Shkenca shpjegon ndjenjën misterioze të 'Déja vu'-së

Të gjithë ne kemi provuar të jemi në një vend të ri dhe të ndihemi të sigurt se kemi qenë atje më parë.

Kjo ndjenjë misterioze, e njohur zakonisht si "Déjà vu", ndodh kur ndiejmë një situatë të re sikur është e njohur, edhe nëse ka prova që situata mund të mos ketë ndodhur më parë.

Për një kohë të gjatë, kjo ndjesi e lezetshme i është atribuar gjithçka, nga shqetësimet paranormale, profetike e deri te çrregullimet neurologjike.

Sidoqoftë, shumë shkencëtarë kanë filluar të studiojnë këtë fenomen, janë shfaqur një numër i teorive për déjà vu-në, duke sugjeruar se nuk është vetëm një veshtrim në sistemin e kujtesës së trurit tonë.

Një raport i ri nga psikologu i Universitetit Shtetëror të Kolorados, Anne M. Cleary, botuar në "Directions in Psychological Science", një revistë e Shoqatës për Shkencë Psikologjike, përshkruan gjetjet e fundit rreth déjà vu, duke përfshirë edhe shumë ngjashmëri që ekzistojnë midis saj dhe të kuptuarit tonë të kujtesës së njohjes njerëzore.

Kujtesa njohëse është lloji i kujtesës që na lejon të kuptojmë se ajo që ne jemi duke përjetuar tashmë është përjetuar më parë, siç është kur ne njohim një mik në rrugë ose dëgjojmë një këngë të njohur në radio. 

Truri luhatet midis dy llojeve të ndryshme të kujtesës së njohjes: kujtesë dhe familjaritet. 

Njohja e bazuar në kujtesë ndodh kur ne mund të përcaktojmë një shembull kur një situatë aktuale ka ndodhur më parë. 

Për shembull, duke parë një njeri të njohur në një dyqan dhe duke kuptuar se ne e kemi parë më parë në autobus. 

Nga ana tjetër, njohja e bazuar në familjaritet ndodh kur situata tonë aktuale e kemi të njohur, por ne nuk mbajmë mend kur ka ndodhur më parë. 

Për shembull, ne e shohim atë njeri të njohur në dyqan, por thjesht nuk mund të mbajmë mend nga e njohim, apo ku e kemi parë më parë. 

Déjà vu besohet të jetë një shembull i njohjes së bazuar në familjaritet, gjatë dekadës, ne jemi të bindur që ne e njohim situatën, por nuk jemi të sigurt pse.

Cleary bëri eksperimente duke testuar njohjen me bazë familjariteti, në të cilën pjesëmarrësve iu dha një listë me emrat e të famshëmve. 

Më vonë, atyre iu tregua një koleksion fotografish të famshëm, disa fotografi korrespondonin me emrat në listë, fotografi të tjera jo. 

Vullnetarëve u është thënë që të identifikojnë të famshëm në fotografi dhe të tregojnë se sa ka të ngjarë të ishin emrat e personave të famshëm në listën që kishin parë më parë. 

Gjetjet ishin befasuese. Edhe kur vullnetarët nuk ishin në gjendje të identifikonin një person të famshëm me foto, ata kishin një kuptim se cilët emra kishin studiuar më parë dhe cilat nuk i kishin. 

Kjo do të thotë se ata nuk mund të identifikonin burimin e familjaritetit të tyre me personin e famshëm, por ata e dinin se sa  i famshëm ishte për ta. 

Cleary përsëriti eksperimentin dhe mori rezultate të ngjashme. 

Këto gjetje tregojnë se pjesëmarrësit ruajtën pak nga kujtesa, por ishte e mjegullt, kështu që ata nuk ishin në gjendje ta lidhnin atë me përvojën e re.

Cleary gjithashtu bëri eksperimente për të kuptuar se cilat tipare ose elementë të situatave mund të shkaktojnë ndjenja të familjaritetit. 

Ajo kishte pjesëmarrës të cilët studionin një listë fjalësh.

Gjatë një testi të njohjes së fjalëve, disa nga fjalët në provë ngjasonin me fjalët e mëparshme, megjithëse vetëm me tinguj, por vullnetarët raportuan një ndjenjë të familjaritetit për fjalët e reja edhe kur ata nuk mund të kujtonin fjalët e paraqitura më parë, të ngjashme, që ishin burimi i këtij familjariteti. 

Hulumtimet e mëparshme kanë treguar gjithashtu se njerëzit ndiejnë familjaritet kur u tregohet një fragment vizual që përmban forma të izoluara gjeometrike nga një përvojë e hershme. 

Kjo sugjeron që format e njohura gjeometrike mund të krijojnë ndjenjën se një skenë krejt e re është parë më parë.

Këto rezultate mbështesin idenë se ngjarjet dhe episodet që ne përjetojmë janë ruajtur në kujtesën tonë si elemente individuale ose fragmente të asaj ngjarjej. 

Déjà vu mund të ndodhë kur aspekte specifike të një situate aktuale ngjajnë me aspekte të caktuara të situatave të ndodhura më parë, nëse ka shumë mbivendosje midis elementeve të situatave të reja dhe të vjetra, ne kemi një ndjenjë të fortë të familjaritetit. 

"Shumë paralele midis shpjegimeve të déjà vu dhe teorive të kujtesës së njohjes njerëzore ekzistojnë", përfundon Cleary, Teoritë e njohjes të bazuara në familjaritet dhe metoda laboratorike të përdorura për të studiuar atë mund të jenë veçanërisht të dobishme për sqarimin e proceseve në themel të përvojave të de-vu-së.

TAG:
• studim
• shkencetaret
• deja vu