Shkencëtari shqiptar Kabashi: 
Hapat e parë në trajtimin e ALS-së

Edor Kabashi, sot ndër gjenetistët më të njohur në të gjithë botën mbi përpjekjet dhe zbulimet në fushën e neurologjisë dhe gjenetikës. Një emër që përfaqëson jo vetëm dinjitetin e personit të tij por edhe të vendit nga e ka prejardhjen. 

36- vjeçari nga Durrësi ka zhvilluar modelin e parë në kafshë (zbulimi i peshkut zebër) për studimin e funksionit të një gjeni që është përgjegjës për përqindjen më të lartë të ALS-së (skleroza amfiotrofike laterale / anësore).

Rezultatet e para në laboratorin e Kabashit në Kanada hedhin dritë mbi shkakun e sëmundjes shkatërruese.

I ftuar në emisionin e mëngjesit “Rreze Dielli” Edor Kabashi tha se zbulimi i gjenit të dytë të kësaj sëmundje drastike ka 6 muaj që ka filluar të provohet tek njeriu pasi është eksperimentuar më parë tek peshku zebër. “Edhe për pak vite mendoj se do të gjejmë një trajtim për këta pacientë pasi deri më tani për ta nuk ka një trajtim”, është shprehur ai.



Gjatë intervistës studiuesi Kabashi u shpreh optimist për kërkimin e tij dhe për një të ardhme të ndritshme në zbulimin shkakut të kësaj sëmundje dhe të kurimit të pacientëve, të cilët sipas Kabashit brenda 2 deri në 5 vite ndërrojnë jetë në mungesë të trajtimit të sëmundjes së ALS.

ALS-ja shkaktohet nga vdekja e neuroneve motorike që lidhin trurin me muskujt. Ndonëse shkaqet specifike të ALS-së u kanë rrëshqitur shkencëtarëve për vite të tëra, njoftimi i Dr. Kabashit përfaqëson një hap të rëndësishëm përpara, duke shpresuar në zbulimin e terapive të reja dhe, një ditë, të kurës.

Emri i Edor Kabashi i Universitetit të Montrealit (Université de Montreal) ka mahnitur të gjithë botën duke qarkulluar në mediat më prestigjoze si shef i grupit të shkencëtarëve kanadezë në kërkimet gjenetike për shërimin e sëmundjes së ALS-së, ende e pashërueshme, duke dhënë kështu një shpresë jete për pacientët me ALS.
 

Cilat janë rezultatet që janë arritur në këtë patologji? Statistikat dhe vdekshmëria e së cilës ka arritur në shifra shqetësuese.

Kjo është një sëmundje drastike sepse nëse pacientët diagnostikohen me këtë sëmundje në një periudhë kohore nga 2 deri në 5 vite ata ndërrojnë jetën. Ky është një problem shumë i madh për shoqërinë pasi deri diku ky proces akoma nuk është arritur të kuptohet shumë mirë.

Neuronet që për çdo person mundësojnë ecjen, lëvizjen, aftësitë fizike në jetë vdesin në një kohë shumë të shpejt tek pacientët që janë të sëmurë me këtë patologji. Këto neurore quhen motorë sepse si motorë ato i japin mundësi muskujve që të lëvizin. Ndaj pacientët në përgjithësi paralizohen në mënyrë progresive dhe së fundi humbin jetën.

Kjo është një sëmundje e rrallë  2 deri në 5 veta nga 100 mijë persona preken. Por, në të gjithë vendet evropiane ashtu si dhe në Amerikë kjo sëmundje prek një pjesë të madhe të popullatës. Në Evropë çdo vit 20 mijë persona preken nga kjo sëmundje. Siç rritet popullata ashtu rritet dhe numri i të prekurve ndaj kësaj sëmundje.

 
Aspekti ku është arritur suksesi i punës suaj kërkimore është gjenetika. Ku konsiston ndihma gjenetike si dhe emri i peshkut zebër që është zbulimi juaj i fundit?
 
Është një pjesë shumë e rëndësishme për mjekësinë gjenetika pasi deri diku na ka ndihmuar për të bërë avancime të mëdha në të gjitha fushat e mjekësisë dhe sidomos në këtë sëmundje neurologjike. Studimet e fundit ku unë kam marrë pjesë kanë arritur që të gjejnë gjene shumë të rëndësishme të kësaj sëmundje.

Në vitin 2008 kam bërë një arritje shumë të madhe ku kam zbuluar gjenit e dytë të kësaj sëmundje TDP43. Kjo arritje zbuloi gjenetikën për hapa të ndryshëm dhe tani mendojmë që e kemi gjendur shkakun gjenetik tek 10- 20 për qind e pacientëve.
 

Pasi u gjend ky gjen përgjegjës si është operuar më pas. Çfarë hapash po hedh mjekësia në zinxhirin e kurimit?

Si në çdo fushë tjetër të shëndetësisë ne shkojmë nga gjeni tek modelet. Si mund ta kuptojmë shkakun e sëmundjes? Ne shkojmë në disa tipe eksperimetesh që kryhen nga qeliza deri tek kafshë të ndryshme. Ne kemi futur peshkun zebër.
 


Cilat janë të veçantat që sjell peshku zebër dhe ju ka ndihmuar në punën tuaj kërkimore?

Ka disa të veçanta që janë shumë të rëndësishme për gjenetikën sepse vezët e peshkut zebër mund t`i marrim individualisht dhe kjo nuk mund të bëhet me minjtë. Ne mund t`i trajtojmë një nga një qelizat kështu që nga veza e një peshku zebër mund të shikojmë një organizëm të tërë.

Peshku është transparent ndaj mund të shohim me anë të mikroskopit të gjitha qelizat. Arritja e këtij viti ka qenë mikroskopi që mori çmimin nobël. Ndërsa në laboratorin tim brenda dy ditëve peshku zebër arrin ti çoj neuronet motorë në muskuj dhe kështu muskujt t`i vë në lëvizje brenda dy ditëve.

Brenda dy ditëve kemi një diapazion shumë të madh që të studiojmë jo vetëm gjenet tona, por të studiojmë edhe trajtime farmakologjike si dhe një diapazon të madh e kompleks që ne po e shfrytëzojmë sa më mirë për momentin për të kuptuar pse neuronet motorë zhvillohen dhe cilat janë mundësitë që ato të degjenerohen.

Jemi në fazat fillestare por shumë të premtueshme. Edhe për pak vite mendoj se do të gjejmë një trajtim për këta pacientë pasi deri më tani për këta pacientë nuk ka një trajtim.

Po bëjmë hapa shumë të mëdhenj në gjenetik dhe shpresoj që ky revolucion që po bëjmë të shkoj shumë shpejt tek dera e pacientit që ta trajtojmë në mënyrën më të mirë.
 

Cili është hapi i rradhës që pretendohet të vazhdohet në punën tuaj kërkimore bashkë me ekipin tuaj?

Ne vazhdojmë që të kuptojmë më mirë kauzat gjenetike. Gjenin e fundit që zgjua në 2011 ne brenda dy vitesh krijuam një model në laborator.

Po bëjmë hapa shumë të mëdha. Secilin peshk që kemi e monitorojmë për një periudhë të gjatë. Duke vënë një produkt kimik të ndryshëm ne mund të arrijmë të kuptojmë pse neuronet vdesin dhe të mundohemi t`i shpëtojmë këto neurone.
 

Peshku zebër është një peshk i rallë? Si është përhapja e tij gjeografike për të kuptuar më pas si do të jetë dhe përhapja e ndihmesës mjekësore sepse kam përshtypjen që kanë lidhje këto të dyja.

Deri diku. Peshku zebër është shumë i vështirë që të gjendet në terrenin e tij. Por, ngaqë është një peshk i thjesht për t`u mbajtur ai ka hyrë shumë në akuariume.


Po përbërja e ekipit tuaj. Cilët janë ata që e kanë përqafuar idenë tuaj në shtete të tjera?

Kjo është punë në ekip. Për mua ka qenë i favorshëm edukimi im në Kanada. Unë i kam bërë studimet e mia në veri të Kanadasë dhe kështu kam patur më shumë lidhje me laboratorët francezë.
Grupi im përbëhet prej 5 deri në 10 veta. Në shkencat mjekësore kemi shumë mjek si dhe gjeneticienë.


Arsyeja e ardhjes tuaj në Shqipëri është pjesë e studimit tuaj?
Kjo do të ishte ëndërr për mua. Shumë laboratorë francezë janë lidhur me shumë vende fqinj të tyre. Edhe Shqipëria është në hapat e para në hyrjen në BE. Unë punoj me fondet e BE-së dhe padiskutim që projekte të përbashkëta do të ishin shumë mirë për mua.


Sa e vështirë dhe e lëhtë është që t`i afroni pacientët të bëhen pjesë e këtyre provave?

Unë nuk komunikoj drejtëpërdrejtë me pacientët por kam afër shumë mjek. Pacientët janë shumë komunikues dhe janë gati për të bërë këto prova. Me anë të mjekëve dhe specialistëve ne arrijmë disa herë të shohim çfarë mundësisht kërkohet që të shkojmë nga një provë në kafshë tek njeriu. Aspektet legale janë shumë të vështira. Në Kanada ne i jemi futur rrugës së gjatë me një produkt që kemi marrë nga peshku zebër dhe kemi shkuar deri tek minjtë. Tani jemi tek njeriu duke e provuar.
 

Sa kohë ka që është duke u provuar tek njeriu?

Ka 6 muaj. Kuptohet që ky është vetëm hapi i parë.


Çfarë keni vënë re që nga momentet e para që është bërë ky aplikim  tek njeriu?

Kjo është vetëm faza e parë dhe nuk mund të flas dot për rezultate sepse janë aspekte legale dhe jetike. Deri tani nuk kemi arritur diçka për të cilën tek pacientët mund të riprodhojë të njëjtat efekte që riprodhohen tek kafshët. Rrjeti i pacientëve është rritur shumë dhe interesi ndaj kësaj sëmundje. Po ashtu dhe interesi që tërhoqi dhe kova me akull ndaj kësaj sëmundje.


Ku konsiston prova e kovës me akull?

Kjo është një histori shumë e bukur. Një pacient e filloi këtë provë për të patur më shumë zhvillim mediatik. Ai nominoj tre persona. Këta tre persona do t`iu duhej që brenda disa ditësh ose të bënin këtë provë ose të jepnin para për kërkimin e kësaj sëmundje ALS. Filloj në 2013. Impakti më i madh ka qenë këtë verë duke përfshirë dhe personat mediatik dhe të botës së politikës, të artit etj. Jemi shumë pranë kësaj faze.
 

Ku shpresoni të keni sukses në fazat që do të pasojnë?

Ka shumë ndikime në fushën tonë. Unë si shkenctarë i bazës jam shumë i interesuar për të kuptuar se si këto gjene mund të arrijnë të integrohen me njëri-tjetrin. Jo vetëm si t`i transformojmë. Kjo është shumë e rëndësishme sepse problemi deri tani është që shumë nga pacientët në qoftë se kanë apo jo shkaqe gjenetike futen të gjithë, siç është kova, në të njëjtën kovë. Ndaj, ne me mundësitë që kemi, do të duhet që t`i veçojmë këta pacientë nga gjenetika.

Redaksia Online
(m.z/shqiptrja.com)