Andamion Murataj: Sfida
ime me “Burrin e shtëpisë"

TIRANE - Nuk ka qenë një verë e qetë për Andamion Murataj. Edhe pse ditët e fundit e kanë cuar drejt jugut për disa ditë pushime skenaristi I filmit që shkroi historinë shqiptare në Festivalin e Berlinit, ka kaluar ditët e nxehta në punë. Nga Amerika ku jeton prej 15 vitesh ka udhëtuar në Itali, sepse projekti i tij, ui përzgjodh në  një nga workshop-et më të rëndësishëm në Europë për zhvillim skenari të udhëhequr nga “Equinox Europe”, organizatë ekuivalente e “Sundance Labs”.

U gjend aty mes skenaristësh të rinj nga  Australia, Zelanda e Re, Anglia dhe Franca Nën  drejtimin artistik të disa prej skenaristëve më të suksesshëm në botë, si James V Hart, ndër të tjerë skenarist  i “Drakula” i Francis Ford Copolas nderuar me 3 “Oscar” dhe “Hook” të Steven e Spilberg nominuar me 5 “Oscars”, David Magee skenarist i filmit  “Life of Pi” të nderuar me 4 Oscar në 2012 apo  Chris Voglere akademik dhe analist skenarësh dhe autor i librit të mirënjohur “Ëriter’s journey”.

Deri atje e coi “Burri I shtëpisë” një projekt autentik që zhgënjen pritshmëritë skematike sepse ndryshe nga sa mund të mendohet nuk i ka hedhur rrënjët tek ekzotikja.  Në fletët e skenarit fshihet thelbi I një filmi që premton të jetë një tjetër, sprovë e rëndësishme, e skenaristit dhe regjisorit të ri. Një sprovë e vështirë, përderisa akoma hija që “falja e gjakut” lëshon është e fortë, e freskët dhe e madhe.
 
Jeni sërish në Shqipëri prej disa javësh tashmë. Cfarë janë për ju kthimet në vendlindje?
Kthimet në vendlindje ashtu të pazëshme sicc duken, janë fundi i një udhëtimi, mbyllja e një cikli dhe rienergjizimi për udhëtimin e rradhës. Por kthimet vijnë me përgjegjësinë e asaj cka mbart me vete. Një nga akademikët më në zë të kinemasë amerikane në studimin “|Writer’s journey” flet për kthimin me “eleksir” si një pjesë thelbësore e rrëfimit klasik në film…
 
Cdo njeri kur kthehet në vendin e tij dashur pa dashur bën krahasime të herën e fundit që ka qenë në atë vend.
Krahasimet janë të vetvetishme. Si i lashë prindërit dhe si i gjeta? Si e lashë Tiranen dhe si e gjeta etj. Kjo verë ishte paszgjedhore, me njerëzit e lodhur nga politika, me një prirje natyrore për të menduar pozitivisht për gjërat e mira në jetë, me interesa për artin, për natyrën. Këtë vit me sa kam vënë re kishte më pak zjarre, ndërsa në muzeume dhe galeritë e artit kishte më shumë vizitorë. Për filmin u fol më shumë. Edi Rama në Dokufetst ishte kryelajm. Pritshmëria e përgjithshme është se të qenit në Europë nuk është më një ëndërr e largët, por përkundrazi gjëja më e rëndësishme që pritet të ndodhë natyrshëm së shpejti. Duket se vendi e ka kaluar pragun kritik.
 
Po përgatisni një film me njtë titull shumë domethënës dhe mjaft të interpretueshëm nga të gjithë: “Burri i shtëpisë”. Cili është këndvështrimi juaj për “Burrin e shtëpisë”?
Filmi për të cilin po punoj, trajton një fenomen autentik shqiptar atë cka njihet nën cilësimin Burrnesha apo Virgjëreshat e Betuara. Kur them autentik nuk është domosdoshmërisht element thjesht entnografik. Unë besoj është një nga ato elemente që definojnë identitetin tonë kombëtar dhe na bëjnë kulturën shqiptare unike për atë cka sjell në tabanin europian. Kur më duhet tu shpjegoj kolegëve të mië në botë mbi këtë film ju them: “Burrneshat janë femra që zgjedhin të jetojnë si burra dhe këtë nuk e bëjnë në fshehtësi, por krejt haptas e me krenari e për këtë janë jo vetëm të pranuara, por të respektuara nga komuniteti edhe pse në një shoqëri patriarkale e konservative për nga vlerat. Dhe nuk është pak për një shoqëri si e jona t’i kontribuojë kulturalisht Europës me traditën e pranueshmërisë dhe të respektit për atë pjesë të saj që zgjidh jetën ndryshe qoftë dhe në ekstremin kros-gjinor të saj.
 
Trajtimi i burrneshave në film mund ta bëjë temën më ekzotike?
Mund të jetë ekzotike. Është një linjë evazive midis asaj që përbën ekzotiken dhe kontemporanen. Ajo ccfarë është e rëndësishme është që në qendër të filmit eshtë një femër që merr atributet e burrit.  Kjo është prezente në shoqërinë moderne shqiptare po aq sa edhe tradicionale. Në këtë të fundit ishin ato që njihen me termin burrneshat por më shoqërinë e sotme dhe atë amerikane janë ato që quhen me termin single parent, “prindër beqarë” edhe në Amerikë ku nëna mban atributet e babait por edhe në Shqipëri përvecc burrneshave është edhe një grup i madh femrash që sot janë në nivelet më avangardë të shoqërisë shqiptare që gjithashtu mbajnë atributet e burrit të shtëpisë.

Kështu që tema nuk është ekzotike. Ajo ccka unë jam i interesuar në vetvete nuk është pikërisht elementi i kostumit të këtij fenomeni, por është kontemporaniteti, domethënë ajo ccfarë ndodh sot me këtë grup social shqiptar. Në pamje të parë duket sikur po rrafshohet, kurse unë vë re që po transformohet, domethënë atributet e burrneshës shqiptare po kalojnë  nga ai koncpet tradicional në një riprezantim tjetër brenda të njëjtës shoqëri. Kjo është shprehje e riekualizimit të marrëdhënieve gjinore,ku femrat mbajnë po aq peshën e shtëpsië sa edhe burrat.

Pikërisht në film gjenden këto elemente sesi janë tre gjenerata të ndryshme femrash, sesi këto ballafaqojnë ccështje të identitetit femëror. Pra marrëdhënie kryesore është e një burrneshe klasike që nuk është me qeleshe apo me kostume me push, por është një femër që punon shofere diku sikundër mund të gjenden shumë sot nëse bën udhëtime drejt veriut mund të hasësh në shofere femra.  Ajo që më befason mua është krejtësisht kjo ana antiekzotike, pra jeta e tyre është si jeta ime apo e kujtdo tjetër dhe jo riprezantimi etnografik në shumë dokumentarë. E njëjta gjë që ndodhi me filmin “Falja e gjakut” që kur ne filluam njerëzit paragjykonin anën ekzotike ndërkohë që filmi është krejt tjetër gjë.

Ky është pra trendi i kinemasë në të cilin unë jam interesuar. Jetoj prej 15 vjetësh në Amerikë dhe gjëja që më intereson më pak është etnografizmi kulturor apo ajo kartolina e Shqipërisë.  Mua më intereson Shqipëria sot në këtë tranzicion paraeuropian. E vërteta është që Shqipëria ka kaluar në disa faza tranzicionesh dhe nuk është i njëjti tranzicion si në vitin ‘92, në kuptimin e epokave, por është një tranzicion paraeuropian  ku shoqëria shqiptare, si dhe kultura apo kinemaja janë para dyerve të Europës në këtë hap të madh përpara.
 
“Falja e gjakut” ishte një film që u pasua nga një periudhë e gjatë kërkimesh dhe audicionesh. Teksa e kujton sot atë kohë si e vlerëson të gjithë përvojën?
“Falja e Gjakut” ishte një shkollë në vetvete jo vetëm për mua. Ashtu si  ccdo ekperincë në film është një shkollë në vetvete. Gjithë procesi i kërkimeve audicioneve dhe të shkruarit të skenarit ishte ngërthyer në një mënyrë të tillë që nuk dihej ku fillonte njeri e ku mbaronte tjetri. Ai nuk është një skenar që e kam shkruar, pra krijuar unë. Besoj thjesht e kemi mbledhur dhe vendosur si gurët në një mozaik. Unë kam kujtime të forta për ccdo detaj të filmit, ccdo skenë në atë film që më kujton një film në vetvete për atë ccka kam përjetuar për të mbërritur aty. Dhe kjo nuk besoj që më ndodh vetëm mua, por të gjithë atyre që kanë qenë të përfshirë në bashkëpunim. Eshtë si ta jetosh filmin tënd para se ta shkruash, është një eksperiencë që gjitmonë të intrigon t’ia fillosh nga fillimi dhe pikërisht atë po bëj…
 
I mbani më kontaktet me Joshua Marston?
Sigurisht me Joshua Marston dhe Paul Mezey jemi miq dhe i kam ndër këshilltarët e mi më të mirë. Jam i sigurtë që kemi rrugë të gjatë për të bërë së bashku.
 
“Falja e gjakut” pati një sukses të madh në kinema. Si ia dolët të bindnit publikun që kishte përballë një poster me pushkë dhe e kishte lidhur filmin me një fenomen si gjakmarrja?
Që kur u bë, filmi kishte një qëllim të qartë; do të ishte një film nga të rinjtë për të rinjtë. Përderisa në audicione morën pjesë mijëra të rinj nuk kishte sesi këta mijëra të rinj të mos shkonin të shihnin një film për të cilin të gjithë kontribuan duke marë pjesë masivisht në audicion. Në këtë kuptim ishte një film i tyre po aq sa i imi. Dhe kjo ndodhi pikërisht në Shkodër nuk mbaronte rradha e të rinjve që donin ta shihnin filmin. Unë pata një bashkëpunim të shkëlqyer me drejtoritë arsimore dhe Ministrinë e Arsimit dhe filmi u shndërrua në debat publik në shumë nga këto shkolla. Dhe pikërisht ky ishte ccelësi i suksesit me audiencën i filmit “Falja e gjakut” pasi nga një film u shndërrua në një debat publik midis të rinjve mbi zgjidhjen paqësore të konflikteve.
 
Si ndiheni tek jetoni në një vend ku komunitetet e artistëve janë më të mëdha, të hapura dhe më të formuara se brenda një vendi të vogël si Shqipëria?
U bene disa vite tashme qe me eshte dashur te punoj midis Amerikes dhe Shqiperise. Ne vetvete kjo eshte nje eksperince pasuruese. Ajo cka e ben komunitetin e artisteve te Nju Jorkut me interesant para se gjithash eshte diversiteti kulturor pikerisht per arsyen se shumica ashtu si dhe une vijne nga kultura te ndryshme nje pjese dhe nga vende te vogla po si Shqiperia. Si te tille keto kultura bashkëjetojnë dhe ndërveprojne duke shkembyer vlerat e tyre duke u shkrire ne njera tjeteren. Por nga ana tjeter presioni i kultures amerikane per tu shkrire ne te eshte shume i madh. Me shkrirjen e kufijve e gjithe bota sot po konceptohet si nje “global village” dhe te ruash identitetin tend pa rene pre e tundimit të ccdo regjisori në Amerikë për të bërë një film hollivudian.

Nga buron pasioni për kinemanë?
Unë besoj që është fat më tepër se ccdo gjë. Unë jam rritur me rrëfimet e filmit të parë shqiptar “Fëmijët e Saj” që është xhiruar në shtëpinë e gjyshit tim në Sauk. Që në fëmijëri jam rritur me këtë histori por gjithnjë e kam konsideruar mit pasi kurrë s’e kisha parë filmin. Para se të shkoja në Berlin pata rastin ta shikoja dhe mbeta krejt i befasuar kur pashë Naim Frashërin tek ngjiste kullën e gjyshit tim dhe skenat e xhiruara në dhomën ku ka lindur nëna ime. Jam krenar për këtë fakt dhe ky akt i tim gjyshi ka qenë ogur i mirë për mua.

Cila është fundjava ideale për ty?
Im bir është i pasionuar me peshkimin. Dhe kërkoi të vinte në Shqipëri që të shkonte për peshk në Sarandë! Çdo ëeekend peshkimi të mbarë me tim bir e konsideroj ideal. Ndërsa me konkretisht ky ëeekend i kësaj radhe eshte më i bukuri pasi Lissus mori pasaportën shqiptare dhe ky është ëekendi I parë që jemi të dy zyrtarisht qytetarë të Shqipërisë.

Shkrimi u botua sot në gazetën Shqiptarja.com (print) 30.08.2013
 
Redaksia Online
(b.m/shqiptarja.com)