Korrik 1973, pse ishin rebeluar
gratë e burgosurat në Kuçovë?

Një ngjarje e pazakontë, ndodhur në korrik 1973 në repartin 318 në Kuçovë plotëson më tej tablonë e gjendjes së burgjeve komuniste dhe të të burgosurve që shpesh revoltoheshin nga kushtet e rënda dhe ndëshkimet që merrnin ne qelitë e izolimit.

Ngjarja në repartin 318 tregon revoltën e disa grave të burgosura që kishte nisur pas ndëshkimit të një shoqes së tyre në qelitë e izolimit. Ngjarja ka perceptuar deri në rrahje me sende të forta mes të dënuarve dhe rojeve të burgut, ndërsa është përshkruar në detaje nga prokurori i rrethit të Beratit Orhan Frashëri në një raport informativ për Komitetin Qendror të PPSH-së.

Por veç këtij dokumenti një tjetër raport i prokurorit të përgjithshëm Dhori Panariti zbulon kushtet tejet të renda në qelitë e një tjetër reparti në Kuçovë, atij 315 ku vuanin dënimin 296 të dënuara për krime të ndryshme, në një kohë kur kapaciteti i këtij burgu ishte vetëm për 180 të dënuar.

Kushtet e rënda higjenosanitare, dhe ambientet tejet të ngushta për të fjetur, detyronin shumë të dënuara të flinin në dysheme. Ndërsa Prokurori i Përgjithshëm bënte thirrje që të ndërhyhej menjëherë për të marrë masa. Më poshtë i sjellim t plota të dy dokumentet së bashku me faksimilet e tyre.
 
Dokumenti 1
 
REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË
PROKURORIA E RRETHIT
(Sek. IV)
Nr. 226 Prot.                                 
Berat, më 12.07.1973
PROKURORISË SË PËRGJITHSHME
TIRANË
 
INFORMACION
MBI NGJARJEN E NDODHUR NË DATËN 09.07.1973,
NË REPARTIN 318 TË QYTETIT STALIN
 
Komanda e Repartit 318 e Qytetit Stalin duke filluar qysh nga muaji qershor 1973, për mos aktivizimin dhe për refuzim të marrjes pjesë në punë kishte vendosur në regjim burgu 17 të dënuar, dhe 3 në izolim.
     Të dënuarit e tjerë, kishin sinjalizuar se në orët e lira të qarkullimit, të 17 të dënuarve, nëpërmjet derës së jashtme u futeshin brenda sende ushqimore dhe cigare.
     Në datën 09.07.1973, rreth orës 15, roja e brendshme Leonora Kristo gjen të dënuarën Pranvera C. që po merrte një qeskë të mbushur me ushqime e cigare. Meqenëse ky veprim ishte në kundërshtim me kreun VI të rregullores lidhur me sigurimin dhe regjimin e brendshëm të të dënuarve në kamp, roja e brendshme menjëherë njofton Komandën e Repartit, e cila ndaj të dënuarës Pranvera C., megjithëse ishte e dënuar më parë përsëri u mor masë izolimi duk i lidhur duart dhe për mungesë vendi e lanë në korridorin e brendshëm.
     Gjatë kësaj kohe që kjo e dënuar qëndron në korridor dhe e lidhur, të dënuarat e tjera në regjim burgu, tentojnë në mënyrë të organizuar për ta ndihmuar shoqen e tyre dhe për këtë nën kryesinë e të dënuarës Yllka T. energjikisht hidhen në veprim me qëllim që të dilnin jashtë në korridor dhe të merrnin në mbrojtje shoqen e tyre. Për të realizuar këtë qëllim filluan me duar të prishin derën e dhomës së izolimit në pjesën e sipërme duke rrëzuar një copë dërrasë e pastaj me forcën e tyre prishën pjesën e sipërme të murit dhe si rrjedhim që të gjitha dolën jashtë në korridorin e brendshëm. Këtu menjëherë u hodhën në veprime duke këputur kokat e fijeve të shkrepëseve pasi i grumbulluan ato i vendosën mbi hekurat dhe pastaj i vunë zjarrin me shpresë që të zgjidhnin duart e shoqes së tyre Pranvera C. Ky veprim nuk u dha asnjë rezultat. Atëherë të dënuarat për të kundërvepruar ndaj personelit të shërbimit u pajisën me dërrasa dhe tjegulla nga prishja e derës së dhomës së izolimit. Të dënuarat kishin vendosur se kush do të denonconte në komandën e repartit për të gjitha këto veprime që po kryheshin nga ana e tyre, ato do të merrnin masa duke e rrahur deri në vdekje. Gjithashtu kishin urinuar nëpër pagure që kur të vinte personeli i shërbimit t’ua hidhnin në fytyrë.
 
     Komanda e Repartit 318 duke u ndodhur përpara kësaj situate anormale vuri në gjendje gatishmërie repartin, njoftoi Degën e Punëve të Brendshme të Beratit dhe kërkoi që të vinin në ndihmë policë të tjerë meqenëse të dënuarat kategorikisht nuk pranonin që të largoheshin nga korridori dhe të futeshin në dhomat e izolimit. Në këto rrethana Komanda e Repartit për të stabilizuar gjendjen dhe për të evituar çdo të papritur vepron me forcë duke lidhur dhe 10 të dënuara të tjera, të cilat kishin rrahur dhe të dënuarën Gjyleta A. e cila kishte informuar Komandën e Repartit. E dënuara Gjyleta A. është rrahur aq shumë saqë i janë shkaktuar plagë dhe për këtë është marrë raporti nga mjeku për plagosje “të lehtë”.
     Gjatë kohës që të dënuarat refuzonin me këmbëngulje për t’u larguar nga korridori, e dënuara Yllka T. thërriste më fort: “Le ta marrin vesh se kush jemi ne. Këta s’kanë se ç’na bëjnë” etj.
     Komanda e repartit lidhur me këtë çështje nuk ka pasur asnjë sinjalizim se do të kryheshin këto veprime të hapëta për të mos zbatuar me përpikëri rregullat e brendshme të kampit e sidomos ta shoqëronin kundërshtimin e tyre të hapët me thyerjen e derës, rrëzimin e murit, daljen në korridor dhe marrjen në mbrojtje të shoqes së tyre, të dënuarës Pranvera C.
Edhe në rrugë operative nuk rezulton asnjë e dhënë lidhur me zhvillimin e kësaj ngjarjeje, e cila shprehu në mënyrë të hapur pakënaqësinë që kanë këto të dënuara ndaj personelit të shërbimit dhe në përgjithësi zbatimit të urdhrave që u janë dhënë nga ana e tyre.
Shokët e degës së Punëve të Brendshme kanë vënë detyrë në rrugë operative për të konkretizuar nëse ka gisht elementi armik brenda në kamp.
Duke marrë parasysh rrezikshmërinë që ka kryerja e veprimeve të kundërligjshme nga ana e të dënuarave, mbështetur në prova materiale u fillua çështja penale në adresë të 11 të dënuarave për krimin e fyerjes së përfaqësuesit të pushtetit, paragrafi II, si dhe për krimin e plagosjes. Kemi vendosur që hetimin ta përfundojmë shumë shpejt dhe në bashkëpunim me gjykatën brenda në kamp do të organizojmë gjyqin.
Duke marrë shkak nga kjo ngjarje, fakti që gjatë vitit 1972 janë marrë masa për 56 raste të shkeljeve të rregullave të kampit dhe janë dënuar 31 me masa disiplinore, fakti që për 6-mujorin e parë të këtij viti ka pasur 34 raste të shkeljeve të rregullave, grindje, rrahje dhe fyerje nga ana e të dënuarave me njëra-tjetrën si dhe faktin që të dënuarat për këtë ngjarje që kanë marrë pjesë janë dënuar për krime ordinere e sidomos midis tyre ka dhe përsëritëse, hetimi dhe gjykimi i shpejtë si dhe dënimi do të ndikojnë pozitivisht te të dënuarat për të zbatuar rregulloren mbi administrimin e kampeve si dhe çdo urdhër që u jepet nga ana e personelit të shërbimit.
Duke marrë shkak nga kjo çështje me qëllim që të luftohet aty-këtu ndonjë shfaqje liberalizmi nga ana e personelit të shërbimit në kamp dhe të rritet vigjilenca revolucionare e tyre, mendojmë në mënyrë urgjente të merren këto masa:
1 – Të analizohet në mbledhjen e personelit në kamp shkaqet të cilat ndikuan në zhvillimin e kësaj ngjarjeje të jashtëzakonshme në kamp.
2 – Së bashku me shokët e Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe Kryetarin e Degës së Punëve të Brendshme shokun Sami Kamberi konkluduam se kampi nuk është i siguruar ashtu siç kërkohet e sidomos nga jashtë në periferi të tij urgjentisht duhet të merren masa për ta forcuar.
Gjithashtu u sugjerua për shtimin dhe zgjerimin e kampit e sidomos veçimin e të dënuarve.
3 – Duke marrë shkas nga kjo çështje ka ardhur koha që të studiohet shtimi i personelit në organikën e kampit, mbasi kështu siç është organika jo vetëm që numri i të dënuarve është rritur në krahasim me të kaluarën, por me vështirësi zbatohen kërkesat e rregullores në drejtim të shërbimit ndaj të dënuarve si dhe të sigurimit të tyre.
Propozojmë në qoftë se do të shikohet e arsyeshme të organizohet një mbledhje e përbashkët nga organet tona qendrore: Ministria e Punëve të Brendshme, Prokuroria e Përgjithshme dhe Gjykata e lartë ku të thirren titullarë e tre organeve të mësipërme të atyre rretheve ku ka burgje dhe kampe. Në këtë mbledhje për të rritur vigjilencën revolucionare në frymën e fjalimeve të kohëve të fundit të shokut Enver të jepen orientime se si duhet të ruhet raporti midis edukimit dhe shtrëngimit në kushtet e burgjeve dhe kampeve të riedukimit.
Prokuroria e rrethit duke marrë shkak nga kjo çështje brenda muajit korrik do të marrë në shqyrtim gjendjen në kamp dhe masat që duhen marrë në drejtim të forcimit të kontrollit të ligjshmërisë.
 
PROKURORI I RRETHIT
(Orhan Frashëri)
(firma, vula)
 
 
 
Dokumenti 2
 
REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË
PROKURORIA E PËRGJITHSHME
(Drejt. Kont. Vep. hetimore)   
Nr. 2298/
Tiranë, më 26.10.1973
SEKRETARIT TË KOMITETIT QENDROR TË PPSH
(SHOKUT HAKI TOSKA)
 
TIRANË
 
Bashkangjitur ju dërgojmë informacionin “Mbi gjendjen e të dënuarave në Repartin 315 Qytet-Stalin”.
Këtë informacion ia kemi dërguar edhe shokut Kadri Hazbiu.
 
PROKURORI I PËRGJITHSHËM
(Dhori Panariti)
(firma, vula)
 
 
Sh. Rrapi,
Jepja edhe sh. Qemal Myrseli që ta shikojë.
 
31.10.1973
Haki Toska
 
 
Mora njoftim.
03.11.1973
Qemal Myrseli
 
 
 
INFORMACION
MBI GJENDJEN E TË DËNUARAVE NË REPARTIN 315
QYTETI STALIN
 
Gjatë vitit 1972 e deri në muajin shkurt 1973 vendosja dhe ndarja e të dënuarave gra në repartin 315 në Qytetin Stalin ka qenë sipas kritereve të përcaktuara në rregullore. Pas kësaj periudhe gjendja ka ndryshuar dhe për pasojë janë shkelur kriteret e rregullores për fjetjen e të dënuarave.
Kapaciteti i dhomave për fjetje në repart është vetëm për 180 të dënuara, ndërsa numri i të dënuarave vjen gjithmonë duke u rritur. Në vitet e mëparshme dhe gjatë vitit 1972 në repart kanë vuajtur dënimin, jo më shumë se 190 të dënuara, duke filluar nga muaji maj i vitit 1973 e deri tani numri i të dënuarave për krime të ndryshme ka arritur në 296. Duke pasur gjatë 6-7 muajve të këtij viti një rritje prej gati 120 të dënuara më shumë se në vitin e kaluar, komandës së repartit i është dashur që në dhomat e fjetjes të vendosi më shumë të dënuara nga kapaciteti që ato kanë. Po kështu është shkelur edhe kriteri për vendosjen e të dënuarave sipas krimeve. Në dhoma janë vendosur së bashku edhe të dënuara për më shumë se dy krime. Shkelja e kritereve të rregullores ndikon negativisht në drejtim të riedukimit të të dënuarave.
Si pasojë e shtimit të numrit të të dënuarave në këtë repart, gjatë këtij viti janë kthyer në dhoma fjetjeje edhe dhoma e mjekimit dhe lavanderia. Një gjendje e tillë ka keqësuar mbajtjen e një ambienti të rregullt higjieno-sanitar në dhomat e fjetjes e në korridore. Veç këtyre, sot 40 të dënuara flenë përtokë, në çimento.
Në këto kushte mendojmë se duhen marrë masa të shpejta me qëllim që të gjejnë zbatim të plotë kërkesat e rregullores.
 
Tiranë, më 22.10.1973
PROKURORI I PËRGJITHSHËM
(Dhori Panariti)
(firma, vula)