TIRANË- Zgjedhjet parlamentare të 11 majit ishin konkurruese, por u zhvilluan një mjedis shumë të polarizuar. Ky është raporti final i OSBE-ODIHR, ndërsa në të vlerësohet se procesi i votimit në përgjithësi u menaxhua mirë, ishte i qetë, por “u shënua nga një numër incidentesh të frikësimit dhe nxitjes së votuesve dhe disa mangësi procedurale dhe transparence në numërimin e votave.”
“Zgjedhjet ishin konkurruese dhe të zhvilluara profesionalisht, por u zhvilluan në një mjedis shumë të polarizuar dhe garuesit nuk gëzonin kushte të barabarta loje. Megjithatë, kandidatët në përgjithësi ishin në gjendje të bënin fushatë lirisht, megjithëse disa raportuan se u përballën me kërcënime”, thuhet në raport.
Vlerësime merr edhe Komisioni Qendror i Zgjedhjeve për transparencën në menaxhimin e zgjedhjeve, ndërsa për votimin nga jashtë, i cili u implementua për herë të parë në vendin tonë, OSBE-ODIHR thotë se u menaxhua mirë, ndonëse dakordësia mes palëve politike u arrit me vonesë.
“Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Votimi jashtë vendit, i prezantuar për herë të parë për këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonë politike dhe miratimit të kësaj mase, si dhe disa çështjeve organizative”, thuhet në raport.
Në raport ngrihet edhe shqetësimi i përdorimit të administratës nga Partia Socialiste.
“Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të panevojshëm të zyrtarëve të lartë. Kishte gjithashtu shumë akuza për presion mbi votuesit, veçanërisht punonjësit publikë”, theksohet në raport.
Raporti përfshin shqetësimin për raportimet për blerje të votave dhe ndikimin e dyshuar të elementëve kriminalë në zgjedhjet në disa zona të vendit. Fushata në rrjetet sociale nuk ishte e rregulluar dhe nuk u caktua asnjë autoritet për ta monitoruar atë. Madje në raport, përfshihet si me ndikim negativ edhe mbyllja e Tik Tok.
"Pjesëmarrësit në garë e shfrytëzuan në mënyrë aktive Facebook dhe Instagram, ndërsa ndalimi i TikTok nga qeveria, që hyri në fuqi më 6 mars 2025, kufizoi mundësitë e disa kandidatëve për të bërë fushatë", thuhet në raport.
Etiketimet mes Edi Ramës e Sali Berishës gjatë fushatës elektorale janë gjithashtu të përfshira në raport.
“Toni i fushatës ishte shpesh konfrontues, me sulme personale midis dy partive kryesore dhe udhëheqësve të tyre. Z. Rama e quajti vazhdimisht kundërshtarin e tij, z. Berishën, një “buf kënete”, dhe udhëheqës të tjerë të opozitës si “krijesa kënete”. Z. Berisha, nga ana tjetër, e quajti z. Rama “Antikrisht”, një “përbindësh” dhe qeverinë si “narkodiktaturë”.”
ODIHR jep 25 rekomandime për politikën shqiptare. I pari është një reformë zgjedhore gjithëpërfshirëse dhe shumë kohë para zgjedhjeve të ardhshme. Në vijim kërkohet depolitizim i administratës zgjedhore, dhe sanksione më të ashpra për ata që keqpërdorin burimet shtetërore për fushatë.

Kliko këtu për të lexuar dokumentin e plotë

Një tjetër problematike që adreson OSBE/ODIHR në raportin final për zgjedhjet e 11 majit është edhe mungesa e infrastrukturës së nevojshme për votuesit me aftësi të kufizuara. Në raport thuhet se një problematikë e tillë është vënë re në 50% të qendrave të votimit që janë vëzhguar.
“Kishte mungesë aksesi të përshtatshëm për personat me aftësi të kufizuara në 50 përqind të qendrave të votimit të vëzhguara. Numri i madh i qendrave të votimit, të paarritshme për votim të pavarur, tregoi qartë një nevojë më të madhe për përpjekje për të siguruar akses për të gjithë votuesit. Përveç kësaj, planimetria brenda qendrave të votimit u vu re të mos ishte e përshtatshme për personat me aftësi të kufizuara në 24 përqind të vendeve të vizituara. Kjo, e kombinuar me mungesën e një metode votimi për votuesit e detyruar të qëndrojnë në shtëpi, të shtruar në spital ose ata me probleme lëvizshmërie, mund të ketë ndikuar negativisht në pjesëmarrjen e tyre.”, thuhet në raport.

Në raportin final të OSBE/ODIHR përmendet gjithashtu edhe ankimimet e bëra në lidhje me procesin dhe rezultatin e zgjedhjeve. Sa i përket ankesave të bëra, thuhet se në shqyrtimin e këtyre ankesave, procesi ishte transparent, me seanca publike dhe me pjesëmarrje të palëve të përfshira.
“Procesi ishte transparent, me seanca publike dhe pjesëmarrje të palëve të përfshira. Megjithëse vendimet e KQZ-së ishin përgjithësisht të arsyetuara mirë, ato pasqyronin një interpretim të ngushtë të rregullave mbi përdorimin e burimeve administrative në një fushatë, duke e kufizuar zbatimin e tyre në mënyrë strikte në periudhën zyrtare të fushatës, në kundërshtim me praktikat e mira zgjedhore. Që nga 20 maji, Kolegji Zgjedhor kishte gjykuar dhe rrëzuar katër ankesa. Seancat ishin publike dhe vendimet u publikuan në faqen e tij të internetit me arsyetim, megjithëse me një vonesë.”, thuhet në raport.
Më tutje ndalet edhe te rinumërimi, ku theksohet se ndryshim rezultati pati vetëm në Fier. Për bashkëpunimin mes institucioneve të drejtësisë kundër krimeve zgjedhore, ODIHR e vlerëson si të mirë.
“Deri më 11 maj, SPAK nisi 40 procedura penale nga 189 raporte, kryesisht në lidhje me akuzat për korrupsion. Veçanërisht, SPAK nisi nëntë procedura ex officio. Bashkëpunimi midis SPAK, KQZ-së dhe Prokurorisë së Përgjithshme bazuar në një protokoll ndërinstitucional lehtësoi ndarjen e informacionit mbi krimet zgjedhore, prioritizimin e hetimeve dhe në përgjithësi u vlerësua pozitivisht nga bashkëbiseduesit e MVZ-së së ODIHR-it. SPAK u perceptua përgjithësisht si një institucion i besuar me një efekt të mundshëm parandalues. Megjithatë, disa bashkëbisedues ngritën shqetësime në lidhje me efektivitetin e policisë në trajtimin e veprave penale që lidhen me zgjedhjet, veçanërisht ato që përfshijnë rrjete të krimit të organizuar.”

OSBE-ODIHR, në raportin përfundimtar për zgjedhjet e 11 majit vë theksin edhe te Kodi aktual Zgjedhor që nuk e rregullon financimin e fushatave zgjedhore. Në raport thuhet se rekomandimi për të zgjeruar financimin publik edhe te kandidatët e pavarur nuk është zbatuar.
“Financimi i fushatave rregullohet kryesisht nga Kodi Zgjedhor dhe Ligji për Partitë Politike. Pavarësisht disa ndryshimeve të fundit, që nga viti 2020 nuk janë miratuar reforma gjithëpërfshirëse. Korniza aktuale nuk është efektive, duke dëmtuar transparencën e financimit të fushatave dhe barazinë e mundësive për partitë dhe garuesit. Partitë politike mund të financojnë fushatat nga fondet publike dhe private, duke përfshirë fondet e tyre, kreditë bankare dhe donacionet nga qytetarët dhe personat juridikë vendas. Rekomandimi i ODIHR-it për zgjerimin e financimit publik për kandidatët e pavarur nuk u zbatua.”, thuhet në raport.
Po ashtu theksohet se megjithëse është e përcaktuar me ligj, asnjë nga kandidatët nuk dhanë të dhënat të financimit të tyre duke dëmtuar transparencën. Për më tepër, thekson raporti, kuadri ligjor duhet të përfshijë një tavan të arsyeshëm për shpenzimet e fushatës për kandidatët.
“Megjithatë, ligjit i mungojnë udhëzime të qarta se çfarë lloj aktivitetesh parazgjedhore përbëjnë shpenzime fushate dhe i nënshtrohen mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme, duke mos arritur praktikat e mira ndërkombëtare. Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete parazgjedhore përbëjnë shpenzime fushate, duke siguruar që ato i nënshtrohen raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme. Tavanti aktual i shpenzimeve për një parti ose koalicion është 326,456,950 lekë (rreth 3.3 milionë euro). Ndryshimet ligjore të vitit 2025 përjashtuan shpenzimet e kandidatëve nga kufijtë e shpenzimeve të partive, pa vendosur një tavan të veçantë për kandidatët. Kjo paqartësi ligjore mund t'u lejojë partive dhe koalicioneve të anashkalojnë kufijtë e shpenzimeve, duke ndikuar në transparencë dhe llogaridhënie dhe duke lejuar një avantazh joproporcional për partitë më të mëdha Për të siguruar një fushë loje të barabartë, kuadri ligjor duhet të përfshijë gjithashtu një tavan të arsyeshëm për shpenzimet e fushatës për kandidatët që kandidojnë në listat e partive ose koalicioneve. Shpenzimet e fushatës për aktivitetet online duhet të përfshihen në limitin e përgjithshëm të shpenzimeve dhe të raportohen, pasi ligji kërkon raportimin e të gjitha shpenzimeve të fushatës. Megjithatë, fushatat online, reklamat politike të paguara në platformat e rrjeteve sociale dhe shpenzimet e palëve të treta janë të parregulluara, duke mundësuar përdorimin e pakontrolluar të fondeve në fushatë.”, thuhet në raport.
ODIHR kërkon gjithashtu që “KQZ-së duhet t'i jepen burime shtesë financiare dhe njerëzore, së bashku me një mandat të zgjeruar, për të mundësuar një auditim kuptimplotë të raporteve të financimit të fushatës, duke përfshirë fuqinë për të hetuar burimet e donacioneve.”

Në raportin e OSBE- ODIHR për zgjedhjet e 11 majit flitet edhe për mbylljen e TikTok me vendim të qeverisë. Në raport evidentohet se fushata në rrjetet sociale nuk ishte e rregulluar me ligj dhe se nuk ishte caktuar asnjë autoritet për ta monitoruar atë. Më tej, raporti thotë se mbyllja e TikTok kufizoi mundësitë e disa kandidatëve për fushatë.
“Fushata në rrjetet sociale nuk ishte e rregulluar me ligj dhe asnjë autoritet nuk ishte ngarkuar për ta monitoruar atë. Megjithëse shumica e partive politike kishin nënshkruar një Kod Sjelljeje për Fushatat Digjitale, disa subjekte përhapën përmbajtje përçarëse ose manipuluese, ndërsa llogari të palëve të treta dyshohet se përdorën veprimtari të koordinuar të rreme në platformat online për të amplifikuar sulmet ndaj opozitës. Pjesëmarrësit në garë e shfrytëzuan në mënyrë aktive Facebook dhe Instagram, ndërsa ndalimi i TikTok nga qeveria, që hyri në fuqi më 6 mars 2025, kufizoi mundësitë e disa kandidatëve për të bërë fushatë. Megjithëse KQZ-ja konstatoi shkelje në postimet e institucioneve publike, ajo i ndërpreu hetimet në disa raste, dhe përpjekjet e saj të përgjithshme për monitorim mbetën të kufizuara në fushëveprim dhe efektivitet”, thuhet në raport.

Gjatë procesit zgjedhor të 11 majit, nuk ka pasur ndërhyrje të huaja. Kështu thotë OSBE-ODIHR në raportin final për 11 majin, duke thënë se nuk është raportuar asnjë incident kibernetik që mund të ketë ndikuar në zgjedhje.
“Autoriteti Kombëtar i Sigurisë Kibernetike mbështeti KQZ-në me testime shtesë sigurie, vlerësime teknike dhe rekomandime për përmirësim; në vitin 2025, fokusi i veçantë ishte në sigurimin e platformave të regjistrimit OCV dhe të dhënave personale të votuesve të diasporës. Ndërsa disa institucione shqiptare kanë qenë shënjestër e sulmeve kibernetike të motivuara politikisht në vitet e fundit, bashkëbiseduesit e MVZ-së së ODIHR-it nuk raportuan shqetësim në lidhje me ndërhyrjen kibernetike të huaj në lidhje me zgjedhjet dhe nuk u raportua asnjë incident kibernetik që të ketë ndikuar në zgjedhje”, thuhet në raport.
Në raportin e OSBE-ODHIR për zgjedhjet e 11 majit thuhet se fushata ishte përgjithësisht e qetë, por u karakterizua nga një gjuhë përplase dhe polarizuese, sidomos në hapësirën e mediave online. Por, raporti thotë se terreni i garës për kandiatët nuk ishte i barabartë. Pasi, në raport thuhet se “partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative dhe ndikimi institucional”.
“Fushata ishte përgjithësisht e qetë, por megjithatë u karakterizua nga një gjuhë përplasëse dhe polarizuese, veçanërisht në hapësirën online dhe sidomos midis dy partive kryesore politike dhe drejtuesve të tyre. Votuesit kishin mundësi zgjedhjeje mes alternativave politike, dhe pjesëmarrësit në garë në përgjithësi gëzonin liri për të bërë fushatë, por terreni i garës nuk ishte i barabartë, pasi partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative dhe ndikimi institucional, duke e bërë të paqartë ndarjen midis shtetit dhe partisë. U shënuan pretendime për ushtrim presioni ndaj punonjësve publikë, raste frikësimi të mbështetësve të opozitës dhe përdorim të rrjeteve të klientelizmit, gjë që bie ndesh me standardet ndërkombëtare. Çështje të tjera shqetësuese përfshinin raportime për blerje votash, përpjekje për të ndikuar padrejtësisht tek votuesit më të cenueshëm, si dhe ndikimin e pretenduar të elementeve kriminale në procesin zgjedhor në disa zona të vendit”, thuhet nw raport.

Edi Rama, Sali Berisha dhe një buf i publikuar nga kryeministri gjatë fushatës
Përplasja në distancë mes kryeministrit Edi Rama dhe kreut të PD Sali Berisha gjatë fushatës së 11 majit ka marrë vëmendjen e vëzhguesve të OSBE- ODIHR, të cilët një pasazh në raportin final ia kanë kushtuar edhe epiteteve që liderët e dy partive kryesore politike ia kushtuan njëri-tjetrit.
Raporti thotë se toni i fushatës ishte shpesh konfrontues, me sulme personale midis dy partive kryesore dhe udhëheqësve të tyre. Po ashtu, në raport nënvizohen edhe epitetet me të cilat Rama iu drejtua Berishës, si "buf kënetë", apo epiteti i Berishës kundrejt Ramës, që e quajti “Antikrisht”.
“Z. Rama e quajti vazhdimisht kundërshtarin e tij, z. Berishën, një “buf kënete”, dhe udhëheqës të tjerë të opozitës si “krijesa kënete”. Z. Berisha, nga ana tjetër, e quajti z. Rama “Antikrisht”, një “përbindësh” dhe qeverinë si “narkodiktaturë”. Agron Shehaj, kreu i Partisë së Mundësive, akuzoi Adriatik Lapajn, kreun e Lëvizjes “Shqipëria Bëhet”, se kishte përfituar nga marrëveshje të brendshme në cilësinë e tij si avokat. Në përgjigje të këtyre akuzave, sipas raportimeve të medias, z. Lapaj ngriti një padi për shpifje”, thuhet në raport.

Në raportin final të OSBE-ODHIR për zgjedhjet parlamentare të 11 majit thotë se KQZ e menaxhoi procesin në mënyrë transparente. Në raport po ashtu vlerësohet se procesi i votimit nga jashtë u menaxhua mirë pavarësisht disa vështirësive organizative.
“Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u administrua mirë, pavarësisht marrëveshjes politike të vonuar dhe miratimit të saj në fazë të fundit, si dhe disa vështirësive organizative”, thuhet në raport.
Po ashtu raporti nënvizon se “partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të padrejtë për të.”
“U raportuan gjithashtu shumë raste presioni mbi votuesit, veçanërisht mbi punonjësit publikë. Për më tepër, legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i tij i ngushtë nga administrata zgjedhore nuk parandaluan praktikat abuzuese. Përqendrimi i pronësisë mediatike, që cënon pluralizmin e burimeve të informacionit, së bashku me autocensurën e gazetarëve dhe dominimin e mbulimit mediatik nga dy partitë më të mëdha, kufizuan mundësinë e votuesve për të marrë një vendim të informuar. Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale nga subjektet politike amplifikoi gjuhën e ashpër përplasëse dhe asnjë autoritet nuk ishte caktuar për të identifikuar përmbajtje manipuluese apo të dëmshme. Mekanizmi i ri i bashkërendimit ndërinstitucional për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore përbën një zhvillim pozitiv, por kërkon ndjekje të mëtejshme për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme mbi parregullsitë zgjedhore. Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por u vu re një mungesë e shpeshtë respektimi e procedurave dhe u shënua nga disa incidente frikësimi apo nxitjeje të votuesve, si dhe nga disa mangësi procedurale dhe të transparencës gjatë numërimit të votave”, thuhet në raport.
OSBE/ODHIR ka publikuar raportin final për zgjedhjet e 11 majit, ku pas analizës së bërë për procesin zgjedhor nga fushata elektorale e deri te procesi i certifikimit të rezultatit, ka dhënë edhe një sërë rekomandimesh, ku më kryesorja dhe që duhet adresuar sa më parë është Reforma Zgjedhore gjithëpërfshirëse. Kjo, thotë ODIHR, duhet të bëhet sa më parë para zgjedhjeve të ardhshme.
Mes rekomandimeve që adreson OSBE/ODIHR, 8 prej tyre janë prioritare. Një ndër ta është edhe ndalimi i përdorimit të burimeve administrative për fushatë elektorale që nga data e shpalljes së zgjedhjeve.
Në Kodin aktual Zgjedhor, kjo veprimtari ndalohet 4 muaj para mbajtjes së zgjedhjeve. Në Nenin 91 thuhet se ndalohet propozimi, miratimi ose nxjerrja e akteve ligjore ose nënligjore, të cilat parashikojnë dhënien e përfitimeve për kategori të caktuara, të tilla si aktet që parashikojnë rritjen e pagave, pensioneve, mbështetjes ekonomike apo sociale, uljen ose heqjen e taksave, vendosjen e amnistive fiskale, privatizimin apo dhënien e pasurive a të shpërblimeve etj, përveçse kur nisma kushtëzohet nga gjendje të fatkeqësisë natyrore.
Një tjetër rekomandim është edhe depolizitimi i administratës, sidomos në nivelet më të ulëta. ODIHR kërkon gjithashtu që të sigurohen kushtet e barabarta për të gjithë kandidatët dhe sanksione të ashpra nga autoritetet ndaj atyre që shpërdorojnë detyrën dhe përdorin burimet shtetërore.
Kërkohet gjithashtu që KQZ-ja të zhvillojë seanca trajnuese për procedurat e numërimit si edhe të zhvillojë një kurrikul me manuale dhe informacione për këtë proces. Po ashtu, OSBE/ODIHR e vë theksin edhe te edukimi i votuesve për votimin elektronik dhe sipas tij duhet që të zhvillohet fushata ndërgjegjësuese.
REKOMANDIMET PRIORITARE:
1. Për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it, si dhe paqartësitë dhe mospërputhjet e ndryshme, kuadri ligjor zgjedhor duhet të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse përmes një procesi konsultativ gjithëpërfshirës shumë kohë para zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.
2. Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet t'i kushtohet vëmendje depolitizimit të procedurës së emërimit të administratës zgjedhore të nivelit më të ulët, duke kufizuar gjithashtu zëvendësimet arbitrare dhe të minutës së fundit të anëtarëve të komisionit për të siguruar trajnim të përshtatshëm dhe në kohë për të gjithë anëtarët.
3. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Ekipeve të Numërimit të Votave, KQZ-ja duhet të zhvillojë seanca trajnimi specifike mbi procedurat e numërimit, të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informacioni të lehta për t'u kuptuar mbi procesin e numërimit.
4. Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik duhet të intensifikohen me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve mbi procedurat e votimit elektronik dhe sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.
5. Për të hequr çdo paqartësi në legjislacion në lidhje me fushatën, përdorimi i burimeve administrative për qëllime zgjedhore duhet të ndalohet që nga shpallja e zgjedhjeve deri në ditën e zgjedhjeve.
6. Për të siguruar kushte të barabarta loje, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e detyrës dhe të burimeve shtetërore. Sanksione proporcionale dekurajuese duhet të vendosen shpejt kundër shkeljeve të tilla.
7. Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete parazgjedhore përbëjnë shpenzime të fushatës, duke siguruar që ato i nënshtrohen raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme.
8. Pamjet e përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen në mënyrë të përshtatshme si reklama politike dhe për këtë arsye të ndalohen nga lajmet dhe programet e tjera editoriale. Duhet të jenë në vend masa efektive për të adresuar shkeljet dhe ato duhet të zbatohen në kohën e duhur.
REKOMANDIME TË TJERA
Administrimi Zgjedhor
9. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e komisioneve zgjedhore të nivelit më të ulët, KQZ-ja duhet të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informative të lehta për t’u kuptuar.
10. Kur përcaktojnë vendndodhjen e qendrave të votimit, autoritetet zgjedhore dhe bashkitë duhet të marrin masa proaktive për të siguruar aksesueshmërinë në dhe brenda qendrave të votimit për personat me aftësi të kufizuara.
11. Për të siguruar pjesëmarrje më të madhe të grave, KQZ-ja duhet të sigurojë që komisionet zgjedhore të nivelit më të ulët të jenë të balancuara nga ana gjinore, duke përfshirë emërimin e grave në pozicione udhëheqëse.
Përdorimi i Teknologjisë në Zgjedhje
12. Për të mbrojtur integritetin dhe për të rritur besimin publik, vendimet në lidhje me përdorimin e teknologjisë në zgjedhje duhet t'i përmbahen kuadrit rregullator ekzistues dhe nuk duhet të merren në përgjigje të presionit politik.
13. Nëse në të ardhmen merret në konsideratë rritja e votimit elektronik, atëherë përdorimi i teknologjive të votimit duhet të menaxhohet në një mënyrë gjithëpërfshirëse, transparente dhe të integruar. Regjistrimi i Votuesve
14. Për të përmbushur standardet ndërkombëtare dhe për të siguruar të drejtën universale të votës dhe trajtimin e barabartë para ligjit, të gjitha kufizimet e së drejtës së votës bazuar në aftësi të kufizuara intelektuale ose psikosociale duhet të hiqen, duke përfshirë ato të bazuara në vlerësimin individual nga gjykata.
Fushata Zgjedhore
15. Pas konsultimeve gjithëpërfshirëse me palët e interesuara përkatëse, aktivitetet e fushatës dhe reklamat politike në rrjetet sociale, përfshirë financimin e tyre, duhet të rregullohen duke respektuar të drejtën e lirisë së shprehjes.
16. Për të ndihmuar në mbrojtjen e shprehjes së lirë të vullnetit të zgjedhësve, organet e zbatimit të ligjit duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht rreth mekanizmave të zbatueshëm për raportimin e shkeljeve, duke përfshirë mbrojtjen për denoncuesit dhe mbrojtjet kundër pasojave.
17. Për të rritur pjesëmarrjen politike të grave, financimi publik mund të lidhet me masa konkrete përfshirjeje. Partitë politike duhet të marrin në konsideratë hapa për të reformuar mekanizmat e brendshëm të partisë, për të rritur përfaqësimin e grave brenda strukturave të partisë, duke përfshirë aksesin në fonde.
Financimi i Fushatës
18. Për të siguruar një fushë loje të barabartë, kuadri ligjor duhet të përfshijë gjithashtu një kufi të arsyeshëm mbi shpenzimet e fushatës për kandidatët që kandidojnë në listat e partive ose koalicioneve. 19. Për të rritur transparencën, autoritetet duhet të marrin në konsideratë rregullimin e fushatave online dhe të palëve të treta, duke përfshirë edhe ato të lidhura me partitë politike, dhe të përcaktojnë kushtet përkatëse për fushatat e palëve të treta dhe mekanizmat e duhur të raportimit dhe sanksionimit.
20. Për të forcuar transparencën dhe llogaridhënien, KQZ-së duhet t'i jepen burime shtesë financiare dhe njerëzore, së bashku me një mandat të zgjeruar, për të mundësuar një auditim kuptimplotë të raporteve të financimit të fushatës, duke përfshirë edhe fuqinë për të hetuar burimet e donacioneve.
Media
21. Autoritetet shtetërore, për të përmbushur detyrimet e tyre pozitive sipas ligjit ndërkombëtar, duhet të promovojnë një mjedis mediatik të pavarur dhe të larmishëm, të lirë nga ndikimi politik dhe i korporatave. Duhet të miratohet një rregullore gjithëpërfshirëse për pronësinë e medias dhe të përforcohet zbatimi i tij efektiv. Për më tepër, duhet të futen masa për të mbrojtur autonominë editoriale kundër ndikimit nga biznesi dhe interesat politike.
22. Ndryshimet legjislative duhet të sigurojnë depolitizim efektiv dhe pavarësi të vërtetë institucionale si të Transmetuesit Publik ashtu edhe të Autoritetit të Medias Audiovizuale në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Këto ndryshime duhet të përfshijnë konsultim të gjerë publik me përfaqësuesit e medias së pavarur dhe shoqërisë civile.
23. Shpifja duhet të dekriminalizohet plotësisht dhe dispozitat për shpifjen civile të sillen në përputhje me standardet ndërkombëtare mbi lirinë e shprehjes.
24. Rregullat në Kodin Zgjedhor për ndarjen e kohës së transmetimit në mbulimin editorial duhet të ndryshohen për të zvogëluar avantazhin e dhënë partive më të mëdha parlamentare dhe për të siguruar një ndarje më të drejtë të kohës së transmetimit për të gjithë kandidatët.
Dita e Zgjedhjeve
25. KQZ-ja duhet të ndërmarrë hapa për të parandaluar frikësimin dhe ndikimin e padrejtë mbi votuesit në qendrat e votimit, duke forcuar trajnimin dhe mandatin e koordinatorëve të sigurisë së qendrave të votimit, për të siguruar që ata janë politikisht të pavarur dhe të fuqizuar për të vepruar në mënyrë efektive në ditën e zgjedhjeve.
Komente













Reforma zgjedhore duhet bere,por me pranine e OSBE-ODIHR.Une nuk kam besim te PS e PD per t'i lene qe t'a bejne vete,sepse dyshoj qe do t'a bejne sipas interesave te tyre.Edhe pse u hapen nga nje vend partive te vogla ne tryezen e reformes,dyshoj se ato do te luajne rolin e LSI dikur,ose do te cojne uje te dy partite kryesore,duke mos lejuar nje pluralizem te vertete partish.Problemet e tjera qe u verejten ne zgjedhje jane minimale,me perjashtim te kushteve te pabarabarta te garuesve ne fushate e kjo eshte kaq e vertete duke filluar nga mediat.
PërgjigjuMe lot me lot, me lot. Ndonjë problem i vogël thotë si kushtet e pabarabarta. Me këtë shprehje bien zgjedhjet, por qenka nje problem i vooockel fare. Mjer ne, mjer fëmijët tanë.