OSBE/ODHIR ka publikuar raportin final për zgjedhjet e 11 majit, ku pas analizës së bërë për procesin zgjedhor nga fushata elektorale e deri te procesi i certifikimit të rezultatit, ka dhënë edhe një sërë rekomandimesh, ku më kryesorja dhe që duhet adresuar sa më parë është Reforma Zgjedhore gjithëpërfshirëse. Kjo, thotë ODIHR, duhet të bëhet sa më parë para zgjedhjeve të ardhshme.

Mes rekomandimeve që adreson OSBE/ODIHR, 8 prej tyre janë prioritare. Një ndër ta është edhe ndalimi i përdorimit të burimeve administrative për fushatë elektorale që nga data e shpalljes së zgjedhjeve.

Në Kodin aktual Zgjedhor, kjo veprimtari ndalohet 4 muaj para mbajtjes së zgjedhjeve. Në Nenin 91 thuhet se ndalohet propozimi, miratimi ose nxjerrja e akteve ligjore ose nënligjore, të cilat parashikojnë dhënien e përfitimeve për kategori të caktuara, të tilla si aktet që parashikojnë rritjen e pagave, pensioneve, mbështetjes ekonomike apo sociale, uljen ose heqjen e taksave, vendosjen e amnistive fiskale, privatizimin apo dhënien e pasurive a të shpërblimeve etj, përveçse kur nisma kushtëzohet nga gjendje të fatkeqësisë natyrore. 

Një tjetër rekomandim është edhe depolizitimi i administratës, sidomos në nivelet më të ulëta. ODIHR kërkon gjithashtu që të sigurohen kushtet e barabarta për të gjithë kandidatët dhe sanksione të ashpra nga autoritetet ndaj atyre që shpërdorojnë detyrën dhe përdorin burimet shtetërore.

Kërkohet gjithashtu që KQZ-ja të zhvillojë seanca trajnuese për procedurat e numërimit si edhe të zhvillojë një kurrikul me manuale dhe informacione për këtë proces. Po ashtu, OSBE/ODIHR e vë theksin edhe te edukimi i votuesve për votimin elektronik dhe sipas tij duhet që të zhvillohet fushata ndërgjegjësuese.

REKOMANDIMET PRIORITARE:

1. Për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it, si dhe paqartësitë dhe mospërputhjet e ndryshme, kuadri ligjor zgjedhor duhet të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse përmes një procesi konsultativ gjithëpërfshirës shumë kohë para zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.

2. Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet t'i kushtohet vëmendje depolitizimit të procedurës së emërimit të administratës zgjedhore të nivelit më të ulët, duke kufizuar gjithashtu zëvendësimet arbitrare dhe të minutës së fundit të anëtarëve të komisionit për të siguruar trajnim të përshtatshëm dhe në kohë për të gjithë anëtarët.

3. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Ekipeve të Numërimit të Votave, KQZ-ja duhet të zhvillojë seanca trajnimi specifike mbi procedurat e numërimit, të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informacioni të lehta për t'u kuptuar mbi procesin e numërimit.

4. Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik duhet të intensifikohen me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve mbi procedurat e votimit elektronik dhe sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.

5. Për të hequr çdo paqartësi në legjislacion në lidhje me fushatën, përdorimi i burimeve administrative për qëllime zgjedhore duhet të ndalohet që nga shpallja e zgjedhjeve deri në ditën e zgjedhjeve.

6. Për të siguruar kushte të barabarta loje, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e detyrës dhe të burimeve shtetërore. Sanksione proporcionale dekurajuese duhet të vendosen shpejt kundër shkeljeve të tilla.

7. Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete parazgjedhore përbëjnë shpenzime të fushatës, duke siguruar që ato i nënshtrohen raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme.

8. Pamjet e përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen në mënyrë të përshtatshme si reklama politike dhe për këtë arsye të ndalohen nga lajmet dhe programet e tjera editoriale. Duhet të jenë në vend masa efektive për të adresuar shkeljet dhe ato duhet të zbatohen në kohën e duhur.

REKOMANDIME TË TJERA

Administrimi Zgjedhor

9. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e komisioneve zgjedhore të nivelit më të ulët, KQZ-ja duhet të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informative të lehta për t’u kuptuar.

10. Kur përcaktojnë vendndodhjen e qendrave të votimit, autoritetet zgjedhore dhe bashkitë duhet të marrin masa proaktive për të siguruar aksesueshmërinë në dhe brenda qendrave të votimit për personat me aftësi të kufizuara.

11. Për të siguruar pjesëmarrje më të madhe të grave, KQZ-ja duhet të sigurojë që komisionet zgjedhore të nivelit më të ulët të jenë të balancuara nga ana gjinore, duke përfshirë emërimin e grave në pozicione udhëheqëse.

Përdorimi i Teknologjisë në Zgjedhje

12. Për të mbrojtur integritetin dhe për të rritur besimin publik, vendimet në lidhje me përdorimin e teknologjisë në zgjedhje duhet t'i përmbahen kuadrit rregullator ekzistues dhe nuk duhet të merren në përgjigje të presionit politik.

13. Nëse në të ardhmen merret në konsideratë rritja e votimit elektronik, atëherë përdorimi i teknologjive të votimit duhet të menaxhohet në një mënyrë gjithëpërfshirëse, transparente dhe të integruar. Regjistrimi i Votuesve

14. Për të përmbushur standardet ndërkombëtare dhe për të siguruar të drejtën universale të votës dhe trajtimin e barabartë para ligjit, të gjitha kufizimet e së drejtës së votës bazuar në aftësi të kufizuara intelektuale ose psikosociale duhet të hiqen, duke përfshirë ato të bazuara në vlerësimin individual nga gjykata.

Fushata Zgjedhore

15. Pas konsultimeve gjithëpërfshirëse me palët e interesuara përkatëse, aktivitetet e fushatës dhe reklamat politike në rrjetet sociale, përfshirë financimin e tyre, duhet të rregullohen duke respektuar të drejtën e lirisë së shprehjes.

16. Për të ndihmuar në mbrojtjen e shprehjes së lirë të vullnetit të zgjedhësve, organet e zbatimit të ligjit duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht rreth mekanizmave të zbatueshëm për raportimin e shkeljeve, duke përfshirë mbrojtjen për denoncuesit dhe mbrojtjet kundër pasojave.

17. Për të rritur pjesëmarrjen politike të grave, financimi publik mund të lidhet me masa konkrete përfshirjeje. Partitë politike duhet të marrin në konsideratë hapa për të reformuar mekanizmat e brendshëm të partisë, për të rritur përfaqësimin e grave brenda strukturave të partisë, duke përfshirë aksesin në fonde.

Financimi i Fushatës

18. Për të siguruar një fushë loje të barabartë, kuadri ligjor duhet të përfshijë gjithashtu një kufi të arsyeshëm mbi shpenzimet e fushatës për kandidatët që kandidojnë në listat e partive ose koalicioneve. 19. Për të rritur transparencën, autoritetet duhet të marrin në konsideratë rregullimin e fushatave online dhe të palëve të treta, duke përfshirë edhe ato të lidhura me partitë politike, dhe të përcaktojnë kushtet përkatëse për fushatat e palëve të treta dhe mekanizmat e duhur të raportimit dhe sanksionimit.

20. Për të forcuar transparencën dhe llogaridhënien, KQZ-së duhet t'i jepen burime shtesë financiare dhe njerëzore, së bashku me një mandat të zgjeruar, për të mundësuar një auditim kuptimplotë të raporteve të financimit të fushatës, duke përfshirë edhe fuqinë për të hetuar burimet e donacioneve.

Media

21. Autoritetet shtetërore, për të përmbushur detyrimet e tyre pozitive sipas ligjit ndërkombëtar, duhet të promovojnë një mjedis mediatik të pavarur dhe të larmishëm, të lirë nga ndikimi politik dhe i korporatave. Duhet të miratohet një rregullore gjithëpërfshirëse për pronësinë e medias dhe të përforcohet zbatimi i tij efektiv. Për më tepër, duhet të futen masa për të mbrojtur autonominë editoriale kundër ndikimit nga biznesi dhe interesat politike.

22. Ndryshimet legjislative duhet të sigurojnë depolitizim efektiv dhe pavarësi të vërtetë institucionale si të Transmetuesit Publik ashtu edhe të Autoritetit të Medias Audiovizuale në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Këto ndryshime duhet të përfshijnë konsultim të gjerë publik me përfaqësuesit e medias së pavarur dhe shoqërisë civile.

23. Shpifja duhet të dekriminalizohet plotësisht dhe dispozitat për shpifjen civile të sillen në përputhje me standardet ndërkombëtare mbi lirinë e shprehjes.

24. Rregullat në Kodin Zgjedhor për ndarjen e kohës së transmetimit në mbulimin editorial duhet të ndryshohen për të zvogëluar avantazhin e dhënë partive më të mëdha parlamentare dhe për të siguruar një ndarje më të drejtë të kohës së transmetimit për të gjithë kandidatët.

Dita e Zgjedhjeve

25. KQZ-ja duhet të ndërmarrë hapa për të parandaluar frikësimin dhe ndikimin e padrejtë mbi votuesit në qendrat e votimit, duke forcuar trajnimin dhe mandatin e koordinatorëve të sigurisë së qendrave të votimit, për të siguruar që ata janë politikisht të pavarur dhe të fuqizuar për të vepruar në mënyrë efektive në ditën e zgjedhjeve.


Lajmi kryesor:

OSBE-ODIHR ‘skaner’ zgjedhjeve të 11 majit: Konkurruese, por mjedisi i polarizuar! Garuesit s’kishin kushte të barabarta loje! Urgjent Reformën Zgjedhore