Rreshpja: Trupi im i vockël… do më
mjaftonte një kuti lodrash për arkivol

Nuk kisha miqësi me poetin Frederik Rreshpja. E  kisha takuar dy a tri herë, thuajse rastësisht në Bar-kafe te Eurorilindja, në Tiranë.

Më vonë, si për çudi e shihja vetëm së largu; e dalloja trupin e tij të imtë dhe më ngjante se s’kishte kohë të ndalej e të bisedonte me kënd, por vetëm ecte, ashtu nxitues me gjithë ngadalësinë e vet pa e kthye kryet majtas e djathtas.

E njihja poezinë e tij kryesisht përmes librave “Rapsodi shqiptare” (1967), “Erdhi ora të vdes përsëri” (1994), “Lirika” (1996), “Në vetmi” (2004); ajo poezi që vinte si frymë më ngjante e veçantë, e pangjashme, sa tokësore, aq edhe qiellore dhe përtejqiellore njëkohësisht, ku imazhet shpaloheshin rend përmes një drite të çuditshme.
Kisha pranë njeriun, të cilin ftohma dhe idhtaja e kishin mbështjellë në krejt jetën e vet (tek lutej ta mbyllte sa më shpejt), aqsa s’i kishin lënë kurrfarë shtegu të çeltë.
Në anën tjetër, rrokësit e jetës së tij, më saktë ata që ia kufizuan dhe ia rrudhën jetën tek s’shkonte më, kapërdiseshin para tij, sikur me jetën e tij s’kishte ndodhë gjë.
Edhe nëse në jetën e tij kish pasë qetësi për një farë kohe, kish qenë më tepër një qetësi e trazuar, sa e pati të vështirë të pajtohej me të, njëjtë si të pajtohej me dimrin e acartë, që ia ashpëronte sytë, fytyrën, krejt trupin, por kurrsesi cilësinë e mendjes. Cilësia e mendjes së tij mbeti e kthjellët, e paprekshme me një lloj drite të çuditshme që sa vinte e shtohej.
I kish provuar të gjitha: fëmijninë e qetë, shkëlqimin në poezi dhe rikthimin te ai shkëlqim pas viteve ’90 me një dritë tjetër deri në cakun më të epërm, në midisin e tyre provoi burgun në moshën më të mirë, më vonë në përpjekjen me u përfshi në ekonominë e tregut dhe dështimin fatal, ndoshta për fajin e vet dhe shpurës brejtëse që e rrethonte, aqsa pas vitit 2000 ai po provonte mospasjen deri në skajmëni.
Tani i kish mbetë e fundit, të provonte edhe vdekjen, të cilën e kish thirrë me mend qindra herë.
Qe takimi i fundit i imi me Rreshpen.
Ai vdiq si tre muaj më vonë në ditën me shi të 17 shkurtit të 2006-s. Por rasti i tij, megjithatë qe një prej rasteve më dramatike. Fati e solli t’ish krejt besimlëkundur te jeta, bota e gjithçka përreth. Shkëlqimtari i zhgënjyer, liriku i pangjashëm, sojtari i poezisë shqipe iku si me dhunë për në bujtinzën e fundme.
 
Kreu 1
U takuam te Hotel Gjallica.
Kish zënë te një tavolinë mu afër dritares.
M’u duk shumë i lodhur, i ligështuar krejt, pothuajse më i vogël e më i imtë se e kisha pa do vjet më parë.
Qe si verdh në fytyrë, megjithatë një e verdhë e ëmbël si e vizëllimtë, që mund të shkrihej në çast e fytyra të merrte pamjen e saj të zakonshme.
U përshëndetëm dhe shtrënguam duart njëri me tjetrin.
- A je si je, o Frederik Rreshpja? - e pyeta.
Vetëm buzëqeshi.
Më pas foli:
- Në Prishtinë isha mirë. Por rruga për në Tiranë është e largët dhe do rri sonte në Kukës.
- Rri sa të duash, - i thashë.
Sytë sikur i morën dritë, ndërkaq.
- Me sot me nesër, - tha, - kisha menduar të shkoja në Prishtinë, por vitet ecnin dhe zgjodha këto ditë. Me të mbërritë atje shkova te një hotel afër Pazarit. I thashë sportelistit se kërkoja Rexhep Ferrin. Atë e kisha takuar disa herë në Tiranë. Më lidhën në telefon me të. Kështu, u ndreqën punët. Atë natë, te lokali i hotelit hëngra aq sa mund të hajë Fredi e piva raki. Më thanë se kishin marrë porosi prej Rexhep Ferrit se do i shlyente ai shpenzimet e mija. Edhe fjetjen në hotel. Rexhepin e njihnin, e njihnin... Të nesërmen Rexhepi erdhi te hoteli bashkë me Ali Podrimjen...
Rreshpja fliste ngadalë si t’i mendonte fjalët një e nga një.
- Nuk më çoi njeri në Prishtinë, por shkova vetë, - vazhdoi. - As Petro Markon s’e çoi kush. S’kish si të shkonte... Migjeni nuk shkoi se qe i sëmurë nga tuberkulozi… Politikanët sot shkojnë me avion, kurse unë shkova me autobus.
Psherëtiu gjatë... Një psherëtimë e butë, thuajse e pandjeshme...
- Nuk dihet a kam më fuqi të shkoj prap në Prishtinë, - vazhdoi. - E mendova mirë dhe shkova vetë. E kush të më çonte?
Mori një dritë të hijshme në fytyrë.
- Ndejta dy ditë atje, - foli. - Pastaj, Prishtina është vend i poezisë së bukur. Edhe qielli e përkëdhel Prishtinën. Prishtina m’u duk qytet aristrokatësh. Edhe Shkodra e tillë ishte në fëmijninë time. Kurse me Tiranën s’jam kënaqur asnjëherë. Tirana është e rrëmujshme, me një rrëmujë të keqe. Të tjerë kënaqen me atë rrëmujë... Fredi përsëri do kthehet në Shkodër. Nuk e ndalon njeri të vdesë në vendlindjen e vet...
Qe një mbasdite e ngrohtë, anipse qe mesi i nëntorit.
- Erdhi dimri i keq, - foli ai megjithatë. - Nuk e di a mund do ta shtyj...
- Ka kohë, - ia ktheva. - Dimri është larg.
- Eh, - sikur foli me gjysmëzë. - Stinët janë në trup të njëra - tjetrës.
Ai e afroi stinën e dimrit; dimri po çelte parakohshëm për të kur duhej edhe një muaj kohë të avitej.
- Edhe dimri më rrudh, - shtoi, - por edhe rruga të shkoj në Tiranë, shumë e largët.
Lëshoi një “oh”, thuajse të pandjeshme.
- Kur erdha m’u duk rruga më e gjatë në botë, - tha. - Rrugë më e gjatë se rrugët. Edhe pse unë s’kam udhëtuar shumë...
Asokohe udhëtohej kah rruga e vjetër.
- Më deshtën shumë në Prishtinë, - shtoi. - Ndejta gjatë me Rexhep Ferrin. Edhe me Ali Podrimjen. Edhe me do miq të tjerë. Se kështu zihen miqtë. Deshën të organizonin një takim letrar për poezitë e mija. Unë nuk pranova. U thashë: Ç’lidhje ka Fredi me takimet letrare? Ata që e shijojnë poezinë time le të mblidhen e ta lexojnë...
Kqyri kah unë si t’i thosha nëse kishte vepruar mirë apo jo.
- U mbeti hatri, - foli. - Po ky është Fredi, u thashë. Fredi nuk ndërron tani që po vdes. Më kqyrnin me vëmendje dhe ndoshta mendonin: A është në terezi ky njeri a s’është? Po s’u mërzitën kurrë me Fredin. Sidomos Rexhepi s’u mërzit me Fredin. Se me ndejtë me Fredin është e vështirë. Se kur e merr dallga e poezisë, ai harron se me kë është në tavolinë. Po Fredi pi raki, pi edhe duhan. Më thirrnin Frederik. Unë qeshja. Shumë gjatë: Frederik. Fredi, më mirë. Shkurt. Njëlloj si deti... mali, djali... halli...
Mbas pak shtoi:
- Këmbëngulën të më botonin një cikël me poezi te “Koha ditore”. Bile Rexhepi këmbënguli fort. Nuk kam poezi me vete, i thashë. Por i kisha shtatë poezi në letra format. Tek pinim kafe e raki i nxora poezitë në tavolinë. U mundova t’i lexoj, por shkrimin e kisha krejt të pakuptueshëm. Edhe Rexhepi s’mund i lexoi... Por Prishtina më ka nderuar edhe shumë më heret. Në vitin 1975 më kanë botuar përmbledhjen me poezi “Enisé, Enisé”. Po s’e kisha parë atë libër... Ma solli Shaip Beqiri në vitin 1992. Qava...
- Të kanë dashur si njeri, por edhe për poezinë tënde, - i thashë.
- Rexhepi më tregoi se Anton Pashku e kish pëlqyer fort librin “Enisé, Enisé”, - foli. - I kish thënë atij se ky poet sikur nuk vjen nga Shqipëria. Është shumë modern. Natyrisht ashtu do thoshte ai për Fredin se Pashku ishte vetë modern, stilist me dritë, me shumë shkëlqim. Tregimi i tij “Floçka” është vështirë të shkruhet... Po ai e shkroi... Modernët janë në kohë... Koha nuk kuptohet nga bashkëkohësit...  Edhe Beqir Musliu më donte shumë. Në vitin 1992 më nisi me përkushtim librin e tij “Libri i Anatemave”. Ma solli Shaip Beqiri. Ne s’i njohim poetët e Kosovës. Libri i tij më gëzoi tepër. Metafora mbi metafora. Shkëlqejnë. Metafora të ashpra të një kohe të rëndë, të ashpër.
Prej aty, bisedën e zhvendosi te Prizreni.
- Më mbeti merak që s’e pashë Prizrenin, - shtoi. - Kur shkova me autobus, kaluam nëpër Prizren, por shoferi s’e ndaloi autobusin. Edhe kur u ktheva s’pata mundësi ta shoh. Por Kuteli ka qenë në Prizren... Atëherë ishte luftë, kurse unë nuk munda ta shoh as në paqe...
- Do ikim nesër në Prizren, - i thashë.
- Jo, - ma ktheu. - Jam shtegtar. Shtegtari s’kalon dy herë në të njëjtin vend.
Shpejt e zhvendosi bisedën tjetërkah.
- Dikur kam qëndisur, - tha. - Mësova të qëndis qysh i vogël. Qëndisjen ma ka mësuar nëna, por edhe do murgesha në Shkodër. Kam qëndisë shumë bukur. Bile thuhej se Fredi qëndis më bukur se krejt vajzat e gratë e Shkodrës. Po edhe qëndisjen e lashë. Mirë që e lashë se nuk do të shkruaja poezi...
Befas, u kthye sërish te poezia.
- I kam disa poezi, i kam, - tha. - Ja, që s’më kujtohen. Por kam edhe shumë të tjera. Ndoshta edhe...  S’ka gjë. Le të rrinë aty nëpër libra apo në copa letrash. Ndoshta kujtohet dikush e i lexon... Ndoshta do jenë më të qetë kur të mos jem unë dhe i lexojnë... Ndoshta...
- Ave, nëna ime, - fola unë, megjithatë.
Më erdhën në mendje dy vargjet e asaj poezie dhe i përmenda si me gjysmëzë:
 
Iku dhe nëna ime nën një shi prej mermeri 
nga arkeologjia e perëndive që rrëzoheshin
 
- Eh, nëna ime! - foli dhe i shqiti sytë prej meje si të fliste me veti.
Priti derisa ta soste cigaren.
- Iku prej meje, por s’e di se kur. Qe engjëll, qe dritë për Fredin...
I përmenda një fjalë të urtë të zonës së Lumës: Edhe tetëdhjetë vjeç me qenë, me e pasë nanën gjallë të duket vetja se je tue u rritë.
I ktheu sytë rrëmisht tek unë.
- E jashtëzakonshme, - më tha. - Sikur të ketë pikë prej qielli e të mos e kenë thënë njerëzit.
E ktheu gotën e rakisë me fund.
- Eh, nëna ime, - foli sërish. - Ajo qe Perëndia ime.
Aty për aty sikur zëvendësoi një varg të poezisë “Ave, nëna ime”: Zot tjetër nuk kam patur kurrë, me vargun: Ajo qe Perëndia ime.
- Pleqëria ime nisi kur vdiq ajo, - m’u drejtua.
- Jo, - ia ktheva si ta ngushëlloja sadopak. - Ti je ende i ri.
- Unë, ende i ri? - mu kthye në çast dhe nisi me qeshë.
Një e qeshur si e një fëmije të vogël që ngazëllehet kur e marrin në krahë.
- Po ikin vitet, - tha, - Me vitet, edhe jeta ime. Një herë nuk u kënaqa në jetë, por as kam më kohë të kënaqem.
E pyeta sa vjet kishte.
Ndërkohë, u fikën dritat...
Ai shkrepi çakmakun. Kështu bënë edhe disa të tjerë në lokal. Fytyra e tij më ngjau e zbehtë, si e lyer me një të verdhë të përzijshme, më tepër si kah e zeza. Ashtu n’atë gjysmëterr erdhi zëri i tij i pakët, sikur ta kapte ngrija.
- Po të jem gjallë, vitin tjetër i mbushi gjashtëdhjetë e gjashtë vjet, - tha. - Më vjen keq që nuk vdiqa vjet, por më keq më vjen që nuk vdiqa parvjet. Më keq më vjen që nuk vdiqa edhe pa lindë...
M’u duk se po e thirrte ngutshëm vdekjen e vet, por njëkohësisht pak edhe si me pezm që ajo s’e kish marrë një a dy vjet më parë dhe më tej, ende më e frikshme, që ajo s’e kish marrë ende pa lindë. 
- Ehu, sa herë kam vdekur dhe jam ngjallur!
Tani sikur e shpaloi vetin ndërmjet vdekjes e jetës, por prap u kthye te vdekja:
- Vjen një kohë që njeriut i sosen të gjitha. Fryma shkallmohet e fundit...
Ndërkaq, u kthye te jeta:
- Po përsëri dua me mbetë gjallë. Nuk i dihet...
Aty për aty e ndërronte vdekjen me jetën si të ndërronte lehtas fletët e një kalendari.
Për të nuk kishte katër stinë, por vetëm dy, stinën e vdekjes dhe të jetës, ku vdekja niste e para, ndërrohej me jetën, më pas kjo e fundit ndërrohej rishtas me vdekjen.
Erdhën dritat...
Rreshpja ndërkaq fërkoi sytë me duar.
- Ja, ka edhe dritë për njeriun! - foli dhe u sikur u çel në fytyrë.
U vrantua në çast dhe shtoi:
- Vetëm për Fredin s’ka dritë.
Për një çast mbështeti kryet në tavolinë. Mbas do kohe e ngriti dhe tek më shihte drejt në sy, foli ndërkaq:
- Fredi ka qenë i huaji i botës.
M’u kujtua një varg nga poezia e tij “Përgjithmonë”: Unë kam qenë trishtimi i botës.
Ai, në bisedë sikur po rishihte poezinë e vet të mëhershme ose jepte variante të tjera vargjesh. Kësisoj, kalonte lehtas në mbindërtime vargjesh.
- Të paktën, do gjendet një varr për të, - shtoi.
Preku gjoksin me dy duart si ta shtrëngonte fort se mos i shqitej befas prej trupi.
- Trupi i Fredit është i vockël dhe nuk zë shumë vend, - foli.
Rreshpja sërish po thirrte nxitueshëm terrin e vdekjes së vet.
Mu aty, në tavolinën ku isha pranë tij, me cigaren që e thithte paprajshëm dhe me gotën e rakisë që e kthente shpesh e më shpesh.
- Në vend të arkivolit i mjafton një kuti lodrash për fëmijë, - foli.
Shumë rrallë thoshte: Unë. Gjithnjë e më shpesh thoshte: Fredi.
Të ngjante se nuk rrëfente për vetin e vet, por për dikënd tjetër, jetën e të cilit e njihte imtisht dhe njëkohësisht e vizatonte deri në fijet më të holla.
 
***
Ndërkaq, m’u shkrep t’ia avitja fletën e bllokut bash para syve të tij.
- Kështu foli Frederik Rreshpja, - i thashë.
Afërmendsh, sikur po i lija të kuptonte se me fjalët e tij, njëkohësisht që i kisha shënuar ngutshëm edhe n’ato fleta blloku na e ngrohu mbrëmjen e shkuar dhe atë mëngjes.
Ndoshta fjalët e tij qenë të mungueshme në çdo bisedë tjetër ose nuk do shqiptoheshin ndonjëherë.
Edhe nëse do të shqiptoheshin, mbase rastësisht do t’ishin kopje e zbehtë e fjalëve të tij në Natën dhe atë Mëngjes me dritë të tij, absolutisht të tij.
- Kështu foli Zarathustra, - tha ai qetë, me atë zërin e tij të butë...


.
 

dy.b/shqiptarja.com