Të duash, të dish dhe të mundësh!

Erlinda është një vajzë 18 vjeçare. Ajo duket shumë më e pjekur se bashkëmoshataret e veta por nganjëherë është shumë më fëmijë gjithashtu. Kaq kontradiktore ta thuash këtë. Erlindën e takova para disa muajsh ndërsa kryeja shërbimin e radhës në spital. Vajza u paraqit me nënën e saj 50 vjeçare, në gjendje kahektike, e diagnostikuar me kancer të qafës së mitrës, me një formë lokalisht të avancuar që bënte të pamundur interventin kirurgjikal. Invadimi neoplazik indor shkaktonte hemoragji të herëpashereshme të pakontrollueshme me anemizim të theksuar të pacientes. Erlinda mund të kuptonte shumëçka, ajo tashmë njihte mirë gamën e medikamenteve të urgjencës mjekësore, madje radhën dhe efektet anësore të tyre.

Netët pa gjumë në spitalin onkologjik e kishin paisur me dije të imponuara ashpërsisht të cilat i përsëriste në mënyrë sfilitëse automatike. Të gjitha mund ti kuptonte dhe pranonte, përpos faktit se e ëma ishte në gjendje shumë të rëndë, që jeta më shumë i rrezikohej sesa ofronte shpresë. Ti flisje për rrezikun, ishte e pamundur, atëherë fëmija kryeneç brenda saj nxirrte krye në mënyrë arrogante. Qante, bërtiste, përsëriste papushim emra medikamentesh, mundësish, operacionesh, mjekësh, ndërsa thërriste pa u ndalur emrin e së ëmës ne ecejaket e saj kuturu nëpër korridorin e spitalit. Të bëje mjekun protokollar përballë saj, ishte një sipërmarrje e vështirë. Në botën e saj, ajo ishte e vetme përkundër të gjithëve, madje edhe rrethit familjar që sa më shumë i largohej “qendrës” aq më haptazi manifestonte mërzinë, lodhjen, dorëzimin, sakrificën e gjithllojshme, “borxhlarjen”, deri sterotipinë fataliste: kjo vajzë s’është mirë, kështu e ka jeta…

Unë e kisha harruar Erlindën që pas transferimit në një spital tjetër të së ëmës pas ezaurimit të mundësive ndihmëse në spitalin tonë. E pashë sërish para disa ditësh, duke ecur përkrah me të ëmën. U ndjeva mirë dhe keq. U ndjeva mirë si njeri dhe u ndjeva jo dhe aq mirë si mjek, që ndoshta edhe vetëm për një moment isha dorëzuar  e paksa “lodhur” para kryeneçësisë së një personi që nuk do të arrinte të pranonte gjendjen e rëndë të njeriut më të dashur. Po a mund të jetë mjekësia fryt vetëm i orvatjes personale?! Ndoshta do të duhej një mjekësi si ajo e Erlindës, e paepur, besimplotë, gjithmonë kërkuese, nxitëse, shpresuese, me burime të pashtershme, që gjithmonë dhe kurdoherë e ruan një medikament mrekullibërës për çdo situatë, sado ekstreme qoftë ajo.

Por realiteti është diçka tjetër, është një mjekësi që çalon në burime, në mundësi, në organizim; një mjekësi ku shërbimi merret edhe në bazë të forcës së kërkesës, në mënyrë jo të standartizuar, sipas bindjes personale dhe pushtetit medikal të një grupi mjekësh më shumë sesa përmes rezultatesh të bazuara në evidenca mjekësore të matshme dhe udhërrëfyes të përcaktuar të praktikës më të mirë klinike. Ky sistem kaotik e bën më të prekshëm e më konfliktual përballjen mes pafuqisë aktuale të mjekut, dhe shpresës së natyrshme të  individit. Jemi në tetor, muajin e sensibilizimit në luftën kundër kancerit të gjirit. Ekziston tashmë një aksiomë në këtë përpjekje; që të luftosh kancerin duhet të duash, të dish dhe të mundesh. 

Përpara se të identifikojmë një betejë me maratonat sensibilizuese gjithë ngjyra dhe fjongot pink të politikës, vlen që ta marrim seriozisht përgjigjen se në cilën pjesë të këtij rrugëtimi dëshirash, dijesh e mundësish sistemi ynë shëndetësor është defiçitar sepse paradat e tetorit mbarojnë shpejt, ndërsa përtej tyre mbetet i ngurtësuar problemi, sëmundja e për të përballuar atë, natyrisht nuk vlejnë parullat. “I patrajtueshëm”, ky është shënimi në papirusin Edwin Smith 1600 vjet para Krishtit, për të përshkruar kancerin e gjirit, njëkohësisht edhe përballja e parë e njohur në historinë e mjekësisë me këtë sëmundje. Për fat të keq akoma sot, një numër i konsiderueshëm pacientesh diagnostikohen në faza të avancuara të sëmundjes, ku shënimi i mësipërm, ndot eterin e shpresës për të ardhmen e pacientes. Në trajtimin e kancerit të gjirit, përtej kirurgjisë, cikleve të kimioterapisë, pritjes së përgjigjeve të njëpasnjëshme të ekzaminimeve histopatologjike, laboratorike, survejimit laboratorik dhe imazherik, qëndron bota e tkurrur e pacientes, ankthi sfilitës familjar.

Nuk është e rëndësishme sa vite në jetën tënde, por sa jetë në vitet tua, një citim gjenial i Dr. Edward J. Stieglitz një shekull më parë, është sentencë e qëlluar e sagës dëshpëruese të kalvarit të pacienteve me kancer gjiri.
Shoqëria jonë, strukturat përgjegjëse të kujdesit shëndetësor, të gjithë ne mjekët, duhet të jetojmë përditë, përtej muajit tetor, me betejën jo thjesht për ta trajtuar këtë sëmundje, por për ta depistuar në faza të hershme, aty ku dhe lufta mund të fitohet. Në sistemin tonë shëndetësor janë shumë gjëra që duhet të ndryshohen, sidoqoftë fakti se s’mund të bëhen të gjitha, nuk duhet të na pengojë që të mos ti shkohet realizimit të një, apo disa projekteve, deri në fund. Aktualisht sistemi ynë çalon sa i përket depistimit të hershëm, trajtimit të unifikuar, si dhe nuk ekziston një bazë e mirëfilltë të dhënash, një regjistër kombëtar i kancerit kudo ku ai trajtohet, në spitale publike apo private, brenda ose jashtë vendit.

Po ashtu ka një shkëmbim të mjegullt të dhënash mes qendrave terciare, specialistëve në shërbimin spitalor dhe mjekëve të familjes në shërbimin parësor. Në këtë mënyrë të dhënat humbasin, pacientja nuk ndiqet në kohë e si duhet nga secila hallkë të cilat funksionojnë të ndara, shpesh herë kundërvënëse për të mos thënë mosbesuese dhe mospërfillëse ndaj njëra tjetrës. Është koha që të krijohet një bazë e tillë të dhënash, lehtësisht e aksesueshme nga ofruesit e shërbimit mjekësor, gjë që do të përditësonte edhe personelin mjekësor me njohuritë e nevojshme të praktikës më të mirë mjekësore si dhe trajtimit të pacientes në mënyrë të plotë dhe pa shkëputje. Kjo do të eleminonte mjekimin rastësor ku trajtimi shëndetësor mund edhe të konceptohet si një nder i ofruar ashtu si mundet më mirë në atë kohë dhe vend të caktuar. Nëse i referohem vetëm qarkut të Lezhës ku unë punoj, krahasuar me një vit më parë, sipas mjekes onkologe, ka një rritje prej 20% në rastet me kancer gjiri.

Një situatë që duhet të vendosë në gjendje alarmi strukturat përgjegjëse të ofrimit të kujdesit shëndetësor. Në spitalin tonë rajonal mungon mamografia, ashtu siç nuk ekziston mundësia e kryerjes së ekzaminimit citologjik të qafës së mitrës përmes pap testit duke bërë që në mënyrë tashmë frekuente të hasim raste të avancuara të kancerit të qafës së mitrës. Ministria e Shëndetësisë duhet të bëjë ç’është e mundur që së paku në spitalet rajonale të sigurojë infrastrukturën e nevojshme për depistimin e këtyre dy sëmundjeve të cilat qartësisht mund të tejkalohen nëse evidentohen në kohë. Është kundërproduktive vetëm të sensibilizosh komunitetin, kur më parë nuk ke networkun e duhur në burime njerëzore dhe aparatura mjekësore për të akomoduar fluksin e pritshëm nga ky sensibilizim. Në mënyrë minimale, spitalet rajonale duhet t’i kenë këto kapacitete. Dhe kjo para së gjithash është politikë shëndetësore.

Spitalet rajonale duhet të shërbejnë si poluse ku grupe multidisiplinare specialistësh ofrojnë diagnostikim dhe trajtim referent për patologji të tilla. Kjo do të kërkojë përfshirjen në një “armatë” të mjekut gjinekolog, onkolog, anatomopatolog, imazherist etj, që duhet të formojnë një korpus unik në përballjen me kancerin e gjirit e jo vetëm. Strukturat përkatëse në ministrinë e shëndetësisë duhet të gjejnë klauzolat e nevojshme që çdo spital rajonal të ketë funksional shërbimin e anatomisë patologjike. Mjekët imazheristë nga ana tjetër duhet të jenë të përditësuar me mënyrën e raportimit të repertit imazherik dhe kjo kërkon standartizim të ekzaminimit dhe referimit të të dhënave. Shpesh herë gratë ndjehen të pa orientuara nëse duhet të drejtohen te mjeku gjinekolog apo te ai onkolog për një problem të gjirit.

Sot, më shumë se kurrë flitet për krijimin më vete të specialitetit të senologjisë, ndaj edhe në këtë rrugë duhet parë e ardhmja e afërt e një beteje që të gjithë duam ta fitojmë. Pasi ti kemi realizuar këto, që nuk kanë ndonjë kosto të papërballueshme, atëherë ka vlerë të kryhet sensibilizimi i përditshëm i popullatës nga armata e personelit shëndetësor në të gjitha hallkat e tij. Në të kundërt, situata aktuale na vë ne mjekëve shpesh herë përballë efekteve iluzive sensibilizuese dhe mundësisë defiçitare që kapaciteti spitalor sot ofron në realitet. 

Zbulimi më i madh i gjeneratës sime, është se qënia njerëzore mund të ndryshojë jetën duke ndryshuar sjelljen e tij. Janë shprehje të William James, një psikolog dhe filozof i njohur amerikan. Dhe me të vërtetë, kjo materializohet më së miri në rastin e depistimit të kancerit të gjirit dhe kancerit të qafës së mitrës, por, depistimi ka vlerë kur është i kapilarizuar, ai nuk përfaqëson një modë për showgirl-at e ekranit dhe politikës e as që mund të konceptohet i ofruar në formë të mjekësisë ambulante alla reklama produktesh industriale me oferta sezonale.

Dhe kapilarizimi i një ekzaminimi është pikë së pari detyrë e sistemit të kujdesit shëndetësor. Shoqatat humanitare, mediat, aktorë të ndryshëm të shoqërisë civile, artistë të zhanreve të ndryshme janë të mirëpritur të ofrojnë ndihmesën e tyre, veçse ato s’mund të marrin përgjegjësitë e ofruesit institucional të kujdesit shëndetësor dhe as ky i fundit s’mund e s’duhet të luajë rolin e shoqatave joqeveritare. Nuk është koha e mjekësisë emocionale, është koha për një ndërhyrje radikale, gjithëpërfshirëse, të pandalshme gjer në depistimin e përgjithshëm të popullsisë.

Çdo ndërhyrje tjetër është e mangët, jo serioze, inefikase që nuk mobilizon dëshirë, nuk gjen mbështetje e as krijon frymën e duhur duke qenë e destinuar të mos prodhojë rezultatin e dëshiruar. Është detyra jonë si përfaqësues të sistemit shëndetësor të gjenerojmë shpresë, e pasi të kemi zgjedhur shpresën, gjithçka do të duket e mundur, sepse unë besoj, se nëse duam, patjetër që edhe do të dimë, edhe do të mundemi ta luftojmë kancerin e gjirit, përditë, edhe kur të kenë mbaruar fushatat e tetorit. 


Shkrimi u botua në Shqiptarja.com (print) në 28 Tetor 2014

Redaksia Online
(d.a/shqiptarja.com) 
 

TAG:
• OSBE