëna e tij.
Prifti e vëzhgoi. Ajo ia nguli sytë, me shikim të qetë, dhe prifti u skuq. Uli kokën të shkruante. Në fletën që kishte në dorë kërkoheshin të dhënat e identifikimit të gruas, dhe ajo u përgjigj pa ngurrim, me detaje të sakta, si të ish duke i lexuar. Priftit nisën t’i shkonin djersë.

Vogëlushja zbërtheu tokëzën e rripit të këpucës së majtë, e zbathi nga thembra dhe e mbështeti në murin mbrojtës. E përsëriti edhe me këmbën e djathtë.
Gjithçka kishte nisur të hënën e shkuar, në tre të mëngjesit, pak metra më tutje.

Zonja Rebeka, vejusha e vetmuar që jetonte në një shtëpi plot me rraqe, dëgjoi përtej zhurmës së shiut që rigonte se dikush po përpiqej të hapte me forcë derën e jashtme. U ngrit, rrëmoi në gardërobë një revole të vjetër, me të cilën askush nuk kishte qëlluar që nga koha e kolonel Aureliano Buendias, dhe shkoi drejt sallonit pa ndezur as dritën. E gjeti rrugën jo prej zhurmës së kyçit, por nga frika e thellë e zhvilluar prej 28 vjet vetmi, duke përfytyruar vendin ku ndodhej dera, si edhe lartësinë e saktë të vrimës së çelësit.

Shtrëngoi armën me të dyja duart, mbylli sytë dhe tërhoqi këmbëzën. Ishte hera e parë që qëllonte në jetë. Pas kësaj nuk dëgjoi më asgjë veç tingullit të shiut mbi çatinë prej zinku. Më pas, ndjeu goditje metalike mbi betonin e trotuarit, dhe një zë shumë të ulët, të butë, por tmerrësisht të lodhur: “Oh, nëna ime!” Burri që u gdhi pa jetë para shtëpisë, me hundën të thërrmuar copë e çikë, mbante veshur një këmishë me vija e ngjyra, një palë pantallona të lira me lak në vend të rripit, dhe ishte i zbathur. Kurrkush nuk e njihte në fshat.

-Pra, quhej Carlos Centeno,- mërmëriti prifti kur përfundoi së shkruari.

-Centeno Ayala,- tha gruaja. -Ishte i vetmi djalë.

Prifti u rikthye te dollapi. Brenda tij, mbyllur me gozhdë, ndodheshin dy çelësa të mëdhenj e të ndryshkur. Njëlloj siç i përfytyronte vogëlushja, po njësoj siç i mendonte nëna kur ishte e vogël, dhe ashtu siç duhet t’i ketë marrë me mend ndonjëherë vetë prifti
se mund të jenë çelësat e Shën Pjetrit. I shkëputi, i vuri në fletoren e hapur mbi shtyllë, dhe vendosi gishtin tregues në fletën e shkruar, teksa e shihte gruan në sy.

-Firmosni këtu.

Gruaja shkarraviti emrin e saj, me kuletën nën sqetull. Vajza mblodhi lulet, shkoi drejt shtyllës duke hequr zvarrë këpucët dhe pa me vëmendje të ëmën.

Prifti lëshoi një psherëtimë.

-Asnjëherë nuk u përpoqët ta kthenit në rrugën e drejtë?

Gruaja u përgjigj kur mbaroi së firmosuri.

-Ishte burrë shumë i mirë.

Prifti pa herë nga gruaja, herë nga vajza, dhe u habit goxha që nuk ishin gati t’ia krisnin të qarit. Gruaja vijoi pa i lëvizur qerpiku:

-I thosha që të mos vidhte asgjë që mund t’i nevojitej ndokujt për të ngrënë, dhe ma vinte veshin. Por më parë, kur bënte ndeshje boksi, qendronte në shtrat tri ditë i këputur nga grushtet.

-Iu desh t’i hiqte të gjithë dhëmbët,- ndërhyri vajza.

-E vërtetë,- pohoi gruaja. -Çdo kafshatë që përtypja në atë kohë kishte shijen e goditjeve që merrte im bir të shtunave mbrëma.

-Zotit vepron në mënyra të panjohura,- tha prifti.

Por e tha jo fort i bindur, pjesërisht sepse përvoja e kishte bërë ca dyshues, por edhe prej të nxehtit. I këshilloi të mbroheshin se mos u binte vapa në kokë. U shpjegoi i përgjumur duke iu hapur goja se si të vepronin për të gjetur varrin e Carlos Centenos.

Në kthim nuk duhej të trokitnin. Duhej ta futnin çelësin poshtë derës, e të linin aty, nëse do t’u gjendej, edhe pak lëmoshë për Kishën. Gruaja e dëgjoi me vëmendje, por falenderoi pa i qeshur buza.

Që para se të hapte derën e jashtme, prifti vuri re se dikush po shihte nga jashtë, me hundët e ngjeshura pas rrjetës metalike. Ishte një grup fëmijësh. Kur dera u hap plotësisht, ata u shpërndanë. Në këtë orë, zakonisht, nuk kishte këmbë njeriu rrugëve.

Tani nuk ishin vetëm fëmijët. Kishte edhe grupe të tëra njerëzish poshtë pemëve të bajameve. Prifti kontrolloi rrugën që gumëzhinte e jehonte, dhe atëherë kuptoi gjithçka. Ngadalë, mbylli derën.

-Prisni një çast,- tha, pa e parë gruan.

Motra e tij u duk nga dera e fundit, me një xhaketë të zezë mbi këmishën e natës, dhe flokët e lëshuar mbi shpatulla. E pa priftin pa bërë zë.

-Çfarë ndodhi,- pyeti ai.

-Njerëzit e kuptuan.

-Do të ishte më mirë të dilni nga porta e oborrit,- tha prifti.

-Njësoj është,- tha e motra. -Gjithë bota ka dalë në dritare.
Gruaja dukej se nuk kishte marrë vesh asgjë deri në atë moment. Provoi të shohë rrugën përmes rrjetës metalike. Më pas, ia mori vajzës buqetën e luleve dhe u drejtua për nga dera. Vajza i shkoi pas.

-Prisni sa të bjerë nata,- u tha prifti.

-Ka për t’ju rënë dielli në kokë,- tha motra nga fundi i sallonit, pa lëvizur. –Prisni, po ju jap një çadër.

-Faleminderit,- iu përgjigj gruaja. -Jemi mirë edhe kështu.

Kapi vajzën përdore dhe doli në rrugë.


Përktheu nga origjinali: Fiona Kopali