Dorëshkrimi, Mustafa Kruja:
Kujtimet në prag të Pavarësisë

TIRANE - Tetuer 1912. Të katër Pushtetet (poëers) ballkanike : Mal i Zi, Sërbí, Bullgarí e Greqí i kishin shpallë luftë mbretnisë (emoire) otomane e gjatë gjithë kufinit po sulmojshin, ku mâ shumë e ku mâ pak, me fitime. Ushtrija sërbe i ka thyem Tyrqit në Kumanovë dhe ka nisun me përparuem pa mundime të mëdhaja. Vetë Kumanova âsht shqiptare e as Sërbt as Malazezt s’kanë ku me vûmë kâmbë jashta vëndit të vet veçse në tokë shqiptare.

Patriotët e Shqipnisë, ndërmjet nji angështije dërmuese (overëhelming  anxiety) e shpresash t’âmbla por fort të zbeta (pale) për fatin e atdheut të tyne, kishin nisun qysh ditën qi plasi lufta me lëvizun. Në krye ishin beglerët, dirigjentat e popullit shqiptar n’atë kohë. Mâ aktivët ndër ta ishin beglerët e Vlonës e Toptanët e Tiranës. Aty këtu grupe të vogla e të dame (isolated) intelektualësh pa influencë mbi turmat. Përjashta (abroad) kolonitë shqiptare në Boston, Kajro e Bukuresht, sidhe Arbreshët e Italisë.

Por ç’duhej bâmë e ç’mund të bâjshin Shqiptarët n’ato çase vendimtare? Cila ishte interesa reale e kombit? Ky gjindej, pa metaforë, përpara dilemës hamletjane : me qênë a mos me qênë ! Ballkanasit kishin hŷmë në luftë hajsmi (ëould-be) për me shpëtuem nga salvimet (persecutions) e Turqvet vëllaznit sllavë e grekë ende (still) nën zotnimin otoman. Por me të vërtetë, po t’u ecte puna mbarë, ata kishin ndër mênd zgjânimin e pronave (dominions) të tyne deri ku të mundshin.