Gjatë një viti u ndeshën në mendimin tim dy përbindësha; ai nostalgjik dhe ai i detyrës së ruajtjes fizike të vetë objektit. Flamurin u detyruam ta lanim duke përdorur banja të pastrimit të njomë sipas recetave që rekomandon British Museum...
Nga Frederik Stamati
Mendimi i parë që pata, kur identifikuam flamurin me të cilin u mbulua trupi i Ismail Qemalit kur ai vdiq, ishte që të ruhej prekja e fundit e tij mbi flamur. Le te mbetej në përjetësi! Ndjenjë e pavullnetshme e ekzaltimit shpirtëror!
Por kjo ishte ndjenja e parë… Gjatë një viti të tërë u ndeshën në mendimin tim dy përbindësha, ai nostalgjik dhe ai i detyrës së ruajtjes fizike të vetë objektit. Ja që natyra e ka ndërtuar lëndën pa shpirt, ajo do t’i nënshtrohet proceseve të detyrueshme të degradimit. Ajo do të shpërbëhet për të kaluar në gjendjen më të qëndrueshme, që është ajo më e thjeshta. Detyra jonë është që ta ndalojmë këtë proces, ose ta ngadalësojmë aq sa na lejon natyra: përtej kësaj do të mbetet vetëm kujtimi…
Literaturë, ngjarje historike, analiza, vëzhgime…Pa reshtur….
Sipas raportit të datës 31 mars 1913 të konsullit austro-hungarez në Vlorë , Lejhanec, për ministrin e Punëve të Jashtme, kontin Berchold, Duka i Monpensies ia dhuroi flamurin Ismail Qemalit me 29 mars të vitit 1913. Po atë pasdite, apo me 30 mars, flamuri u ngrit në shtizën e oborrit të ndërtesës së Doganës së Vlorës në Skelë. Ai flamur qëndroi dhe u valëvit në shtizë, deri kur Ismail Qemali dha dorëheqjen me 22 janar 1914. Kur do të largohej nga Shqipëria ai kërkoi të merrte diçka si kujtim dhe si kujtim iu dha pikërisht ky flamur. U ul ngadalë nga shtiza me litarin që e ngrinte dhe që u pre, duke mbetur pjesë e përhershme e dhuratës.
Pra flamuri qëndroi i ekspozuar në dritën natyrale për gati dhjetë muaj. Gjithashtu ai u valëvit në bregdet, i rrahur nga erërat detare.
Që në këto momente ka filluar dëmtimi fizik, kimik dhe fotokimik i flamurit.
Flamuri është kompozuar në një pëlhurë të leshtë. Për të parë gjendjen e fibrave, jo ajo që duket me sy, por me aparatura të zmadhimit të madh, iu drejtova miqve të mi në universitetin e Ljubljanës. U përdor SEM, (Scaning Electron Microscopy), e cila tregoi realen përtej mundësive të syrit dhe dha disa tregues mbi elementët kimikë.
Analizat e llojit të ngjyruesit të kuq të përdorur për ngjyrim nuk janë kryer, sepse nuk mund të bëhen në Shqipëri: ato duan laboratorë të specializuar dhe shumë të kushtueshëm. Edhe të bësh një analizë në ta, kushton, diku tek 180-200 Euro. Por të dish se çfarë ngjyruesi është përdorur, do të thotë që të kuptosh më mirë proceset nëpër të cilat ka kaluar objekti dhe se çfarë masash duhet të marrësh, për ta ruajtur sa më mirë atë. Sidoqoftë mund të gjykojmë deri diku nga teknologjitë e përdorura në ato kohë për ngjyrimin e tekstileve. Natyrisht që gjykimi do të endet në errësirën e hamendësimit dhe kurrsesi nuk mund të përdoret për citim në këtë fazë të dijes.
Mund të jetë e mundur që të jetë përdorur një ngjyrues natyral me bazë antrakinonin, ndoshta nga bima Rubbia tinctorum, që botanistët tanë e quajnë rrëza ngjyruese. Analizat me anë të SEM treguan praninë e zinkut dhe të kalciumit. Mos vallë kalciumi vjen nga ndotja? Ndërsa zinku është përdorur si mordant, pra si një lidhës midis ngjyruesit dhe fibrës. Jo vetëm që i jep më forcë ngjyrës, por e bën edhe më të qëndrueshme ndaj dritës. Dhe vërtet, flamuri e ruan mirë ngjyrën e kuqe, por që gjithsesi kjo është relative, sepse ne nuk e dimë pamjen e parë origjinale. Problem është prania e kalciumit. Ai ka ndikim negativ në qëndrueshmërinë e ngjyrës. Do ta analizojmë më poshtë.
Në fotografitë e marra dallohet shumë mirë papastërtia mbi fibra. Vjen nga pluhurat dhe ka mundësi edhe nga dherat, të cilat e kanë shoqëruar flamurin gjatë udhëtimit të tij historik.
Pluhurat e të gjitha llojeve kanë një ndikim negativ të madh në tekstile. Aspekti estetik është njëra anë dhe më e thjeshta. Pluhurat janë edhe kristalinë dhe me cepat e kristaleve punojnë si tehe, që me kohë i dëmtojnë fibrat deri në këputje. Në vartësi të përbërjes kimike ata thithin lagështinë nga atmosfera dhe i a kalojnë këtë lagështi tekstilit. Bymimi dhe tkurrja në vartësi të lagështisë relative do të punojë për dëmtimin e mëtejshëm të fibrave. Por jo vetëm kaq. Në ujin e lagështisë treten ndotësit atmosferikë, acide, etj dhe kjo masë tashmë kimike, iu kalon fibrave, të cilat i nënshtrohen dëmtimit kimik. Gjithashtu lagështia që i transmetohet fibrave, sidomos kur është i pranishëm edhe kalciumi, bën që elektronet π, (pi), të jenë më të lëvizshëm në vargun e konjuguar dhe të shkaktojnë dëmtimin e ngjyrës. Tekstilet e pluhurosura zbehen me shpejt nga drita. Sa për kuriozitet, tekstilet në muzeume nuk lahen me ujë çezme, por me ujë të demineralizuar, pa përmbajtje kalciumi dhe magnezi. Por lagështia e formuar nga pluhurat rrit edhe mundësinë e veprimit të baktereve mbi fibrat e tekstilit dhe një veprim të tillë shkatërrues e dallojmë vende-vende në rastin e flamurit për të cilin po shkruajmë.
Ndërtesa e Doganës së Vlorës ndodhej pranë detit. Erërat e forta bregdetare e kanë shqyer në një vend. Po ka edhe një gjë tjetër. Erërat rrëmbejnë nga kreshtat e valëve cikla uji, të cilat kanë në përmbajtjen e tyre kripën e detit. Është parë se këto cikla shkojnë deri në njëmijë e gjashtëqind metra përtej bregut. Kripa ka një veprim tejet negativ në tekstile, sepse i brishtëzon fibrat, duke i bërë të thyeshme. Dhe flamuri e ka një farë brishtësie të parikthyeshme, e cila do të përparojë nga prania e kripës.
Vura në peshoren e logjikës ndjenjën, që do të mbetej e çastit dhe jetëgjatësinë, konservimin dhe kjo e dyta e uli pjatën.
Flamuri u la duke përdorur banja të pastrimit të njomë në bazë të recetave që rekomandon British Museum. U gjallërua, por mbi të gjitha u larguan dëmtuesit që ndodheshin në të. Tashmë është i sigurt, por gjithmonë brenda parametrave të konservimit muzeal.
(Shkrimi është botuar në librin e ri të Frederik Stamatit “Për flamujt e Muzeut Kombëtar”. Përgatiti për botim Dhurata Hamzai)
Lajme të tjera
-
Cilët janë sot patriotët dhe atdhetarët dhe kush meriton të festojë Pavarësinë?
28 Nëntor, 09:35
-
Refleksionet e historianit të njohur: Ismail Qemali e mori flamurin e Pavarësisë të qëndisur me fije ari prej Naços, i cili e mbante në duart e veta, por sot kësaj dite mbetet enigmë
28 Nëntor, 08:54 -
Lezhë, ekspozohet në muzeun etnografik flamuri 85-vjeçar, dhuratë nga familja e gjeneralit italian
25 Nëntor, 17:00
-
Masonët shqiptarë/ Që nga Rilindasit, te Ismail Qemali e deri sot, a janë ata “muratorët” e ruajtjes së virtyteve dhe parimeve morale të shqiptarisë?
19 Tetor, 10:50
-
105 vite nga vdekja, përkujtohet në Vlorë Ismail Qemali
24 Janar, 14:27
-
Sot 105-vjetori i vdekjes së Ismail Qemalit, babait të Pavarësisë së Shqipërisë! Begaj: Na udhëzoftë vizioni i tij perëndimor për shtetformim
24 Janar, 12:29 -
Përurohet palestra e gjimnazit ‘Ismail Qemali’, Veliaj: Të gjithë bashkë bëjmë punë të mira që i mbeten qytetit
12 Janar, 12:58 -
Skica/ Kjo është ndërtesa ku u ngrit flamuri, mos e ngatërroni me ndërtesën ku u lind Ismail bej Vlora
30 Nëntor 2023, 11:22
-
‘Mit’hat Frashëri synonte që Çamëria, t’i mbetej Shqipërisë, kurse Ismail Qemali, s’ka patur asnjë shpresë'/ Ngjarjet e panjohura të shpalljes së pavarësisë, në ‘1912-ën
29 Nëntor 2023, 09:09
-
Hasan Bello: Si dështoi komploti i organizuar nga Ismail Qemali për të rrëzuar sulltan Abdylhamidin II
26 Nëntor 2023, 11:58
-
Djemtë e Hemingway Tirana dhe “Ulkonja” e hekurudhës shqiptare
15 Tetor 2023, 12:15
-
Lokomotiva ‘Tkt48-02’, historia e arkeologjisë hekurudhore që mbron dhe përkujton ish-stacionin e trenit të Tiranës dhe jetën shqiptare në shina treni
14 Tetor 2023, 21:50
