Tasi i pështymës së Mao-s përballë Nixon dhe Kissinger. Deng Xiaoping në një rodeo në Teksas me kapelën e kaubojit në kokë. Studenti që ndaloi një tank gjatë masakrës së sheshit Tienanmen. Tre imazhe që kanë mbetur në kujtesën historike të marrëdhënieve mes Shteteve të Bashkuara dhe Kinës: tre çerek shekulli të shënuar nga luftëra përmes ndërmjetësve, normalizim, globalizim dhe më pas një konkurrencë që kufizohet me një luftë të ftohtë – dhe që, sipas parashikimeve më të errëta, mund të kthehet së shpejti në një konflikt të armatosur për çështjen e Tajvanit. Por të enjten Donald Trump dhe Xi Jinping pritet të nënshkruajnë në Pekin një sërë marrëveshjesh – për TikTok, mineralet e rralla, tregtinë e sojës dhe tema të tjera – që mund të sjellin stabilitet mes dy superfuqive më të pasura të botës. Presidenti amerikan shpreson gjithashtu në ndihmën e liderit kinez për të bindur Vladimir Putinin t’i japë fund luftës në Ukrainë. Ja momentet kyçe të asaj që sot është marrëdhënia bilaterale më e rëndësishme në planet.

Lufta e madhe e ftohtë

Kur më 1949 Mao Ce Duni shpalli Republikën Popullore të Kinës, pas luftës së gjatë civile kundër nacionalistëve të Çiang Kai-shekut, SHBA nuk e njohu atë, duke ruajtur marrëdhënie diplomatike vetëm me ishullin e vogël të Tajvanit, ku ishin strehuar të mundurit. Qeveria komuniste e Pekinit kontrollonte një vend të madh, por tepër të varfër, të përjashtuar nga tregtia ndërkombëtare për shkak të izolimit amerikan. Edhe pse kishte qenë aleate e Uashingtonit kundër Japonisë gjatë Luftës së Dytë Botërore, Kina shihej nga amerikanët si një armik me të cilin nuk duhej të kishte as dialog – dhe me të cilin përfundimisht u përfshi në luftë indirekte.

Lufta e Koresë

Në vitin 1950, Koreja e Veriut, një shtet tjetër komunist aziatik, pushtoi Korenë e Jugut. SHBA ndërhyri ushtarakisht për të mbështetur Seulin. Kina dërgoi armë dhe një ushtri “vullnetarësh” për të ndihmuar verikoreanët, duke kontribuar në disfatën e forcave të OKB-së – dhe, indirekt, të trupave amerikane – në disa beteja vendimtare. “Nëse imperialistët amerikanë fitojnë në Kore, të dehur nga suksesi do të na kërcënojnë edhe ne,” deklaroi Mao. Kina mbeti e përfshirë në konflikt deri në armëpushimin e vitit 1953, me miliona viktima, përfshirë 54 mijë ushtarë amerikanë.

Lufta e Vietnamit

Në vitin 1962 Mao dërgoi 90 mijë pushkë në Vietnamin e Veriut, duke nisur një mbështetje të vazhdueshme për Hanojin, krahas asaj të Bashkimit Sovjetik. Kina siguroi armë, ndihmë civile dhe trupa inxhinierike, por nuk mori pjesë drejtpërdrejt në luftë. “Nuk kemi ndërmend të dërgojmë luftëtarë, por nëse SHBA na kërcënon, do të jemi gati të rezistojmë,” tha Mao në një intervistë.

Hapja e Kissinger dhe Nixon

Në vitin 1968, sapo u zgjodh president, republikani Richard Nixon shpalli se SHBA do të kalonte nga politika e përplasjes në atë të dialogut me Pekinin. Ai ngarkoi këshilltarin e tij për sigurinë kombëtare, Henry Kissinger, me këtë mision, duke ndjekur dy qëllime: daljen nga Lufta e Vietnamit dhe ndarjen e Kinës nga Bashkimi Sovjetik. Negociatat sekrete midis Kissinger dhe kryeministrit Zhou Enlai çuan në vizitën historike të Nixon në Kinë më 1972. SHBA ruajti angazhimin për mbrojtjen e Tajvanit, por njohu Pekinin si përfaqësuesin e vetëm të Kinës.
Takimet midis Mao-s, Nixon-it dhe Kissinger-it u zhvilluan me një pështymëse përpara liderit kinez – një zakon i zakonshëm në Kinë, që theksonte diferencat kulturore. Megjithatë, vizita shënoi fillimin e marrëdhënieve tregtare: Coca-Cola mbërriti në Kinë, filloi modernizimi dhe vendi nisi të ndryshonte.

Kapelja e kaubojit e Dengut

Normalizimi midis Uashingtonit dhe Pekinit vazhdoi gradualisht. “Diplomacia e pandave” – dhurimi i pandave në SHBA – simbolizoi miqësinë e re. Në vitin 1979, gjatë presidencës së Jimmy Carter-it, Deng Xiaoping bëri vizitën e parë të një lideri kinez në SHBA, duke veshur kapelën e famshme të kaubojit në një rodeo në Teksas.
Marrëdhëniet u forcuan edhe më shumë gjatë presidencës së Ronald Reagan-it, i cili vizitoi Pekinin dhe lavdëroi kapitalizmin, megjithëse kritikat ndaj komunizmit u censuruan nga televizioni shtetëror. Kina përqafoi ekonominë e tregut, por ruajti kontrollin politik dhe ideologjinë komuniste.

Masakra e sheshit Tienanmen

SHBA shpresonte që reformat ekonomike do të sillnin demokracinë. Edhe populli kinez e shpresonte këtë, por në vitin 1989, protestat studentore në sheshin Tienanmen u shtypën me gjak: nga 500 deri në 10 mijë të vrarë. Fotografia e studentit që përballet me tankun u bë simbol botëror. Amerika ngriti sanksione dhe pezulloi shumë marrëdhënie tregtare me Kinën, duke ngrirë procesin e afrimit.

Globalizimi dhe konkurrenca

Me kalimin e kohës, marrëdhëniet u rikthyen. Kina kishte nevojë për tregjet amerikane; SHBA dhe Perëndimi nisën të prodhonin në Kinë. Globalizimi e shndërroi Kinën në ekonominë e dytë më të madhe në botë. Nga Clinton te Bush dhe Obama, marrëdhëniet u forcuan, por më pas deindustrializimi i brendshëm i SHBA-së nxori në pah kostot e tregtisë globale.
Me Xi Jinping në pushtet, tensionet u rritën deri në një “luftë të ftohtë” të re. Kina forcoi ushtrinë, kërcënoi Tajvanin dhe zgjeroi ndikimin në Paqësor, Afrikë dhe Amerikën Latine. Donald Trump, në mandatin e tij të dytë, e akuzoi Pekinin për ndikim global të tepruar, madje edhe për blerjen e kanalit të Panamasë. Mosmarrëveshjet mbi TikTok-un dhe mineralet e rralla shtuan konfliktin. Lufta tregtare e Trump-it solli sanksione dhe kundërsanksione.
Ekspertët flasin për vitin 2034 si një datë të mundshme për një luftë SHBA-Kinë – nëse nuk shpërthen më herët.

Për këtë arsye, nisma e re amerikane për pajtim – udhëtimi i kësaj jave i Trump në Azi – mund të jetë një hap i parë drejt qetësimit. Marrëveshjet janë gati, pritet vetëm firma e liderëve. Të dy e dinë se kanë nevojë për njëri-tjetrin. Por shekulli XXI, siç thonë të gjithë, është shekulli i Kinës.