Gustav Weigand, gjuhëtari gjerman që i dhuroi Bibliotekës Kombëtare 200 libra të rrallë

Gjermani Gustav Weigand, 1860 – 1930, ka qenë një linguist i dipllomuar për gjuhët romane në universitetin e Lajpcigut. Me kohë dhe me shumë punë, ai arriti të bëhej specialist i shquar për gjuhët ballkanike dhe veçanërisht për rumanishten dhe dialektin arumun. E shëtiti të gjithë Ballkanin, duke kërkuar kudo popullsitë arumune dhe duke studiuar veçantitë e tyre gjuhësore, të krijuara gjatë zhvillimit historik. Ai erdhi edhe në Shqipëri. Veprimtaria e tij studimore dhe botuese tregon për thellësinë e kërkimit të tij shkencor. Ai mësoi gjuhët, dialektet e tyre, për të parë ndikimet dhe zhvillimet. E kjo më qartë shprehet në lidhjen që ai pati me gjuhën shqipe, të cilën e mësoi në të dy dialektet e saj. Dhe jo vetëm e mësoi, por edhe u frymëzua nga ajo në ide nga më të komplikuarat të karakterit gjuhësor dhe social, me lehtësinë e të qenit si shqiptar.

Dhe ai hodhi në fushën sociale dhe atë të dijes dy ide, e para, që Elbasani të bëhej kryeqyteti i Shqipërisë dhe e dyta, që gramatika e gjuhës shqipe të bazohej në dialektin geg jugor të Elbasanit. Natyrisht që këto dy ide ishin akorde të mirëfillta të dijes, të përpunuara me kujdesin hulumtues të shkencëtarit.

BiblIoteka Kombëtare

Akoma në mosekzistencë, ai shihte me pagabueshmërinë e nuhatjes politike dhe studimit të evolucionit, pavarësinë e Shqipërisë, që do të donte një kryeqytet, e që ky kryeqytet do të duhej të ishte Elbasani. Në qendër të Shqipërisë, në një zonë fare shqiptare, e ku nuk mund të ndikonin rrethinat, atje ku shpërndaheshin rrugët si arteriet e një qenie, buzë Shkumbinit, në gjurmët e Via Egnaias, një rrugë e rrahur dhe e provuar për dobinë e saj që në lashtësinë romake, cili qytet tjetër do të gëzonte privilegjin për të qenë i parë?

Ndërsa përsa i përket gramatikës së gjuhës shqipe ai mendonte se duhej të bazohej në dialektin geg jugor të Elbasanit, si një dialekt që do të mund të kuptohej nga popullsia e veriut të Shqiperisë dhe po ashtu edhe nga ata të jugut. Që të arrish në një përfundim të tillë dhe të ndërtosh gramatikën e një kombi të cilit nuk i përket, do të thotë se je njëjtësuar me gjuhën e atij kombi, ndoshta edhe më shumë, të jesh ngritur në një apogje gjuhësor, që jo shumë vetë mund ta arrijnë.

Diku në internet, i përkëthyer në shqip, është mendimi i akademikut Weigand për këto dy çështje:

“Mund të ngrihet pyetja, përse vura në themel të gramatikës sime dialektin geg jugor të Elbasanit. Pata arsye të ndryshme: ishte e domosdoshme më së pari që të zgjidhja një dialekt qendror, i cili është i kuptueshëm si për toskët ashtu dhe për gegët, e këtu vinte në diskutim vetëm gegërishtja jugore, edhe pse deri atëherë nuk përdorej si gjuhë letrare. Shqipëria e Mesme është kryesisht muhamedane, e këtu zhvillimi aq më pak ngulitja e gjuhës kombëtare ishte i pamundur për shkak të fanatizmit të klerit, ndërkohë që, në Veri, falë propagandës katolike, u nxit drejtpërdrejt zhvillimi i një letërsie në gjuhën kombëtare me alfabet latin. Në jug te toskët, ku prej kohësh shkollat greke kanë ndikuar për emancipimin dhe kulturën, shpejt filloi edhe shkrimi i gjuhës amtare; edhe këtu zuri vend një propagandë e fortë kombëtare, kështu ndodhi që gegët e jugut përdorin si gjuhë shkrimi toskërishten dhe jo dialektin e tyre. Mirëpo kjo toskërishte, që i përgjigjet pak a shumë dialektit të Korçës, paraqet vështirësi të mëdha për gegët e veriut, si për trajtat më të plota ashtu dhe për fjalorin. Anasjelltas, gegërishtja e veriut (shkodranishtja), për shkak të trajtave të saj me sinkopë (rënie zanoresh) të fortë dhe kthimin në fërkuese të fonemave qiellzore, shpesh është për toskët e pakuptueshme. Të gjitha këto vështirësi bien në qoftë se merret gegërishtja jugore. Elbasani, për arsye të vendndodhjes së tij në qendër të Shqipërisë, në një zonë thjesht shqiptare, anë Via Egnatias së vjetër në luginën e Shkumbinit, ku ndahen rrugët që shkojnë drejt Tiranës, drejt Durrësit, drejt Beratit-Vlorës, është si i paracaktuar të bëhet kryeqyteti i një Shqipërie të lirë, e cila në këto çaste që po shkruaj ende nuk ekziston, por që i ka të gjitha gjasat të realizohet. Hapja e një shkolle pedagogjike në këtë qytet është fillimi më i mirë, për t’i dhënë elbasanishtes, përkatësisht gegërishtes jugore vendin që ajo meriton”.

Gjatë veprimtarisë së tij studimore Weigand pasuroi bibliotekën e tij me shumë libra dhe gazeta. Por erdhi një ditë dhe ai mendoi që thesarin shkencor të tij, pikërisht atë që lidhej me albanologjinë t’ia dhuronte Bibliotekës Kombëtare. Dhe hartoi më 1929 një listë prej dyqint librash shqip dhe në gjuhë të tjera, libra të rij e të vjetër, ku më të hershmit janë ata të shekullit XIX, por edhe libra te tjerë, që nuk ekzistonin më nëpër librari, duke porositur drejtorinë e Bibliotekës Kombëtare, që të shënonte pikërisht librat që i mungonin. Ishte një dhuratë e shquar, që pasuronte fondin albanologjik.

Në një raport që Bilioteka dhe Muzeu Kombëtar i dërgonte Ministrisë së Arsimit mbi veprimtarinë e Bibliotekës Kombëtare gjatë vitit 1929, (AQSH Fondi 145. Viti 1931. Dosja IV-285), shkruhet: Vivëlla te falura.

Viti 1929 është për të shënuarë me pore të bardhë për dhuratat’ të shuma dhe me vlejë të madhe që i ubënë Biblëjotekës’ Kombëtare nga miq’ e dashamirë.

Këto dhurata sumohen’ gjithësejit me:

1804 copë vivëlla të ndryshëm

67 copë rëvista

309 numura gazetash shqip të vjetëra.

-----------

Ndë shkallë të parë vjen dhurata e çëmuarë që i bëri Biblëjotekësë N. M. e Tij Mbëreti, tuke i falurë:

1440 copë vivëlla që pat’ lënë ndë urdhërin’ e Tijë Z. Gj. Çako.

-----------

Një dhuratë me vlejë për lëndën’ e vepëravet’ që përshin po dhe ca mëë tepër për mënyrën’ fisnike të të faluritë, është ajo që i beri Biblëjotekës’ kombëtare albanologës’ i ndritëshmë Zoti Prof. Dr. Vajgant (Prof. Dr. G. Weigand) nga Lëpiska (Leipzig).

Nga muaji i Gushtit 1929 Z. Vajgant i pat’ çuarë Drejtorijësë një listë prej afro 200 vepërash, me porosijë që t’i shënohëshin’ të pa ndodhurat’ ndë Biblëjotekë, për t’i a falurë.

Shënimet’ të Drejtorijës’ mbi listën’ ndë fjalë përshitjen’

81 copë vivëlla, nga të cilat’ shumica e madhe qenë vepëra të motëshmë shqip dhe për gjuhën’ edhe kombin’ Shqipëtar, të zhdukura qëë moti nga tregu i librërijësë.

Gjithë vepërat’ të shënuara dhe bashkë me ‘to edhe

178 numura gazetash shqip të vjetëra, të falura nga Z. Profesor Vajgant i udorëzuanë Drejtorijësë ndë dimëruar 1929, tuke begatuarë degën’ e albanologjijës’ së Biblëjotekës’ Kombë- tare me vepëra që me të vështirë dot’ munt t’i kishte me anë të jetërë. Një begatim i çëmuarë për së tepëri janë 25 fletore shënimesh mbi të folët’ shqip të viseve të ndryshëm’ të Greqijësë, të mbëledhur’ dhe të shkruarë me dorë të albanologut’ Z. dr. Rainholld (Dr. Reinhold) gjatë vitevet’ 1856 gjer 1858.

Ne dokumentin AQSH. Fondi 195. Viti 1930. Dosja 122. f 34 – 38), gjindet lista e librave te dhuruara, si me poshte:

(Vula e Bibliotekës dhe Muzeut Kombëtar)

 M. A.

Ni 98/243

-------------

Vivëlla të falura

 Prej Zotit’ Profe-

 sor Veigant (Wei-

 gand)

Mënistërijës’ së Arësimitë’

Q y t e t

-----------

Vjekur’ pas kësaj’ kemi nderin’ të shtrojëm’ përpara së Shkëlq. Mënistërijë: Listën’ e tërhollë të vivëllavet’ që pati mirësijën’

t’i falinj’ Biblëjotekës’ Kombëtare Zoti Prof.Dr . Gustav Vajgand (Wigand) nga Lëpiska.

Tiranë 5 Jenar 1930

Drejtuari

(Firma dhe vula e Bibliotekës dhe Muzeut Kombëtar)

L i s t a

e vivëllavet’ që i fali Biblëjotekës’ Kombëtare

Zoti Prof. Dr. Gustav WEIGAND - Lëpiskë

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1 copë : Dottrina Christiana (R. P. R. Bellarmino - Përkth. Don Pietro Budi da Pietra Bianca) Roma 1664

1 “ Historia e Shqypniis ç’ më fillesë e deri më kohë ku ra në dorë të turkut (N. D. N.) Buselë 1902

1 “Katër Ungjillat e Zotit edhe shëlbyesit tonë Iesu Krishtit edhe Punët e (Përkth. Konstantin Kristoforidhi, Elbasanasi) Konstantinopol 1866

1 “Dhiata e re e Zotit etj. etj. (Përkth. Konstantin Kristoforidhi, Elbasanasi) Konstantinopol 1872

1 “T’ nnollunat shejte t’ Lighës moçme e t’ Ligjës ree. Shkodërë 1901

1 “Skender Beu ose Heroi Shqipetar; dramë istorike mbë 4 akte (Bogatien Faurres Përkth. T. – punuarë ndë gjuhë shqip: Risto Dede) Sofje 1012

1 “Israelitë dhe Filistinë; dramë me 3 akte (Fan Noli) Boston 1907

1 “Historia e Turkiis e diftueme gjinnve t’ Shqypniis (N. D. N.) London 1902

1 “Sjenjti Ungjill pas Llukësë, shqip Toskërisht. Konstantinopolë 1886

1 “Abavatar Arbëror pas përglyhës arbërore si flitetë nd’ Elladë. Athinë 1882

1 “Fjaluer i vogël Sccyp e Latinisct (P. Jak Jukku) Shkodërë 1895

1 “Të Bërëtë kthyerë shqip Toskërisht. Bukuresht 1889

1 “Shërbes’ e Javës së Madhe Këthyerë nga Greqishtja (Fan S. Nali) Boston 1908

1 “Shkronjëtore e gjuhësë Shqip (S. H. F.) Bukuresht 1886

1 “Hristomathi me katër pjesa. Sofje 1902

1 “Fisika (Gj. Qiriazi) Bukuresht 1899

1 “E këndimit Çunavet, Këndonjëtoreja, copë e parë (N. H. F.) Bukuresht  1886

1 “Stërvitjetore për mxënësit Shqipëtarë; cop’ e parë; Abetare (N. Lako) Paris 1909

1 “Abetare e gjuhësë Shqyp (Gaspër Benussi Shkodrani) Bukuresht 1890

1 “Abetare Toskërisht. Selanik 1909

1 “Abetare Toskërisht. Sofje 1908

1 “Mialt’ e Mbletësë etj. etj. (Vissar. A. Dodani) Bukuresht 1898

1 “Rapsodie Albanesi (Giuseppe Schiro) Palermo 1887

1 “Grammatica Albanese con le poesie rare di Variboba (V.Librandi) Milano 1897

1 “ Zeitschrift fuer Ethnologie; Heft I, 1913 Sind die heutigen Albanesen die Nachkommen der alten Illyrier? (Emil Fischer, Bukarest)

1 “(Sonderabdruck aus “ Nord und Sued” ; Maerzheft1918) Albanien und andere Balkanfragen (Prof. Dr. Kettler)

1 “(Archiv fuer Rassen-und Gesellschafts-Biologie; Juli & Aug. 6 Jahrgang. 1909, 4 Heft) Ueber die herkunft und stellung der Albanesen (Ferdinand Hueppe)

1 “(Sonder- Abdruck aus dem Verhandl. d. Gesellsch. F. Erdk z. Berlin; 1897. No 10) Streifzuege in Ober-Albanien; 4 December 1897 (Herr Dr. Kurt Hassert)

1 “Geschichte Albaniens (Dr. Karl Roth) Leipzig 1914

1 “Denschrift ueber Albanien (Wilhelm, Fuerst von Albanien Prinz zu Wied) Drezden 1917

2 “Illurisch-Albanische Forschungen; I und II (Dr. Ludwig von Thalloczy) Muenchen Und Leipzig 1916

1 “Aus dem Nordalbanischen hochgebirge (Med. Dr. ErichLiebert) Sarajevo 1909

1 “Eine Reise durch die Hochlaendergaue Oberalbaniens (Ing. Karl steinmetz) Wien & Leipzig 1904

1 “Kurzgefasste Albaneische Grammatik mit Lesenstuecken und Glossar (Gustav Meyer) Leipzig 1888

1 “Geschichte von Montenegro und Albanien (Spiridion Gopćević) Gotha 1914

1 “Albanisches Not- Woerterbuch; Nordalbanischer Dialekt (Karl Steinmetz) Sarajevo 1912

1 “Albanesische Grammatik (Prof. Dr. Weigand) Leipzig 1913

1 “Albanesisch-deutsch und deutsch-albanesisshes Woerterbuch (Prof. Dr. Gustav Weigand) Leipzig 1914

1 “Briefe ueber Albanien (A. di San Giuliano – Përkth. D. Schulz & W. Wichman) Leipzig 1913

1 “Die Berglaute - Lahuta e Malcis (Gj. Fishta – Përkth. Prof. Dr. Weigand) Leipzig 1925

1 “Kurzgefasstes Handbuch der nordalbanesischen Sprache (Julius Pisko) Wien 1896

1 “Ein Vorstosz in die Nordalbanischen Alpen (Ing. Karl Steinmetz) Wien und Leipzig 1905

1 “Bemerkungen ueber das Albanesische Alphabet (Dr. J. G. von Hahn)

1 “Das Verbum substantivum Albanesischen (Gustav Meyer)

1 “Manuel de la langue Chkipe; Grammaire, vocabulaire, chres tomathie (Aug. Dozon) Paris 1879

2 “Voyage a Janine en Albanie par la Sicile et la Grece; I & II (Thomas Smart Hughes – Përkth. . . . . .) Paris 1821

1 “Souvenirs de la Haute Albanie (A. Degrand) Paris 1901

1 “Les Pays d’ Albanie et leur histoire (Fred. Gilbert) Paris 1914

1 “Mars, Seine Ratsel und seine Geschichte (Robert Henseling) Stuttgart (1925)

1 “Heilen und Helfen (Dr. Hermann Dekker) Stuttgart 1916

1 “Radiotechnik, Das Reich der elektrischen Wellen (Hanns Guenther) Stuttgart 1921

1 “Festlaender und Meere im Ëechsel der Zeiten (W. Boelsche Stuttdart (1913)

1 “Was ist Magnetismus? (Hans Guenther) Stuttgart 1927

1 “Sozialphysik (De. Rudolf Laemmel) Stuttgart (1925)

1 “Voegel Fremder Laender (Dr. Kurt Floericke) Stuttgart

1 “Der Mensch der Zukunft (Wilhelm Boelsche) Stuttgart 1915

1 “Dracken (Wilhelm Boelsche) Stuttgart (1929)

1 “Die Eroberung der Tiefe (Hanns Guenther) Stuttgart (1928)

1 “Srbi i Arbanasi (Dr. Milan Sufflay - Përkth. St. Stanojevića) Geograd 1925

1 “A Dora d’ Istria gli Albanesi (per cura di D. C.) Livorno 1870

1 “Pellazgjika, etoi peri tes glosses toon Pellazgoon (Iakoovos Thomopoullos) Athinae 1912 Rikaqis) Athenae 1910

1 “Gramatiqi tes Allvaniqis glloses kata ten Tosqiqen dhialekton (Konstanitinos Kristoforidhis) Koonstantinupolis 1882

1 “Melete istoriqi kae fillollogjiqi peri tes glloses kae tu ethnus toon Allvanon (Panagjiotis Dh. Kupitoori, Ydhreaeos) Meros A; Athenae 1879

1 “To etymollogjikon meros tes Allvaniqes glloses, syntakhthen ypo Koonstantinu Khristoforidhu tu eks Elvasaniu, 1885.

 e shkruarë me dorë

1 “ Saggio di grammatologia comparata sulla lingua Albanese; studj filologici (Dem. Camarda) Livorno 1864

Appendice al saggio di grammatologie comparate sulla lingua Albanese (Dem. Camarda) Prato 1866

1 “Elementi grammaticali della lingua albanese (Giac. Jungg D. C. D. G.) Scutari d’ Albania 1881

1 “Regole grammaticali della lingua albanese (P. Francesco Rossi da Montalto Ligure) Roma 1866

1 “Grammatica elementare della lingua albanese, dialetto Tosco (Dott. Angelo Leotti) Heidelberg 1915

1 “A Turkish and English Lexicon (Sir James W. Rethouse) Constantinopole 1890

1 “Arnautlluk, ne idi, ne dir, ne ollaxhak? (Ch. Sami Frashëri – Përkth. Shahin Kolonja)

1 “Pŕepis Albánśtiny (Hertvík Jarník) Praze 1926

 

1 copë: Vepëra dhe shënime të shkruarë me dorë të Zotit’ Dr. C. Reinhold; 1855 – 1858

1)Idiome Calauriae (Poros); litterae, nomina (cognomina) hominum et locorum, orthographia   

2)Idioma Calauriae; cantiunculae, orthographiae ratio

3)do do ratio orthographiae (2)

4)do do do do (7)

5)Specimen idiomatic Troezenes (5)

6) do do do Carmina Patris, D. Galenoid, fabulae Aesopi (6)

7)Specimen idiomatic Troezenes; Fabulae Aesopi (7)

8) do do do Carmina Patris B., D. Galanoit, evangelium, dialogi(B)

9)Specimen idiomatic Troezenes; Dialogi (9)

10)do do do do (10)

11)Do do do Dialogi, epistolae, narratiunculae (11)

12)Specimen idiomatic Troezenes; Dialogi, epistolae Petris M., versus Spirid., naufragium Cap. M. (12)

13)Specimen idiomatis hydrae (13)

14)Noctes Pelasgicae; Epistolae Patri B. (14)

15)Noctes Porioticae; ad verbe (2)

16)Cithographiae ratio (1)

17)Ratio orthographiae (3)

18)Verba Hahnii aliaque examinanda, ad verba (1)

19)Verba; auf. III

20)Nomina et cognomina hydraeorum

21)Supplementa ad Lexicon (3)

22)Franci de Blancis proverbial et praepositiones

23)Grammatice exercitationes

24)Klisis toon rematoon

25)Pellazgjika Dh; Gramatike B; faqe 41 gjer 71;

e litografiturë

1 copë: Oroe përmi abetare Shcyp – Osservazioni sopra 13 alfabeto albanese

1 “A journey through Albania and other provinces of Turkey in Europa and Asia to Constantinople, During the years 1809 and 1810; I & II; second edition (J. C. Hobhouse) London

1 “Dictionnaire français – turc illustre (Ch. Sami – Bey Frasche Constantinople) 1901 – 1318

Gazeta

1 libërë Liri e Shqipërisë – Sofje; Vit’ i I, II, III; 1911 gjer 1914; Ni 1 – 91

1 libërë Lirija – Selanik; mot’ i II dhe i III; 1909 – 1910 Ni 53 gjer 108

------- -------------------------

 81

E gjithë kjo pasuri kulturore sot ruhet në Bibliotëken Kombëtare në Tiranë, ku me raste është përkujtuar gjesti i çmuar.

G.M./r.k./Shqiptarja.com

TAG:
• Biblioteka Kombëtare
• Gustav Weigand