Studimi/ Sakrificat e  shqiptarëve të Ukrainës për të ruajtur vetëdijen etnike

Shën Pjetërburg, Rusi - Në çështjen e vetëdijes së shqiptarëve të Ukrainës një rol të veçantë luan etnonimi. Problemi i etnonimit nuk është i thjeshtë për shkak të historisë së ndërlikuar të ardhjes së popullsisë shqiptare nga trojet ballkanike në territorin e ish Perandorisë Ruse.

Në kohën e ekspeditave shkencore në Karakurt (Buxhak, rrethi i Odesës) dhe në fshatrat e Priazovjes (rrethi i Zaporozhejs) janë fiksuar disa etnonime. Regjistrimi i këtyre etnonimeve zbulon një proces të vazhdueshëm të formimit të vetëdijes lokale. Historia e kërkimeve shkencore në fshatrat shqiptare është e gjatë. Historianët, filologët, antropologët, etnografët, etimologët etj., nga institucionet e Sankt Peterburgut dhe Moskës merren me problemet e ndryshme të gjuhës, historisë dhe kulturës së shqiptarëve të Ukrainës pothuajse një shekull.

Si rezultat i këtyre hulumtimeve janë mbledhur materialet e pasur kushtuar jo në radhë të fundit vetëdijes së këtij grupi të popullsisë shqiptare në jug të Ukrainës së sotme. Është shumë e rëndësishme se të dhënat e ekspeditave të viteve të ndryshme na japin material të konsiderueshëm por edhe jo pa kontradikta në fushën e vetëdijes. Ne kemi të bëjmë me fakte të ekzistencës së disa etnonimeve që mund të konsiderohen si dukuri të caktuara. Analiza e këtyre etnonimeve mund t’na ndihmojë të përcaktojmë etapat kryesore në formimin e vetëdijes lokale të këtij grupi të diasporës shqiptare.

Do të përpiqemi të sqarojmë materialet të cilët kemi në dispozicion. Të gjithë këta materiale janë mbledhur në terren gjatë ekspeditave tona në vitet 1998-2009. Por analiza e këtyre materialeve krahasohet me të dhënat e ekspeditave që janë kryer nga shkencëtarët rusë në kohët e mëparshme (në radhë të parë na duhet të përmendim veprimtarinë shkencore të Nikollaj Derzhavinit, Agnijas Desnickaja, Julias Ivanova, Irinës Voronina, Alvinës Zhugra).    

Së pari, në fshatrat shqiptare të Ukrainës fiksohet etnonimi ga tantë. Ky etnonim është fiksuar që në kohën e migrimit të shqiptarëve në Perandorinë Ruse. Fshati i parë shqiptar Karakurt në Buxhak është themeluar më 1811. Në atë kohë shqiptarët që vinin nga Bullgaria Lindore në Perandorinë Ruse emërtonin veten në këtë mënyrë: ga tantë, do më thënë nga tanët. Kjo dukuri është e njohur ndër popuj të tjerë të botës. (Ai është nga tanët në kundërshtim me të huaj i cili nuk është nga tanët). Kjo kundërvënie ka qenë e rëndësishme në kohën e lashtë por vazhdon të zotërojë  edhe në kohën moderne.

Mund të përfaqësojmë me bindje se ky etnonim përdorej ndër paraardhësit e shqiptarëve të sotëm të Ukrainës në atë periudhë të gjatë kur ata kanë jetuar në lindje të Bullgarisë pas ikjes nga trojet shqiptare. Mendohet se migrimi i këtij grupi të popullsisë shqiptare nga përendemi i gadishullit Ballkanik në Bullgarinë Lindore ka pasur vend në shekullin XVI si pasojë e sundimit turk. Në Bullgarinë Lindore qeveria osmane nuk ishte aq e rreptë me popullsinë vendase si në trojet shqiptare (ky mendim është shprehur nga disa shkencëtarë, mund të përmendim këtu Agnijën Desnickaja). Prandaj pjesa e popullsisë ka ikur nga rajoni i Korçës në lindje të Bullgarisë.

Mund të supozojmë se shqiptarët e kanë ruajtur etnonimin e tyre gjatë gjithë periudhe të qëndrimit në trojet bullgare dhe me këtë etnonim kanë ardhur në shtetin rus. Ky fakt na tregon që më parë, do më thënë para migrimit në Bullgari, ky grup s’ka pasur ndonjë etnonim tjetër duke ruajtur vetëm emërtimin lokal si pasojë të marrëdhënieve shoqërore.

Etnonimi ga tantë dëshmon për kohën e migrimit të këtij grupi nga trojet shqiptare. Etnonimi shqiptar (shqypëtar) fiksohet për herë të parë nga Uiljam Lik në shekullin XVIII. Ruajtja e etnonimit ga tantë tek shqiptarët e Ukrainës dëshmon që migrimi i tyre nga trojet shqiptare ka pasur vend para përhapjes së etnonimit shqiptar, d.m.th. para shekullit XVIII.

Kostume tradicionale të shqiptarëve të Ukrainës

Me çështjen e etnonimit është lidhur ngushtë edhe problemi i lingvonimit. Nuk diskutohet se në çdo diasporë vetëdija etnike varret nga niveli i njohjes së gjuhës amtare. Në fshatrat shqiptare të Ukrainës shqipja flitet deri në ditët tona. Ruajtja e gjuhës ndikon në vetëdijen e popullsisë në mënyrë të fortë. Në vend të lingvonimit shqiptarët e Ukrainës përdoren shprehjen “si neve”, d.m.th. “si ne”.

Kështu fraza “flet shqip” tingëllon në të folmet e tyre “zallahit si neve”. Kjo dëshmon se migrimi i këtij grupi të popullsisë shqiptare nga përendemi i gadishullit Ballkanik ka pasur vend para përhapjes së lingvonimit “shqip, gjuha shqipe”. Ashtu edhe është shumë interesant fakti që në të folmet e shqiptarëve të Buxhakut dhe të Priazovjes folja “shqiptoj” ka kuptimin “kuptoj” (dhe jo “flas qartë, kuptueshëm” si në gjuhën e sotme standarde). Prandaj mund të konstatojmë se e folmja e shqiptarëve të Ukrainës na jep të dhëna jo vetëm për gjendjen gjuhësore në kohë të lashtë por edhe derdh dritë mbi formimin e etnonimit të sotëm të popullit shqiptar.

Së dyti, në fshatrat shqiptare të Ukrainës është fiksuar etnonimi arnaut. Ky etnonim me prejardhje turke kuptohet nuk është autodidakt. Me këtë fjalë turke popujt fqinjë emërtonin shqiptarët në kohën pas sundimit osman. Kjo fjalë ishte mësuar nga shqiptarët që në periudhë të sundimit por nuk mund të përdorej si etnonim (në çdo rast ndër shqiptarët e Ukrainës).

Në qytetin e Odesës pranë Detit të Zi ka dy rrugë: Bolshaja Arnautskaja (Arnautskaja e Madhe) dhe Mallaja Arnautskaja (Arnautskaja e Vogël). Por këta emra janë dëshmi të qëndrimit të popullsisë shqiptare e cila ka shërbyer në ushtrinë ruse në kohën e mbretëreshës Katerina e Madhe (vitet 70-90 të shekullit XVIII). Kjo popullsi s’kishte lidhje me popullsinë fshatare që vinte në rrethin e Odesës nga rajonet lindore të Bullgarisë në kohë më të vonshme.

Etnonimi arnaut u përhap ndër shqiptarët e Ukrainës vetëm në gjysmën e parë të shekullit XX. Kjo ndodhi pas ekspeditave të shkencëtarit rus Nikollaj Derzhavin. Ai merrej me studimin e fshatrave bullgare në jug të Ukrainës dhe rastësisht erdhi në fshat në të cilin njerëzit flisnin “si neve”. Pas kësaj N. Derzhavini ka botuar disa artikuj me vlerë shkencore jashtëzakonisht të  madhe.  Pas ekspeditave të tij në këto troje interesi ndaj shqiptarëve të Ukrainës nuk shuhej më në mjedisin shkencor. Në atë kohë, d.m.th. në vitet 20-30 të shekullit XX, u përhap edhe lingvonimi arnautçe. Megjithatë midis shqiptarëve të Ukrainës vazhdonte të përdorej më shpesh etnonimi ga tantë, i cili nuk zëvendësohej me variantin e ri të etnonimit në mjedisin popullor.

Së treti, ndër shqiptarët e Ukrainës u përhap etnonimi allbanec. Ky etnonim hyri në të folmet e Buxhakut dhe të Priazovjes nën ndikimin e rusishtes. Ky fenomen gjuhësor fiksohet pas luftës së dytë botërore. Këtu mund të bazohemi në hulumtimet e Julias Ivanova e cila ka punuar në terren duke filluar nga viti 1948. Kjo etnografe e njohur ka studiuar problemet e kulturës shqiptare në Ukrainë për periudhë të gjatë, më shumë se sa gjysmë shekulli. Sipas të dhënave të saj shqiptarët e Ukrainës fillonin ta përdornin etnonimin allbanec vetëm nga fillimi i viteve 50 të shekullit të kaluar. Por me këtë etnonim në të folmet shqipe nuk hyri lingvonimi allbanska gluha ose diçka e ngjashme. Si lingvonim mbeti “si neve”.

Vitet e fundit në fshatrat shqiptare të Ukrainës organizohen ekspedita shkencore të cilat kanë qëllim të mbledhin materialet në fushën e linguistikës, të etnografisë, të folklorit etj. Gjatë studimeve në terren ne fiksojmë tani pothuajse vetëm një variant të etnonimit – ga tantë. Ky variant është më i vjetër dhe përdoret më shpesh. Shumë rrallë informantët e ekspeditave tona përdoren fjalën arnaut. Dhe ky variant nuk përdoret ndër shqiptarë të Ukrainës por vetëm në biseda me të huaj për ta shpjeguar identitetin e tyre.

Fjala allbanec si etnonim nuk përdoret më ndër shqiptarë por mund të takohet si huazim në bisedë të lirë.

Inçizimet e bisedave me informantët shqipfolesë na japin mundësi të supozojmë se çështja e etnonimit është lidhur ngushtë me problemin e vetëdijes dhe me ruajtjen e identitetit etnik në kushtet e regjionit polietnik si në Buxhak ashtu edhe në Priazovje. Shqiptarët jetojnë në jug të Ukrainës bashkë me bullgarët, gagauzët, rusët dhe ukrainasit. Ruajtja e etnonimit me të cilin ky grup diaspore shqiptare ka ardhur në Bullgarinë Lindore dhe më vonë në Perandorinë Ruse është një fenomen mjaft i ndërlikuar po aq edhe tregues në identitetin etnik shqiptar. 

Shqiptarët në Rusi dhe Ukrainë, bashkëpunimi dhe Inovacionet e Kulturës Tradicionale

Qëllimi kryesor i këtij hulumtimi është studimi i kulturës tradicionale të shqiptarëve që jetojnë në territorin e Republikës së ish-Bashkimit Sovjetik (Ukraina, Moldavia, Rusia) dhe shkalla e ndërhyrjes etnokulturore dhe gjuhësore që ndodh për shkak të bashkëjetesës së gjatë me grupe.

Historia e kërkimit. Katër fshatra me popullsi shqiptare janë të vendosura në Ukrainë: Karakurt ngritur në 1811 (rajoni Odessa), Tyushki, Dzhandran dhe Taz ngritur në 1862 (rajoni Zaporozhye). Para se të shpërnguleshin në territorin e perandorisë ruse, shqiptarët kishin lëvizur nga juglindja e Shqipërisë në Bullgari (rajoni Varna) për shkak të pushtimit të Osmanlit. Treqind vjet më vonë ata u zhvendosën nga Bullgaria në perandorinë ruse për shkak të opozitës turko-ruse në Gadishullin Ballkanik. Shqiptarët etnikë gjithashtu jetojnë në Moldavi, Odessa dhe Shën-Petersburg.

Situata në ditët e sotme. Sot, në Rusi dhe Ukrainë janë regjistruar 5000 shqiptarë etnikë. Ata jetojnë kryesisht në fshatra të vendosura në rajonet e Odessas dhe Zaporozhit. Gjuha dhe shumë elementë të kulturës tradicionale ruhen dhe vazhdojnë të ruhen ende në shumë fshatra shqiptare. Nga këndvështrimi etnolinguistik dhe gjuhësor, këto fshatra shqiptare janë me interes dhe vlerë të veçantë, meqë janë shembuj të shkëlqyeshëm të "mënyrës së integrimit". Bullgarët dhe Gagauzët jetojnë krah për krah me shqiptarët në Karakurt; Rusët dhe ukrainasit ndajnë të njëjtën hapësirë ​​me shqiptarët në rrethin e Azovit. Vlen të përmendet se në mjediset shumëgjuhëshe, diaspora shqiptare mban karakteristika origjinale ballkanike.

Metodat dhe Metodologjia. Ndërgjegjësimi etnik i shqiptarëve është i një rëndësie të veçantë. Fundi i shekullit të 20-të karakterizohet nga rritja e ndërgjegjësimit etnik në të gjithë botën, gjë që është veçanërisht interesante, e vendosur kundër procesit të globalizimit dhe unifikimit të kulturës.

Në vitet 1998, 2002, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009 dhe 2010 kam kryer një punë në terren në mesin e shqiptarëve të vendosur në rrethet Azov dhe Odessa. Analizat e gjuhës dhe kulturës tradicionale të shqiptarëve të vendosur në Ukrainë kërkojnë metoda specifike që duhet të zhvillohen për këtë lloj të veçantë të hulumtimit. Sugjerohet algoritmi i mëposhtëm - për të gjetur se cilat grupe etnike bashkëjetojnë me shqiptarët në vendbanimet shqipfolëse.

Vendbanimet e përmendura në rajonin e Zaporozhit u themeluan në 1861-1862. Themeluesit e tyre ishin fillimisht nga Karakurti (tani - fshati Zhovtnevoe, komuna Bolgrad, rajoni Odessa, Ukrainë). Shqiptarët kishin ardhur në Karakurt nga Gadishulli Ballkan më 1811-ën. Së pari, popullsia në Georgievka dhe Devninskoe ishte pothuajse krejtësisht shqiptare. Në Gammovka shqiptarët jetonin së bashku me Gagauzët. Më vonë, në zonën më të afërt u shfaqën bullgarët, ukrainasit dhe rusët, si dhe vendbanime të përziera. Për një kohë të gjatë, popullsia e fshatrave shqiptare mbeti monoetnike (me përjashtim të Gammovkas). Deri në vitet 1920 shqiptarët nuk kishin pranuar dhe nuk kishin mirëpritur martesat ndëretnike. Pleqtë mendonin se djemtë e tyre mund të martoheshin vetëm me vajza shqiptare. Edhe vajzat u martuan vetëm me të rinjtë shqiptarë.

Vitet e vështira të dy Revolucioneve dhe Luftës Civile

Pas viteve të vështira të dy Revolucioneve dhe Luftës Civile, zgjedhja e partnerëve të martesës u ndryshua dukshëm. Kështu, martesat ndëretnike morën "dritën jeshile". Megjithatë, kjo liri në zgjedhje u kufizua nga lista e moderuar e popujve të lejuar për t'u martuar me shqiptarët. Nga kjo pikë, shqiptarët mund të martoheshin me bullgarët dhe gagauzët. Të gjithë popujt e tjerë u menduan si "të huaj". Kjo është e kuptueshme. Paraardhësit e Azovëve shqiptarë kishin jetuar disa shekuj midis bullgarëve dhe gagauzëve. Ata u larguan nga Shqipëria përafërsisht në shekullin e 16-të dhe u vendosën fillimisht në Bullgarinë Lindore (rajoni Varnës), ku ata u afruan me bullgarët dhe Gagauzët. Pastaj në fillim të shekullit të 19-të shqiptarët u zhvendosën në territorin e perandorisë ruse, duke u arratisur nga forcimi i shtypjes osmane. Bullgarët, Gagauzët, Grekët dhe grupet e vogla të popujve të tjerë lëvizën së bashku me shqiptarët (Ivanova 2006, 302).

Në territoret e banuara rishtazi, shqiptarët u takuan me rusët, ukrainasit, moldavët dhe Noghays-it. Mënyra dhe kushtet e jetesës, zakoneve dhe traditave të lidhura ngushtë me shqiptarët me emigrantë të tjerë formuan gadishullin e Ballkanit. Shqiptarët flisnin, jo vetëm gjuhën e tyre amtare, por edhe gjuhën Gagase dhe Bullgarisht. Ata nuk mund të komunikonin dhe të mbanin lidhjet ekonomike dhe shoqërore pa mësuar gjuhën e fqinjëve të tyre. Shqiptarët u takuan fillimisht me rusët në Budzhak (vendi midis lumenjve Dnestr dhe Prut). Komunikimi me rusët ishte i kufizuar në bashkëveprimin me zyrtarët rusë. Nuk kishte praktikisht asnjë komunikim të përditshëm me rusët dhe ukrainasit në vitet e para pas emigrimit të tyre. Kur shqiptarët u zhvendosën në rajonin Azov, ndërveprimi me rusët u forcua, megjithatë, disa një lloj distance dhe ngurimi mbetën. Sipas disa informatorëve, deri në Luftën e Dytë Botërore gratë shqiptare i frikësonin fëmijët e tyre me rusët: "Do të vijë Rusi dhe do të të kapë". Kur disa karroca me zyrtarët shfaqeshin papritur në fshat, gratë i ngutnin fëmijët të ktheheshin në shtëpitë e tyre: "Po kalojnë rusët!"

Valle e shqiparëve të Ukrainës

Zija e bukës, e cila goditi Ukrainën në vitin 1934, kaloi gjithashtu nëpër fshatrat shqiptare. Shumë njerëz ishin të uritur deri në vdekje në rajonin e Azovit. Skenat e këqija të asaj kohe mbetën të pashlyeshme në kujtesën e njerëzve. Tregimtarët e moshuar dridhen ku i kujtojnë ato ato ditë. Në fshatrat shqiptare njerëzit kujtojnë më shumë zinë e bukës sesa Luftën e Dytë Botërore. Shumë fshatra dhe blegtoria në rajonin Azov pushuan së ekzistuari për shkak të vdekjes së banorëve të tyre. Zyrtarët sovjetikë vendosën të rivendosin atje ukrainasit dhe rusët nga pjesët veriore të Ukrainës. Pas Luftës së Madhe Patriotike (Luftës së Dytë Botërore) ekzistonte një mungesë e mprehtë e fuqisë njerëzore në këtë rajon bujqësor. Në të njëjtën kohë niveli i lartë i papunësisë u vu re në Ukrainën Perëndimore - një rajon i bashkëngjitur kohëve të fundit në Bashkimin Sovjetik. Zyrtarët në Kiev filluan t’i rivendosin ukrainasit perëndimore në pjesën lindore të vendit. Vajzat e reja të pamartuara u transportuan nga kamionë, pastaj u shpërndanë në njësitë bujqësore: fermat, brigadat e kultivuesve të kulturave bujqësore, etj. Kështu, u shfaqën familje të reja - beqarët lokalë e mirë pritën që të martoheshin me ato vajza të reja. Për më tepër, pleqtë nuk mund t’u rezistonin më martesave ndëretnike. Popullsia e rajonit në Azov u bë gjithnjë e më e përzier.

Duke filluar nga mesi i viteve 1940 - fillimi i viteve 1950, djemtë e rinj shqiptarë u rekrutuan në ushtrinë e rregullt. Përpara kësaj periudhe ata nuk kishin shërbyer në ushtri. Në fillim të Luftës së Madhe Patriotike shqiptarët u rekrutuan në front, por më vonë zyrtarët sovjetikë vendosën të eleminonin përfaqësuesit e popujve, vendet e origjinës së të cilëve ishin ose nën pushtimin gjerman ose luftuan në anën e tyre, Megjithëse shqiptarët i rezistuan agresionit fashist, ata u barazuan me bullgarët (Bullgaria ishte e njohur për t’u përfshirë në koalicionin gjerman). Për të qenë në anën e sigurtë, zyrtarët sovjetikë numëronin edhe shqiptarët në mesin e të ashtuquajturve "qytetarë të dyshuar" sepse refuzuan detyrën e nderuar për t’i shërbyer atdheut.

Shqiptarët e Ukrainës me kostume kombëtare

Çështja gjuhësore

Gjatë periudhës së shërbimit ushtarak, të rinjtë shqiptarë u takuan me vajza të reja të kombësive të ndryshme në pjesë të ndryshme të Bashkimit Sovjetik. Pasi u demobilizuan ata u kthyen në fshatrat e tyre me këto vajza të reja dhe u martuan. Kështu u shfaqën familjet e përziera: shqiptaro-bjelloruse, shqiptaro-tartare, shqiptaro-moldave dhe kështu me radhë. Prej këtij momenti ndodhi kthesa radikale në mënyrën tradicionale të jetës (Narodi 1997, 27-29). Elementi kulturor i huaj u fut në familjet shqiptare. Rusishtja u bë një gjuhë e folur për brezat e rinj, në mënyrë që të kuptoheshin të gjithë se çfarë po flisnin. Fëmijët e lindur në familje të tilla u bënë dygjuhësh që nga fëmijëria. Për më tepër, shumë shpesh në raste të tilla rusishtja luajti rolin e gjuhës së parë. Modelet shoqërore ruse dhe pikëpamjet mbi menaxhimin e ekonomisë, gjykimet dhe vlerësimet e reja depërtuan në mënyrën e jetesës së shqiptarëve.

Nuk ka asnjë familje më të pastër shqiptare, - kjo është ajo që ata thonë vetë. Pothuajse në çdo familje mund të gjejmë gjyshi bullgar ose Gagauze, një gjyshe ruse apo ukrainase. Kështu, familjet e shumta të pastra shqiptare theksojnë me krenari origjinën e tyre. Por edhe në këto familje ata nuk flasin vetëm shqip, siç ishte disa dekada më parë. Kjo është për shkak të shkollës. Në fshatrat shqiptare në territorin e Ukrainës mësimi në shkolla ishte në rusisht. Fëmijët shqiptarë u ballafaquan me probleme të mëdha gjuhësore kur hynë në klasën e parë. Ata thjesht nuk mund të kuptonin mësuesit e gjuhës ruse. Dhe kjo pengesë gjuhësore mezi u kapërcye. Shumë prindër shqiptarë flisnin rusisht në praninë e fëmijëve të tyre, në mënyrë që këta të fundit të mos kishin probleme në shkollë. Kështu, këta fëmijë, kur shkuan në shkollë, kishin primare rusishten. Por ata vazhduan të flasin shqip në familje, veçanërisht tek pleqtë dhe bashkëmoshatarët e tyre shqiptarë. Sipas mësuesve, nxënësit komunikuan në gjuhën shqipe gjatë pushimeve edhe 15-20 vjet më parë. Në ditët e sotme ata përdorin gjuhën ruse. Ata vetëm mund të flasin shqip me gjyshërit e tyre, sepse është në një mënyrë tradicionale. Gjuha ukrainase që është e angazhuar në mënyrë aktive nga zyrtarët në ditët e sotme vështirë se mund të mësohet nga fëmijët shqiptarë.

Çështja gjuhësore është e lidhur me problemin e vetë-identitetit etnik. Regjistrimi i fundit i përgjithshëm në Bashkimin Sovjetik na jep informacionin e mëposhtëm: përafërsisht 5000 shqiptarë kanë jetuar në Ukrainë. Në 1996 pasaportat e një lloji të ri u shfaqën në Ukrainë. Kolona "përkatësia etnike" ka munguar që atëherë, kështu që njerëzit janë numëruar pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike. E vetmja mënyrë e mundshme për të numëruar numrin e njerëzve të një etnie të caktuar ka qenë libri i shtëpisë që mbahet në çdo administratë të fshatit (Novik 1998). Kolona "përkatësia etnike" ka mbetur në libra të tillë. Analiza e këtij informacioni lejoi, jo vetëm numërimin e popullsisë shqiptare, por edhe gjurmimin e nivelit të "prestigjit" të këtij identiteti etnik. 

Shqiptarët e Ukrainës, fëmijët me veshje tradicionale

Për shembull, gjatë periudhës sovjetike shumë shqiptarë i regjistruan fëmijët e tyre si rusë apo ukrainas.  Kjo ishte për shkak të ankthit të prindërve për karrierën e ardhshme të fëmijëve të tyre - për të shmangur problemet që lidhen me etninë e pazakontë siç ndodhi në periudha të ndryshme sovjetike. Që nga pavarësia e Ukrainës tendenca e "të qenit ukrainas" ka qenë në rritje. Shumica e njerëzve e konsideronin atë si të favorshme për t'u bërë pjesë e kombit prioritar të një shteti të sapoformuar. Megjithatë, mungesa e zhvillimit ekonomik, kriza ideologjike dhe zhgënjimi në politikën kombëtare kanë çuar në dëshirën e shqiptarëve për të nënvizuar përkatësinë e tyre etnike. Njerëzit nuk ndiheshin keq me qenien shqiptarë; për më tepër, ata u bënë krenarë për origjinën e tyre. Sot mund të shohim shembujt e situatave, kur nipërit e mbesat e ndjejnë veten shqiptarë edhe pse në familjet e tyre vetëm një gjysh i madh është shqiptar. Kjo situatë nuk mund të krahasohet me vetëidentifikimin gjerman, grek apo çifut. Nuk është e dobishme të të qenit shqiptarë ndryshe nga rastet e përmendura. Shqipëria nuk i dha asistencë dhe nuk kishte programe ekonomike për të ndihmuar diasporën e Azovit. Në të njëjtën kohë njerëzit deklaronin etnicitetin e tyre dhe kjo ishte një situatë e qëndrueshme.

Gjatë kërkimeve të kryera në fshatrat shqiptare në vitin 1998, librat e shtëpive u përdorën si burim i informatave të rëndësishme. Por në vitin 2000 zyrtarët ukrainas prezantuan një variant të ri të librave për administrimin e fshatit. Nuk ka kolonë "etnike" siç është në pasaportën kombëtare. Si rezultat, ne mund t'i numërojmë shqiptarët vetëm me ekspedita. Kështu 472 njerëz jetojnë në Georgievka, 698 - në Devninskoe, 496 - në Gammovka. Shumica e tyre janë shqiptarë.

Gjatë kërkimit në terren gjithashtu grumbullova një sasi të madhe të gjuhës dhe materialit etnografik që do të studiohet tërësisht. Si përfundim dua të theksoj se shqiptarët e Azovit vazhdojnë të flasin shqip, të festojnë festat e tyre tradicionale, të këndojnë këngë në bullgarisht, megjithatë, ata i konsiderojnë ato si elementë të kulturës së tyre dhe gatuajnë recetat tradicionale. Ky rajon është me interes të madh për antropologët dhe linguistët socialë dhe kulturorë. Pavarësisht nga disa parashikime, origjinaliteti dhe vetëidentifikimi shqiptar mbetet në fshatrat e themeluara 150 vjet më parë.

Ruajtja e kulturës tradicionale në kontekstin multietnik ngjall interes të veçantë. Së pari, elementi kulturor që ruhet në masë të plotë është kuzhina tradicionale. Në disa familje shqipja nuk mund të flitet shqip dhe këngët shqiptare janë zhdukur, rrobat e gjyshes nuk mund të kenë qenë të sigurta, por amviset gatuajnë në enët tradicionale. Asnjë festë tradicionale apo ceremoni martese nuk mund të menaxhohet pa to. 

Së dyti, shqiptarët ruajnë kulturën e tyre muzikore dhe vallet, të trashëguara nga gjyshërit e tyre. Vallet tradicionale shqiptare, interpretohen me kënaqësi në festat dhe gëzimet. Së treti, anëtarët e grupit folk kanë tentuar të rindërtojnë, me thërrimet e informacionit, kostume tradicionale shqiptare. Këto kostume janë të mirënjohura në jetën bullgare, por shqiptarët e Azovit i konsiderojnë ato si tradicionale. Dhe ky fakt luan rolin suprem në studimin e ruajtjes së kulturës tradicionale. Numërimi i të gjithë gamës së elementëve të kulturës tradicionale dhe shënuesve të vetë-identitetit mund të kërkojë shumë kohë. Kufijtë e këtij artikulli nuk do të na lejojnë t'i tejkalojmë ato. Gjëja kryesore për t'u deklaruar është integrimi i suksesshëm i një ethnosi të Ballkanit në mjedisin e huaj. Shqiptarët kanë arritur jo vetëm të integrohen në shoqërinë multietnike lokale, por edhe të sjellin përvojën, aftësitë dhe arritjet e tyre kulturore në një gamë të shkëlqyeshme kulturore dhe shoqërore të rajonit të saj.

 

/b.ha./Shqiptarja.com

TAG:
• tullat ne rusi me alfabetin e vjeter shqiptar
• gjuha shqipe ne Ukraine
• shqiptaret e Ukraines