Totozani: Kuvendi nuk po reagon
për “dosjet” por ne nuk tërhiqemi

TIRANE - Avokati i Popullit, Igli Totozani në një intervistë ekskluzive për ‘A1 Report’ deklaroi se institucioni që ai drejton nuk do të tërhiqet nga nisma për hapjen e dosjeve pasi ky është një rekomandim i ndërkombëtarëve dhe kërkesë e shoqërisë civile.

Në fjalën e tij Totozani pranoi se nuk ka akoma asnjë reagim zyrtar nga Kuvendi pavarësisht se rekomandimi i Avokatit të Popullit për këtë çështje i është dorëzuar parlamentit tre javë më parë.
 
"Mund t’ju them se reagime nga forca politike në mënyrë zyrtare nuk kemi pasur. Natyrisht që kemi ndjekur me shumë vëmendje debatet që bëhen në mediat shqiptare ku ka pasur edhe deklarata deputetësh të forcave të ndryshme politike, analistë të ndryshëm kanë shkruar, ka një iniciativë nga shoqëria civile për të përgatitur një ligj të tillë por zyrtarisht deri më sot nuk kemi marrë ndonjë përgjigje nga ata subjekte të cilëve ne ju kemi dërguar rekomandimin tonë." është shprehur Avokati i Popullit.

INTERVISTA E PLOTE (Videon e intervistës së plotë e gjeni poshtë shkrimit)


Z.Totozani në fakt doja t’ju pyesja për një nismë që ka ndërmarrë institucioni juaj që ka të bëjë më çështjen e famshme të dosjeve, Çfarë parashikon kjo nismë që ju e keni dërguar edhe në Kuvend?

Igli Totozani: Kjo është një nismë që ka tashmë 3 javë që është ndërmarrë nga institucioni i Avokatit të Popullit. Është një rekomandim i cili është përpunuar prej një kohe të gjatë nga ekspertët e institucionit të Avokatit të Popullit dhe nëpërmjet kësaj nisme ne i jemi drejtuar të gjithë kryetarëve të grupeve parlamentare të Parlamentit shqiptar, Kryetarit të parlamentit, Kryeministrit, duke i nxitur të miratojnë një listë për hapjen e dosjeve të shërbimit sekret në kohën e komunizmit. Ky nuk është një rekomandim i thjeshtë, që nënukpton thjesht hapjen e dosjeve por institucioni i Avokatit të Popullit ka paraqitur aty edhe parimet bazë mbi të cilat ky ligj duhet të mbështetet. Pra është një rekomandim i cili nuk kërkon vetëm hapjen e dosjeve, por edhe mënyrën e hapjes së tyre, mënyra si duhet ndërtuar ligji dhe cilat duhet të jenë parimet bazë mbi të cilat të mbështetet ky ligj. Kjo për faktin se proçesi i hapjes së dosjeve, është një proces i cili ka dy aspekte që do të thoja janë të kundërta me njëra-tjetrën. Nga njëra anë është aplikimi i një drejtësie të tranzicionit. Së dyti është i rëndësisshëm elementi i mbrojtjes së demokracisë, pra nga elementë me të cilët mund të ketë bashkëpunuar dhe të kenë mbetur me të njëjtin mentalitet të dikurshëm. Elementi i tretë ka të bëjë me vendosjen e një transparence mbi të kaluarën tonë komuniste, për njohjen e të vërtetës për atë të kaluar mjaft të keqe të cilën ne e kemi kaluar. Pra këto janë qëllimet e ligjshme që ne kërkojmë që të zbatohen, të aplikohen nëpërmjet një ligjit që do të duhet të dalë nga parlamenti, por nga ana tjetër ne kemi bërë kujdes që ky ligj të realizojë apo të përdorë ato mekanizma të cilat janë mekanizma apo instrumenta demokratikë. Pra kjo do të thotë që të realizohet  qëllimi i ligjshëm i tij, transperanca e të kaluarës, dhe gjitha ato që përmenda më lart, por nga ana tjetër instrumentat që duhet të përdorë duhet të jenë instrumenta demokratik, siç mund të jetë parimi i mbrojtjes së të dhënave personale, respektimi i Kushtetutës dhe kuadrit ligjor në Shqipëri, respektimi i gjykatës dhe jurisprudencës kushtetuese. Pra në njëfarë menyre i kemi bërë të qartë parlamentit dhe grupeve parlamentare se si mund të zgjidhet ky problem duke ruajtur një ekuilibër të rëndësishëm midis qëllimit fisnik që ka dhe nga ana tjetër mjeteve që duhen përdorur të cilat duhet të jenë mjete demokratike.

Për ta bërë më të thjeshtë edhe për publikun, si e parashikoni ju që të hapen këto dosje? Pra ju thatë pa cenuar privatësinë, por si konkretisht nëse do bazohemi tek një shembull?

Igli Totozani: Është e nevojshme që publiku ta ketë sa më të qartë këtë gjë për vetë faktin se gjatë gjithë këtyre viteve kemi pasur eksperienca apo iniciativa të cilat kanë dështuar. Duket sikur ka një vullnet të përgjithshëm por gjithmonë ka diçka që ngec, por publiku ka të drejtën morale ta dijë. Së pari duhet të biem dakord mbi diçka, ekzistojnë dy mënyra për të zhvilluar një proces të hapjes së dosjeve ose të nje proçesi më të gjerë të lustrimit në Shqipëri, pasi hapja e dosjeve është një moment, ndërsa një proces lustrimi është më i gjerë. Tendeca të lustracionit në Shqipëri kemi pasur, e fundit në vitin 2008 që u hodh poshtë nga Gjykata Kushtetuese. Ajo që duhet të dimë është se në Shqipëri ne duhet të gjejmë një zgjidhje të tillë që të mos bjerë ndesh me Kushtetutën, me ligjet në fuqi, dhe me vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Kjo gjë bën të vështirë deri diku realizimin e një qëllimi të ligjshëm lustracioni thelbësor dhe të thelluar në jetën politike e sociale të Shqipërisë. Ka qenë një tendencë e tillë lustrimi në vitin 2008 e cila dështoi për shkak se Gjykata Kushtetuese e shpalli antikushtetuese atë përpjekje. Kjo është një zgjidhje që duhet ta bëjë politika në fakt, ne nuk na takon ne vetëm orientojmë. Nëse politika do të dëshironte që lustracioni të ishte një proces sa më i thellë të jetë e mundur, kjo do të kërkonte sipas nesh jo vetëm një ligj lustracioni, por do të kërkonte edhe një ndërhyrje të rëndësishme në Kushtetutë, në ligjet kryesore që rregullojnë institucionet kryesore shtetërore në Shqipëri. Pra do të kërkonte një ndërhyrje horizontale duke filluar nga Kushtetuta dhe ligjet kryesore. Kjo do të bënte të mundur shmangien e atyre gabimeve që u konstatuan nga Gjykata Kushtetuese. Kjo është njëra mundësi. Mundësia e dytë është të zhvillojmë atë çfarë kemi mundësi sot pa prekur Kushtetutën dhe ligjet në fuqi dhe duke respektuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Ne jemi për alternativën e dytë pasi alternativa e parë për të qenë realistë, natyrisht do të ishte më e thelluar dhe e plotë, por besoj që në kontekstin aktual është e vështirë që të kryhet një reformë e tillë e madhe në të gjithë ligjet dhe Kushtetutën, që të kryhet një lustracion i plotë. Mënyra e dytë është ajo çka ne propozojmë, që do të thotë një ligj që të zhvillohet, të miratohet në përputhje të plotë me vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Për të qenë sa më e thjeshtë për publikun kjo do të realizohej përmes hapjes së dosjeve të shërbimeve sekrete të përiudhës komuniste. Secili person të ketë të drejtë të hapë vetëm dosjet e tij për qytetarët e thjeshtë pra. Dhe një qëndrim disi më ndryshe për qytetarët të cilët kanë ose synojnë të kenë një rol të rëndësishëm publikë, dhe kam parasysh këtu që nga figurat më të larta të shtetit deri tek përfaqësuesit e shoqërisë civile. Për këtë kategori të dytë do të ishte e nevojshme që vetë personat që mbulojnë detyra të tilla, të deklarojnë vetë që kanë qenë pjesë apo aktivë të Shërbimeve sekrete të periudhës së diktaturës. Në rast të kundërt një komision apo një autoritet shtetëror që do të duhej të aktivizohej me këtë rast ai do ta bënte të ditur për të gjithë këta persona. Natyrisht ligji që ne po flasim nuk e mendojmë represiv. Por mendojmë që në radhë të parë të jetë një ligj që të bëjë transparencën për opinionin publik të inidividëve që kanë një rol publik por pa qëllime represive. Në kontekstin aktual shqiptar kjo mbetet alternativa më e mundshme.

Pra dosjet do jenë të aksesueshme dhe informacioni edhe nga meditat apo vetëm për një rreth të ngushtë?

Igli Totozani: Të marrim një shembull. Nëse miratohet ligji, unë jam i detyruar edhe pse jam në mandat të deklaroj publikisht që kam qenë aktiv i shërbimeve sekrete në kohën e komunizmit. Pastaj mbetet në moralin e secilit që të jap dorëheqjen apo të vazhdoj të rri. Pra do të synojmë që të mbrojmë të dhënat personale edhe të personave zyrtarë deri në atë pikë që të mos preket interesi publik. Pra qytetarët e thjeshtë do mund ta shohin vetë dosjen e tij, ndërsa për zyrtarë të lartë kjo duhet të jetë publike.

Do doja t;ju pyesja në lidhje me një përgjigje të mundshme. Keni pasur ndonjë reagim ose cilat kanë qenë sinjalet nga Kuvendi i Shqipërisë apo nga parti politike të ndryshme. Si kanë qenë?

Igli Totozani: Mund t’ju them se reagime nga forca politike në mënyrë zyrtare nuk kemi pasur. Natyrisht që kemi ndjekur me shumë vëmendje debatet që bëhen në mediat shqiptare ku ka pasur edhe deklarata deputetësh të forcave të ndryshme politike, analistë të ndryshëm kanë shkruar, ka një iniciativë nga shoqëria civile për të përgatitur një ligj të tillë por zyrtarisht deri më sot nuk kemi marrë ndonjë përgjigje nga ata subjekte të cilëve ne ju kemi dërguar rekomandimin tonë.

Duke parë, ndoshta këtë lloj hezitimi, a jeni shpresëplotë se kësaj rradhe do kemi një ligj të plotë lustracioni dhe jo si ai i vitit 2008 që deri diku edhe qëllimisht nuk u bë i plotë dhe më pas solli edhe rrëzimin e tij nga Gjykata Kushtetuese? Pra edhe nga ata sinjale informate që ju keni, besoni se është momenti që të kemi një ligj të vërtetë lustracioni edhe pse jemi vendi i fundit në rajon?

Igli Totozani: Më lejoni t’ju them një kuriozitet, gjithmonë gazetarët na pyesin në lidhje me çështjet e ndryshme a mos është herët apo a mos është vonë. Kur propozojmë diçka që është për komunitetin LGBT po themi shpesh na bëhet pyetja a mos është shumë shpejt, apo për çështje të ndryshme pytja e gazetarëve është a mos është vonë. Me sa duket duke shpresuar që gazetarët janë një shpresë mjaft elokuent e opinionit publik, tregon se shoqëria jonë është akoma e lëkundur midis dëshirës për të qenë një vend evropian dhe dëshirës për të ruajtur ende disa ngjarje si tabu, disa frikëra  për disa të vërteta të hidhura zbulimi i të cilave mendoj i bëjnë vetëm mirë shoqërisë sonë. Ne ecim me idenë se ky është një vend pranë Europës dhe ky është një vend që ka një aspiratë të theksuar evropiane. Në këto kushte në të gjitha fushat, ne duhet të ecim, për romët, për LGBT, për aftësinë e kufizuar, në mbrojtjen e grave. Duhet të ecim në qartësimin e periudhës së kaluar, pasi është një kërkesë që na vjen nga Europa, mos harrojmë që ka rezoluta nga Këshilli i Evropës, dhe siç thatë dhe ju jemi vendi i fundit në rajon. Nëse do të donim të bënim një lustracion të vërtetë është ajo që ju thashë. Nëse do të kishte vullnet politik, ekziston mundësia por kërkon një reformë horizontale, pothuajse të rendit juridik në Shqipëri. Neki qenë më modeste në kërkesën që kemi bërë si Avokat i Popullit duke gjykuar se është e vështirë që kjo gjë të bëhet sot në Shqipëri. Ne synojmë të kërkojmë gjëra jo aq të vështira, sa të mos bëhen pra ne synojmë me modesti të kërkojmë gjëra disi më të vogla por më të realizueshme. Për këtë arsye ne themi se duhet të ekzistojë një ligj i cili të sigurojë këtë transparencë, të mos jetë represiv, të jetë një ligj konsensual mes partive, të jetë gjithëpërfshirës që të shprehi realisht opinionin publik shqiptar. Nëse duam të bëjmë këtë gjë, kërkon një vullnet qytetar, politik, institucional, të një shoqërie, të një klase politike, të një shteti, i cili kërkon realisht që duke parë prapa, ta ketë më të lehtë rrugën drejt evropës. A është momenti sot? Mendoj se momenti është gjithmonë. Ka qenë më mirë të bëhej në fillim, por me atë mundësi që na ka dhënë Gjykata Kushtetuese, ekziston momenti që shqiptarët të njohin të vertetën e jetës private të secilit në periudhën më të errët që ka pasur shoqëria shqiptare, por nga ana tjetër të njohin se cilët janë njerëzit që jo vetëm na udhëheqin, por të gjithë ata njerëz që do ta quaja shtyllën kurrizore të një shoqërie. Por kjo shtyllë kurrizore është ajo që çon Shqipërinë përpara, orienton shoqërinë tonë drejt një orientimi perëndimor. Është ajo që duhet duke njohur të kaluarën e kësaj shtylle kurrizore është e rëndësishme që qytetarët të jenë të qetë, qytetarët të dinë se njerëzit që na udhëheqin janë njerëz që nuk asnjë prapavijë nga e kaluara që mund t;i bëjë të rrezikshëm të ardhmen tonë. Pra në këtë mënyrë mendoj se është i bëshëm ligji që kërkon Avokati i Popullit. Pra Avokati i Popullit kërkon të bëhet ajo çka mund të bëhet në këtë moment. Pra jo të kërkojmë të kapim qiellin, që të na kthehet në boomerang si në rastin e 2008, por kërkojmë që të arrijmë maksimumin e mundshëm në kushtet aktuale. Të ketë transparencë për njerëzit e thjeshtë dhe një transparencë publike për njerëzi që kanë një rol publik në Shqipëri.

Nëse do kemi një lloj heshtje nga Kuvendi, cilat do jenë nismat e mëtejshme nga institucioni që ju drejtoni?

Igli Totozani: Ajo që është e rëndësishmë është fakti mjaft i kënaqshëm që kam konstatuar gjatë këtyre dy javëve, që gjatë këtyre 2 vjetëve të punës sime si Avokati i Popullit nuk kam gjetur në rrjetet sociale, në artikuj të ndryshëm, nuk kam gjetur kurrë një mbështetje se sa rasti i kësaj iniciative. Unë si Avokati i Popullit jam marrë me tema të rëndësishme le të themi deri diku tabu në shoqërinë tonë. Jo rralë jam kritikuar nga qytetarët, por mund t’ju them se sikurse mbi këtë temë nuk ka pasur unison më të madh qytetar si kësaj rradhe. Besoj se në një shtet demokratik është e pamundur që të shmanget ky vullnet dhe kjo dëshirë e madhe e qytetarëve për të bërë transparente një nga periudhat më të errëta të shoqërisë sonë. Unë jam shpresëplotë që politika është duke e përtypur rekomandimin tonë. Ne do të vazhdojmë ta kërkojmë këtë, nuk do ta ndërpresim këtu. Rrugës ju do të ndeshni edhe aktivitete të ndryshme të Avokatit të Popullit që kanë lidhje pikërisht me hapjen e dosjeve, dhe do ta kuptoni se kjo është një çështje që nuk kemi ndaluar rastësisht sikurse nuk kemi ndaluar rastësisht në asnjë çështje tjetër pavarësisht nëse kemi arritur ose jo suksesin e prit apo të dëshiruar nga ne. Por ne nuk kemi hyrë në këtë rrugë për të ndaluar. Kemi kuptuar më në fund që kjo nuk është thjesht një iniciativë e Avokatit të Popullit por një dëshirë e qytetarëve shqiptarë kudo. Pra është një dëshirë që cilido politikan do të duhet të ndalë dhe ta dëgjojë.