Augustin Palokaj: Masa të padrejta, të paqarta, të pakufizuara dhe jotransparente

Javët e fundit, në shumë diskutime kushtuar procesit të zgjerimit në grupet punuese të Këshillit të BE-së, ku zhvillohen bisedimet mes vendeve anëtare, është diskutuar më shumë se sa pritej për masat ndaj Kosovës dhe largimin e tyre. Si kompromis, në konkluzionet është lënë të thuhet se “Këshilli do t'i heqë masat gradualisht, paralelisht me hapat që do të ndërmarrë Kosova për deeskalimin në veri”. Por në përfundim të diskutimeve shprehja “Këshilli do të heqë masat” u zëvendësua me “BE do të heqë masat”. Dhe kjo do të thotë shumë. Sepse Këshilli asnjëherë nuk ka marrë vendim formal për vendosjen e masave kundër Kosovës, edhe pse ka pasur një rol. Prandaj, nëse nuk ka vendosur të vendosë masat, nuk mund të vendosë as heqjen e tyre. Dhe, për të mos gabuar në procedurë, është përdorur emërtimi “BE”, i cili është më gjithëpërfshirës se “Këshilli”.

Shumica dërrmuese e vendeve anëtare të BE-së duan që masat të hiqen menjëherë dhe plotësisht. Sepse mendojnë se nuk kanë më kuptim, nuk janë të balancuar pasi nuk ka masa ndaj Serbisë dhe së fundi, edhe përfaqësuesi i lartë i BE-së qysh në qershor ka dhënë rekomandimin që ato të hiqen, pasi ka vlerësuar se Kosova ka plotësojnë kriteret për heqjen e tyre.      

Masat u vendosën kur Bashkimi Evropian, në bashkëpunim dhe bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Republikën e Shqipërisë, kishin vendosur ta ndëshkonin Kosovën sepse kishin vlerësuar se kishte vepruar “në mënyrë të njëanshme dhe të pakoordinuar” duke dërguar kryetarët e komunave. në veri në ndërtesat komunale. Shtetet e Bashkuara të Amerikës kishin përfunduar një stërvitje ushtarake në të cilën merrte pjesë edhe Kosova, ndërsa Shqipëria kishte anuluar një takim të përbashkët ndërqeveritar me Kosovën. Nga shumë burime të BE-së u mësua se veprimet e Shqipërisë ishin të koordinuara me BE-në dhe synonin të rrisnin izolimin ndërkombëtar dhe rajonal të lidershipit politik të Kosovës. BE-ja besonte se kur SHBA-ja dhe Shqipëria të rreshtohen me masat ndaj Kosovës, atëherë Prishtina do ta kuptojë më shpejt realitetin e situatës.

Por ndërkohë që masat nga ana e Shqipërisë nuk dukeshin formale, prandaj sot nuk dihej as fati dhe statusi i tyre, ato amerikane duket se nuk po zbatohen më, ato të BE-së janë në fuqi dhe kanë pasoja të rënda për Kosovën.

BE-ja i vendosi këto sanksione me një shpejtësi të paprecedentë deri atëherë, me procedura jashtëzakonisht të shpejta dhe ato vazhdojnë të mbeten unike për një vend në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Ideja për masat ndaj Kosovës u prezantua fillimisht nga i dërguari special për dialog Miroslav Lajçak, i cili mori mbështetjen edhe të shefit të tij Josep Borrell. Këtë ide ata e kishin ndarë fillimisht me disa vende anëtare, e më pas e kishin përpunuar në bashkëpunim me ish-shefin e Zyrës së BE-së në Kosovë Tomas Sonyong dhe drejtorin e përgjithshëm në Drejtorinë e Përgjithshme për Zgjerim dhe Lagjje Jan Koopman. Masat u hartuan me kujdes që mund të vendoseshin nga Komisioni Evropian dhe Përfaqësuesja e Lartë, pa qenë nevoja që ato të vendoseshin zyrtarisht në Këshillin e BE-së, ku të gjitha vendet anëtare do të duhej të votonin pro. Këto masa iu shpjeguan edhe deputetëve të Parlamentit Evropian. Por në asnjë moment Këshilli i BE-së nuk ka votuar konkretisht për vendosjen e masave ndaj Kosovës. As nuk ka pasur ndonjë njoftim të zakonshëm zyrtar nga BE-ja për ndonjë vendim të tillë.

Më 3 qershor 2023, vendet anëtare të BE-së ranë dakord që Përfaqësuesi i Lartë i atëhershëm, Borrell, të lëshojë një komunikatë në emër të 27 shteteve anëtare për përshkallëzimin e situatës në veri të Kosovës. Në atë deklaratë, ndër të tjera, thuhej se BE-ja “është e gatshme të zbatojë masa të rrepta”, duke paralajmëruar se do të ketë pasoja negative në rast të dështimit.

"Ne ftojmë Kosovën dhe Serbinë që menjëherë dhe pa kushte të marrin masa për të de-përshkallëzuar situatën, të ndalojnë retorikën përçarëse dhe të përmbahen nga çdo veprim tjetër i pakoordinuar. Qetësia duhet të rivendoset urgjentisht. Bashkimi Evropian është i gatshëm të zbatojë masa të rrepta. "Dështimi për të de-përshkallëzimi i tensioneve do të çojë në pasoja negative”, thuhet në deklaratë.   

Në këtë komunikim, kryesisht BE-ja i është drejtuar Kosovës me kërkesa. "Ne presim që Kosova të veprojë në mënyrë jo përshkallëzuese dhe të pezullojë menjëherë operacionet e policisë në afërsi të objekteve komunale në veri të Kosovës. Kryetarët e komunave duhet të ushtrojnë përkohësisht detyrat e tyre në objekte që nuk janë ndërtesa komunale. Zgjedhjet e jashtëzakonshme duhet të shpallen Sa më shpejt në të katër komunat dhe të organizuara në mënyrë plotësisht gjithëpërfshirëse presim që serbët e Kosovës të marrin pjesë në to”, thuhet në këtë komunikatë.

Sa i përket Serbisë, BE-ja "shpreh shqetësimin për vendosjen e forcave të armatosura të Serbisë në gjendjen më të lartë të gatishmërisë".

Pra, sipas saj, mbështetje paraprake për masat i është dhënë edhe Kosovës edhe Serbisë, në rast se konsiderohet se njëra prej tyre nuk ka bërë sa duhet për të ulur tensionet. Por në rastin e Kosovës, masat u vendosën pa pasur nevojë për mbështetje të tjera nga vendet anëtare. E kur u kërkuan masa ndaj Serbisë, thuhej se “varet nga vendet anëtare”.

Informatat e para se Lajçak dhe Koopman i kishin përgatitur masat doli më 13 qershor. Koha Ditore për herë të parë në këtë datë ka shkruar se i kanë përgatitur ato. Dhe se ato u ishin paraqitur vendeve anëtare në Komitetin Politik dhe Siguri. Në atë kohë flitej për pezullimin e ftesave për takime të nivelit të lartë dhe vizita dypalëshe, me përjashtim të atyre që fokusohen në adresimin e krizës në veri të Kosovës. Sanksioni i dytë do të ishte pezullimi i punës së grupeve të përbashkëta Kosovë-BE të krijuara në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Sanksioni i tretë kundër Kosovës ishte pezullimi i fondeve të konsiderueshme të BE-së, duke filluar me pezullimin, miratimin dhe zbatimin e propozimeve të Kosovës në raundin e fundit të Fondit të Investimeve të Ballkanit Perëndimor. Dhe sanksioni i katërt për të cilin kishin biseduar Lajçak dhe Koopman ishte ulja e nivelit të prezencës në ngjarjet publike që kanë të bëjnë me bashkëpunimin financiar të BE-së, ku përfshihen edhe anëtarë të Qeverisë së Kosovës.   

Urdhri që Kosova dhe Serbia të ndërmarrin menjëherë hapa për uljen e tensioneve në veri të Kosovës u përsërit më 27 qershor nga Përfaqësuesi i Lartë i BE-së për politikë të jashtme dhe siguri, Josep Borell dhe kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama. Duke folur për gazetarët, Borrell dhe Rama thanë se nuk duhet lejuar që tensionet mes Kosovës dhe Serbisë të rrezikojnë të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor. 

“Faleminderit zoti kryeministër, i dashur Edi, që u përpoqët të gjeni një zgjidhje. E bëra të qartë se palët duhet të de-përshkallëzojnë situatën dhe të gjejnë një rrugëdalje bazuar në propozimet e BE-së. Zgjidhja kërkon veprim të shpejtë dhe anëtarë Shtetet anëtare po humbasin durimin dhe kërkojnë veprime të menjëhershme”, tha Borrell, duke falënderuar kryeministrin Rama për qëndrimin e tij.

Po atë ditë, në një debat në Komisionin për Politikë të Jashtme të Parlamentit Evropian, Lajcak dhe Koopman kishin arsyetuar masat që kishin përgatitur për Kosovën, megjithëse ishin kritikuar ashpër nga shumë deputetë se ishin të ashpër ndaj Kosovës dhe jo ndaj Serbisë.

Të nesërmen masat i janë komunikuar Qeverisë së Kosovës, por asnjëra palë, as BE-ja e as Kosova nuk i kanë bërë publike. Koha Ditore e kishte marrë vesh më vonë. Sanksionet kundër Kosovës që lehtësuesit e dialogut i kishin propozuar fillimisht kishin hyrë tashmë në fuqi.

Kosova kishte filluar të ndërmarrë disa hapa duke besuar se në këtë mënyrë do të ndikojë në heqjen e masave. Më 14 korrik 2023, BE-ja përmes zëdhënëses së saj tha se Kosova po bën “hapat e duhur”, por duhet të ndërmarrë edhe disa hapa për të hequr masat.

“Kjo përfshin zvogëlimin e menjëhershëm të pranisë së policisë brenda dhe përreth ndërtesave komunale, kryerjen e vlerësimeve të rregullta të përbashkëta të sigurisë me EULEX-in dhe KFOR-in sipas nevojës, duke marrë parasysh mundësinë e reduktimit të mëtejshëm të pranisë, jo asnjë lëvizje që mund të përshkallëzojë situatën dhe të inkurajojë zgjedhjet emergjente si dhe krijimin e bazën ligjore për këtë”, tha ky zëdhënës i BE-së. 

Thirrjet për vendosjen e masave ndaj Serbisë dhe heqjen e Kosovës erdhën veçanërisht pas sulmeve në Banjska në shtator 2023, të cilat Borrell i quajti gjithashtu "sulme terroriste". Por as Komisioni Evropian dhe as Shërbimi i Veprimit të Jashtëm (EEAS) i udhëhequr nga Borrell nuk donin që masat të vendoseshin ndaj Serbisë. Këtë herë ata thanë se “vendet anëtare duhet të vendosin për këtë”.

Kështu, gjatë gjithë kohës si EEAS ashtu edhe Komisioni Evropian u bëjnë thirrje “vendeve anëtare” se kur duhet të hiqen masat ndaj Kosovës apo kur duhet të vendosen ndaj Serbisë.

Për më shumë se gjysmë viti në BE po flitet për heqjen e masave ndaj Kosovës. Por ato nuk janë hequr as gradualisht e as plotësisht dhe as nuk do të hiqen para zgjedhjeve në Kosovë. Sepse disa vende të BE-së, në krye me Francën dhe Italinë, nuk duan që ato të hiqen dhe përdorin vetëm procedurat për të shtyrë largimin e tyre. Këto masa, sipas shumë diplomatëve të BE-së, kanë shkuar shumë përtej asaj që ishte rënë dakord në qershor 2023 kur u vendosën. Dhe nuk janë transparente, baza ligjore e mbajtjes së tyre nuk është e qartë dhe nuk besonin se do të përfshinin edhe projekte që kanë të bëjnë me shtetin ligjor, reformat në drejtësi, ujin e pijshëm dhe ndihmën për personat me aftësi të kufizuara. Pra nuk ishin masa “të kufizuara”. Të paktën në fund të javës dëgjuam se edhe kryeministri i Shqipërisë Edi Rama kërkon largimin e tyre. Kjo do të thotë se Shqipëria, e cila ishte ndër të parat që i mbështeti masat dhe i vendosi ato ndaj Kosovës, tani i ka hequr ato.          

Edhe formulimi aktual, ku BE-ja shprehet se do të “heqë masat”, kushtëzohet nga fjalët “gradualisht” dhe “paralelisht”. Ato mbeten të padrejta, të paqarta, jo transparente dhe të pakufizuara. Kjo u jep hapësirë ​​vendeve anëtare që të vonojnë largimin e tyre për aq kohë sa të duan, duke e mbajtur Kosovën si shtetin e vetëm nga rajoni i sanksionuar dhe i izoluar./Tema

S.B/Shqiptarja.com

TAG:
• Augustin Palokaj
• Bashkimi Europian
• kosova
• SHBA