Në fund të nëntorit 2025, tymi u ngrit sërish mbi Provincën Lori: zjarret në pyje po digjnin pranë fshatit molokan të Fioletovos, dhe banorët e zonës, së bashku me ekipet e shpëtimit, u përpoqën të ndalonin flakët në periferi të fshatit. Sipas raportimeve të mediave, ky zjarr ishte vetëm pjesë e një modeli më të gjerë – në të njëjtat ditë u regjistruan zjarre në Syunik, Gegharkunik dhe Tavush, duke theksuar përmasën e rrezikut sezonal në gjithë vendin. Shërbimi i Shpëtimit raportoi gjithashtu për zjarre në shpatet e Dilixhanit dhe në zonat pyjore pranë resortit Gornaya Armenia në Tavush, ku flakët u izoluan vetëm në mëngjes.

Ministria e Mjedisit pranoi se vendi po përballet me një “sfidë serioze”: disa zona pyjore po digjen njëkohësisht, duke vënë në rrezik burimet pyjore, vendbanimet dhe biodiversitetin.

Këto ngjarje nxjerrin në pah shqetësime të ngritura prej kohësh nga specialistët. Këto çështje – gjendja e pyjeve në Armeni, kapaciteti për të parandaluar dhe kontrolluar zjarret, si dhe transparenca në menaxhimin e burimeve natyrore – pritet të jenë në qendër të vëmendjes në vitin 2026, kur vendi do të presë COP17, konferencën e OKB-së për biodiversitetin.

Sipas të dhënave të Bankës Botërore, Armenia mbetet një vend me sipërfaqe të ulët pyjore: vetëm rreth 11.2% e territorit të saj (rreth 334,000 ha) është i mbuluar me pyje, kryesisht në Lori, Tavush dhe Syunik. Raporti “Armenia Forest Landscape Restoration Note” thekson se vlerësimet mbi gjendjen e pyjeve ndryshojnë, por krahasimi me të dhënat e konsumit të drurit sugjeron se volumi real i prerjeve është më i lartë dhe ritmet e rritjes më të ulëta sesa tregojnë statistikat zyrtare.

Platforma globale Global Forest Watch tregon se shumica e humbjes së mbulesës pyjore në Armeni ndodh në pyje natyrore dhe jo në plantacione, duke treguar një erozion të ngadalshëm të ekosistemeve natyrore.

Pse po degradohen pyjet e Armenisë

Një pjesë e madhe e pyjeve të Armenisë konsiderohen të degraduara – për shkak të faktorëve të kombinuar:

  • prerje ilegale dhe të parregulluara
  • mbledhje të druve të zjarrit
  • kullotje të pakontrolluar
  • kthim të tokës pyjore në tokë bujqësore ose infrastrukturë
  • zjarre dhe dëmtues

Në zonat e degraduara, struktura e pyllit prishet: pemët e vjetra zhduken, shtresa e tokës hollohet, aftësia për të mbajtur lagështinë bie, dhe rritet përqindja e vegjetacionit të thatë – duke e bërë pyllin më të rrezikuar nga zjarret.

Edhe kur pyjet rigjenerohen natyrshëm, ato shpesh kthehen në një formë tjetër. Në vend të pyjeve autoktone me gjethe të gjera – si dushku malor dhe ahu – formohen shpesh komunitete sekondare me gjethe të vogla dhe shkurre: panja, thupra, plepi, lajthia, murrizi dhe specie të tjera që kolonizojnë më shpejt tokat e dëmtuara, por krijojnë një mbulesë më të thatë, më të djegshme.

Një raport i EcoLur, duke cituar krye-pylltarin e ArmForest, thotë se disa prej zonave të dëmtuara nga zjarret rigjenerohen natyrshëm, por pyjet me pisha nuk rikthehen pa mbjellje të drejtuara. Pa një politikë të mirëfilltë pyjore dhe restaurim me specie vendase, një pjesë e madhe e “pyllit të ri” mbetet më e brishtë dhe më e rrezikuar nga zjarret.

Shkaqet e zjarreve: kryesisht njerëzore

Një propozim projekti i UNDP/Adaptation Fund për Armeninë dhe Gjeorgjinë tregon se deri në 90% të zjarreve në këto vende shkaktohen nga aktiviteti njerëzor. Vlerësime të tjera tregojnë se të paktën 60% e zjarreve në Armeni (2007–2011) ishin me origjinë njerëzore, ndërsa vetëm 2% lidheshin me faktorë natyrorë.

Një studim tjetër i UNDP-së për menaxhimin e zjarreve të pyjeve vëren se shumica e pikave të ndezjes lidhen me:

  • djegien e barit të thatë
  • djegien e mbeturinave bujqësore
  • përdorimin e pakujdesshëm të zjarrit
  • ndërgjegjësim të ulët publik

Sipas Jam-news, duke cituar shërbimet e zjarrfikësve, Armenia regjistroi 2,096 zjarre në gjashtë muajt e parë të vitit 2025, kundrejt 787 në të njëjtën periudhë një vit më parë. Specialistët vlerësojnë se rreth 95% e tyre janë të shkaktuara nga njeriu.

Roli i klimës dhe dobësia e sistemit të monitorimit

Sipas projektit “Adaptation to Climate Change in Armenia’s Mountain Forest Ecosystems”, deri në mesin e shekullit:

  • kushtet për rritjen e pyjeve mund të përkeqësohen
  • zona e përhapjes së dëmtuesve do të zgjerohet
  • rreziku i zjarreve do të rritet, veçanërisht në rajonet qendrore dhe jugore

Megjithatë, edhe kushte të tilla nuk do të sillnin pasoja kaq të mëdha nëse sistemi i monitorimit funksiononte si duhet.

Një propozim financimi i Adaptation Fund thekson se numri dhe sipërfaqja e zjarreve në Armeni është rritur nga viti 2000 deri në 2018 dhe se sistemi ekzistues i monitorimit nuk lejon menaxhim efektiv të rrezikut.

Edhe pas krijimit të një grupi ndërinstitucional në vitin 2023, Ministria e Mjedisit ka theksuar nevojën për:

  • forcim të sistemit të parandalimit të zjarreve
  • adoptim të mjeteve moderne të monitorimit
  • kapacitete ajrore dhe teledetektim

Shembuj nga Ballkani

Shqipëria

Sipas agjencive shtetërore dhe sistemit europian EFFIS, deri në vitin 2025 dhjetëra mijëra hektarë pyje dhe kullota ishin djegur. Autoritetet publikojnë rregullisht përditësime operative dhe përdorin të dhënat e EFFIS për vlerësim dhe planifikim.

Buletinet e Ministrisë së Mbrojtjes dhe Agjencisë Kombëtare të Mbrojtjes Civile raportojnë numrin e pikave të ndezjes, vendndodhjet dhe burimet e angazhuara — të dhëna që janë bërë pjesë e praktikës së përditshme.

Maqedonia e Veriut

  • vendos ndalime të pjesshme ose totale të hyrjes në pyje gjatë verës
  • ndalon djegien e barit dhe mbetjeve bujqësore
  • vendos gjoba të rënda për shkeljet
  • kufizon qarkullimin në pyje gjatë të nxehtit ekstrem, përveçse me autorizim nga shërbimet pyjore

Iniciativat rajonale

Në vitin 2025, një projekt trevjeçar i UNDRR u nis për të forcuar reziliencën ndaj katastrofave dhe për të përmirësuar sistemet e paralajmërimit të hershëm në Shqipëri, Serbi dhe Maqedoni të Veriut.

ITU po përgatit një rishikim të sistemeve të paralajmërimit publik në Ballkanin Perëndimor, duke u fokusuar në elementet që i mungojnë Armenisë:

  • integrim të alarmimeve në celular
  • protokolle të unifikuara paralajmërimi
  • lidhje më të forta mes të dhënave klimatike dhe praktikave të reagimit

Mali i Zi

Në kushtet e rritjes së zjarreve, vendi ka ashpërsuar ndëshkimet penale për zjarrvënie të qëllimshme dhe shkaktim “rreziku të përgjithshëm”.

Përfundim

Zjarret e nëntorit dhe pamjet nga Fioletovo dëshmojnë se pyjet armenë, në gjendjen aktuale, mund të shndërrohen shumë lehtë në karburant — pikërisht në kohën kur vendi përgatitet për të pritur një nga konferencat më të rëndësishme globale për biodiversitetin.

Zjarret janë një proces natyror, por shkalla e dëmit përcaktohet nga cilësia e qeverisjes.

Armenia përballet me një zgjedhje të qartë:

  • të mbetet në një qasje reaguese ndaj zjarreve,
    ose
  • të fillojë forcimin e institucioneve të pylltarisë dhe sistemeve të parandalimit.

Në vitin e përgatitjeve për COP17, kjo zgjedhje do të jetë më e dukshme se kurrë – mbi të gjitha për vetë vendin.