Veto Surroi: Dhjetori i demokracisë dhe një shenjë normaliteti

Takoj herë pas here studentët e atëhershëm të Tiranës që u ngritën në dhjetor 1990 për të kërkuar demokraci. Pas 34 vitesh, të gjithë kujtojnë pothuajse dy gjëra të përbashkëta: se ishin pjesë e një lëvizjeje të paorganizuar, organike, thuajse spontane dhe se ishte një nga gjërat më të bukura që u kishte ndodhur në jetën e tyre. Pas 34 vjetësh do të ketë edhe më shumë kujtime sepse kujtimet zhvillohen, nuk qëndrojnë aty ku ishin - dhe e gjithë kjo kohë mund t'i ketë vënë pjesëmarrësit në besime të ndryshme ideologjike, pozicione të tjera socio-ekonomike, madje shumë prej tyre në gjeografi të ndryshme. pikë. Por e përbashkëta e të gjithëve është kalimi në subjektin e historisë, jo më objekt historie që kishin qenë deri atëherë. 

Në fillim të vitit 1991 takova njerëz në pushtet, të cilët nuk e kuptonin se lëvizja që u ngrit për demokraci ishte organike; nuk ishte produkt i “spiunazhit”, konspiracioneve të armiqve të jashtëm dhe interpretimeve të ngjashme. Ndërsa ata po përpiqeshin të gjenin kreun e asaj lëvizjeje, ata nuk e kuptuan se lëvizja filloi pa një kokë individuale, ishte një kokë kolektive që thoshte mos e bëni më kështu. Më pas vinin drejtuesit e kësaj lëvizjeje dhe jepnin interpretimin e tyre.

Një dhjetor i ngjashëm po ndodh në Serbi në një kohë, kushte dhe gjeografi të ndryshme ndërsa studentët janë në këmbë dhe fermerët dhe sektorë të tjerë të shoqërisë po i bashkohen. Rrethanat janë krejtësisht të ndryshme: demonstruesit e dhjetorit në Shqipëri ishin të kequshqyer, të veshur keq dhe jetonin në një shtet që nuk mund të ushqehej dhe nuk i lejonte qytetarët të ushqenin ekonominë dhe kulturën e tyre gjetkë. Këta në Serbi jetojnë në kushte shumë më të avancuara, në një ekonomi më të avancuar se ajo e Shqipërisë atëherë dhe tani.

Ata jetojnë në një vend që të paktën formalisht përpiqet të jetë pjesë e Evropës. Por, megjithatë, të gjitha fakultetet në Serbi dhe shumica dërrmuese e shkollave të mesme në Beograd po protestojnë. Madje, nuk po protestojnë me pasaportë duke ikur nga vendi dhe duke gjetur një jetë më të mirë, po protestojnë me letërnjoftim studentor në dorë. Ata protestojnë kundër qeverisë, sepse mes tyre dhe qeverisë nuk ka më marrëdhënie kredibiliteti dhe legjitimiteti. Lidhja e fundit e legjitimitetit që u prish ishte aksidenti në stacionin hekurudhor të Novi Sadit para disa javësh, nga i cili humbën jetën 15 persona. 

Këtu, në këtë pikë, shoh lidhjen mes studentëve të dhjetorit në Shqipëri dhe atyre në Serbi. Në Beograd sot po konceptohet një lëvizje që artikulohet me thjeshtësinë e konkluzionit kolektiv se nuk është më kështu.

Nuk e di se si do të zhvillohet më tej lëvizja në Serbi, për faktin e thjeshtë se nuk ka lëvizje historike lineare drejt demokracisë. Në dhjetor 1990 dhe pas zgjedhjeve të para demokratike në Shqipëri, besohej se Shqipëria ishte tashmë një demokraci. Që atëherë kanë kaluar më shumë se tridhjetë vjet dhe sipas kategorizimit të "Freedom House", Shqipëria quhet ende një regjim hibrid, ku bashkëjetojnë demokracia formale (me zgjedhje, institucione të pavarura etj.) së bashku me format jodemokratike të kapjes së shtetit, sundojnë liderët gjithnjë e më të personalizuar dhe përfshirjen e ndikimit të drejtpërdrejtë të krimit të organizuar në pushtetin vendor apo qendror.

Në Serbi, pas përmbysjes së Millosheviqit dhe fitores së forcave demokratike, u shpall edhe hyrja e Serbisë në rendin e demokracive, por ky vend ka pasur një ecje të vazhdueshme drejt regjimit hibrid ku ka bashkëjetesë ndërmjet strukturave formale të demokracisë dhe sundimit autoritar.

Demokracia nuk ecën domosdoshmërisht përpara. Përkundrazi, siç e përcakton “Freedom House”, në shekullin e 21-të jetojmë në vitin e shtatëmbëdhjetë të erozionit të demokracisë. Sot në botë ka më pak shtete demokratike sesa kur u çlirua Kosova.

Ndërsa shkruaj këto rreshta, njerëzit në mbarë botën po përballen me sfida ndaj demokracisë dhe lirisë. Këtë vit, gjysma e globit mbajti zgjedhje. Në mes ishin SHBA, në të cilat u zgjodh presidenti D. Trump. Siç i thashë një miku republikan në Uashington DC javën e kaluar, as lëvizjet konservatore dhe as ato liberale (progresive) në Amerikë nuk do të jenë të njëjta pas këtyre zgjedhjeve. Administrata Trump do të përcaktojë me vendosmëri platformën e konservatorëve amerikanë, duke thyer konventat e deritanishme.

Një nga konventat, besimi i shekullit të 20-të se Amerika ka për detyrë të rregullojë të gjithë botën, mund të kthehet përmbys që në fillim duke këmbëngulur që lufta në Ukrainë të ndalet sa më shpejt me një armëpushim dhe që detyra Për ruajtjen e paqes midis Ukrainës dhe territoreve të pushtuara nga Rusia, evropianët do ta paguajnë me para dhe trupa.

Këtë do ta ndjekin me kujdes të veçantë qytetarët e Gjeorgjisë, të cilët janë në javën e tretë të protestave në rrugë kundër asaj që ata e përjetojnë si regres të demokracisë, kthimin e Gjeorgjisë nga rruga e largët europiane në rrugën e afërt drejt Rusisë.

Dhe, këtë do ta vëzhgojnë me kujdes të gjithë popujt e tjerë. Disa, si koreano-jugorët, u ngritën për të mbrojtur demokracinë nga presidenti i vendit që donte të shpallte (dhe shpalli) një gjendje të jashtëzakonshme. Brenda këtij muaji, qytetarët e Koresë së Jugut u ngritën për të parandaluar rikthimin e vendit në diktaturë ushtarake me trupat e tyre dhe më pas Parlamenti votoi për largimin e presidentit nga detyra.

Në terma më dramatikë, Siria, pas një ofensive dymbëdhjetëditore kundër regjimit të Asadit, çliroi vendin. Ka një narrativë të madhe gjeopolitike dhe një histori të tmerrshme të diktaturës, por në fund të fundit ajo që vjen në punë në këtë rrëfim është sfida e madhe dhe e menjëhershme e vendosjes së demokracisë, parandalimit të hakmarrjes, veçanërisht ndaj pakicave dhe vendosjes së rendit themelor. Dhe e gjithë kjo ndërkohë që vendi ende nuk funksionon si një territor sovran i bashkuar, ku në të ardhmen e afërt po zhvillohen luftërat për përcaktimin e Lindjes së Mesme të re dhe kur ai po kalon një tranzicion nga diktatura në diçka që ende nuk ka ndodhur. me përvojë dhe që i ngjan një rendi demokratik.

Në Kosovë, zgjedhjet e para parlamentare do të mbahen në shkurt pas përfundimit të mandatit katërvjeçar.  Këtë konstatim e kam deklaruar në një studio televizive dhe menjëherë është hedhur poshtë si e parëndësishme nga bashkëbiseduesit. "Është normale," tha njëri, duke u përpjekur të zhvlerësonte argumentin tim. 

Është normaliteti i ri, siç ishte normaliteti i ri që zgjedhjet e kaluara ishin të drejta, që dritat në shkolla nuk u fikën kur u numëruan votat, se nuk kishte më shumë vota se votuesit, që nuk pati kërcënime dhe shantazhuesit në hyrje të qendrave të votimit.. Normaliteti është kushti për të cilin keni mall dhe kur të ndodhë, si në Kosovë, ju duket sikur e keni për një kohë të gjatë, pothuajse përgjithmonë. 

Në këtë dhjetor të demokracisë, sfidave, përpjekjeve dhe kundërpërpjekjeve nga Amerika në Gjeorgji, nga Holanda në Serbi, nuk është dhe aq keq të shohësh se do të kesh zgjedhje normale. Dhe se “është normale” t’i kesh ato./Koha

S.B/Shqiptarja.com

TAG:
• serbi
• SHBA
• Tirane
• demokraci
• veton surroi