INTERVISTA/Bylykbashi: Nuk dorëzojmë asnjë draft në Këshill, i përmbahemi 5 qershorit! Pragu 3 % 'shfaros' partitë e vogla

Përfaqësuesi i Partisë Demokratike në Këshillin Politik, Oerd Bylykbashi është treguar i prerë se opozita e bashkuar nuk do të paraqesë asnjë draft në Këshillin Politik, pasi ato i përmbahen marrëveshjes së 5 qershorit e arritur me konsensus me palëve politike dhe me bekimin e ndërkombëtarëve. Bylykbashi i ftuar në emisionin "5 pyetjet nga Babaramo" tha se Rama heq koalicionet pasi i trembet opozitës së bashkuar në zgjedhjet e 25 prillit, ndërsa vendosjen e pragut 3 % e quajti një nisëm 'shfarosëse' për partitë e vogla.

Lexoni intervistën e plotë të Oerd Bylykbashit në emisionin "5 pyetje nga Babaramo

Ju dhe zoti Vasili, në emër të opozitës së bashkuar, keni kërkuar nesër mbledhjen e Këshillit Politik. Për çfarë?

Për nesër në orën 12:00.

Çfarë kërkoni të diskutoni aty?

Ditën e premte kërkuam mbledhje, u mblodhëm për të diskutuar dhe për t’i dhënë drejtim një çështjeje, që e nisëm që në fillimin e javës që shkoi. Kemi mosdakordësi të thellë, thelbësore, me Partisë Socialiste për sa i përket një çështjeje themelore të sistemit zgjedhor dhe të garës zgjedhore të ndershme, çështja e koalicioneve zgjedhore. Koalicionet zgjedhore janë një traditë e politikës dhe e zgjedhjeve shqiptare dhe kushtetuese. Që nga viti 1998, pra prej 22 vitesh, koalicionet janë një formë organizimi politik por edhe gare zgjedhore. Dhe, nga ana tjetër, modeli i koalicionit që kemi ne është 17-vjeçar, është një traditë 17-vjeçare që ka funksionuar perfekt. Është i bërë me konsensus në vitin 2003, kur PS-ja ishte në qeveri dhe PD-ja në opozitë. Në atë kohë, komisioni i parë bipartizan hoqi pikërisht atë që sot kërkon të fuë Edi Rama në Kodin Zgjedhor, hoqi listën e përbashkët të koalicioneve, që do të thotë, partitë kacaviren në një listë, fusin aty kandidatët dhe madje partitë fshihen pas logos së koalicionit. Zgjedhësi nuk është në gjendje që të kuptojë qartë partitë dhe më pas t’u japë atë forcën elektorale nëpërmjet votës, sepse është një listë e vetme tek ajo zonë zgjedhore. Kjo ka qenë në zgjedhjet e vitit 2000 dhe në vitin 2003 me konsensus e hoqëm si problematike. Edi Rama kërkon ta rikthejë. Nga ana tjetër ajo që kemi dhe ajo që ne kërkojmë të ruhet është, siç e thashë, e miratuar me konsensus, i ka rezistuar disa reformave. Është bërë reformë më 2004 përsëri, konsenuale. Është bërë më 2008, është bërë në vitin 2012 dhe reforma që u përmbyll më 23 korrik 2020, mbi bazën e marrëveshjes së 5 qershorit, e konfirmon me konsensus koalicionin zgjedhor siç është sot. Pasi u mbyll reforma, Edi Rama kërkoi ta ndërrojë dhe ne këtu e kemi debatin.

Mos është ky debat i mbyllur me ndryshimet kushtetuese?

Jo, nuk është aspak i mbyllur. Pra ajo që ne kërkojmë nesër është: i kemi bërë kërkesë zyrtare me shkrim mazhorancës, PS-së, që Këshilli Politik t’i dërgojë një kërkesë të përbashkët ODIHR-it për ekspertizë dhe asistencë në lidhje me këtë çështje. Dhe këtë kërkesë e bëjmë mbi bazën e marrëveshjes së 14 janarit, e cila si mekanizëm kryesor të funksionimit dhe të ekzistencës për Këshillin është konsensusi. Dhe ka një pikë ajo marrëveshje, që thotë: në rast se palët nuk bien dakord për çështje të caktuara, i drejtohen OSBE-ODIHR-it për ekspertizë dhe asistencë, në mënyrë që të gjejnë zgjidhje të pranueshme. Pra duhet që zgjidhjet e Këshillit Politik, në fund fare, të jenë të pranueshme për palët, të jenë me konsensus dhe kur nuk ka dakordësi i drejtohemi ODIHR-it. Ne kërkojmë t’i drejtohemi ODIHR-it si Këshill, pikërisht për një nga çështjet themelore të mosdakordësisë. Në mbledhjen e ditës së hënë që shkoi, PS-ja refuzoi. Refuzoi edhe ditën e premte.

Se nuk ka më kohë, tha.

Nuk ka lidhje fare me kohën. Këto janë çështje aq të rëndësishme, saqë duhen zgjidhur, përndryshe minohet pjesa e ndershmërisë e procesit zgjedhor, që është një nga elementët thelbësorë. Ne themi zgjedhje të lira dhe të ndershme, apo jo? Janë dy shtylla që e mbajnë procesin zgjedhor. Dhe nëse nuk ka kohë, në fakt nuk ka kohë për të ndryshuar këta elementë thelbësorë të sistemit zgjedhor, se jemi përtej një viti që është kufiri që ODIHR-i dhe Komisioni i Venecias vendosin për ndryshime të tilla. pra, kur kalon një vit nga data e zgjedhjeve, pra më pak se një vit, ata thonë: nuk bëhen këto ndryshime. Pikë, mbyllet me kaq. Është çështje standardi, e padiskutueshme. Dhe shefi i OSBE-së në detyrë, Edi Rama, nuk mundet të shkelë standardin e organizatës që ai ka marrë përsipër të drejtojë për një vit. Kjo është qesharakja e Edi Ramës, është qesharake në sytë e shqiptarëve, është qesharake në sytë e ndërkombëtarëve. Ju thatë se a është e mbyllur kjo me ndryshimet kushtetuese? Pikërisht, nuk është e mbyllur.

Në nenin paraprak të Kushtetutës, atë të mëparshmin, parashikoheshin koalicionet, ndërsa tani me ndryshimet e fundit që u bënë këtë verë, koalicionet nuk janë.

Atëherë, pra siç e thatë ju, neni deri më 30 korrik kishte koalicionin zgjedhor si një nga subjektet që propozojnë kandidatë. Përveç koalicionit është partia politike dhe zgjedhësit. Zgjedhësit propozojnë kandidatët e pavarur. Partitë politike, kur ato nuk garojnë me koalicione, propozojnë listën e vet dhe koalicionet kishin të drejtë të propozonin listë, si koalicion. Kjo ka qenë për 22 vite, nga viti 1998 deri më 30 korrik 2020. Në vitin 1998 këtë e ka futur në mënyrë të njëanshme PS-ja në Kushtetutë, por ne e kemi konfirmuar rregullisht këtë çështje. Edhe në vitin 2008 u rikonfirmua, kur u ndryshimi i Kushtetutës për sistemin zgjedhor. Askush nuk e preku sepse është një traditë që funksionon, traditë kushtetuese shqiptare. Askush nuk është ankuar nga partitë politike për këtë dhe asnjëherë ODIHR-i nuk ka bërë rekomandime kundër, as Komisioni i Venecias. Pra është një gjë që, jo vetëm ajo shprehja “qenin që fle mos e ngacmo, lëre”, por këtu nuk bëhet fjalë as për një gjë të keqe që duhet zgjuar ose nuk duhet zgjuar. Bëhet fjalë për diçka që funksionon mirë dhe ndër të tjera, mbron partitë e vogla nga zhdukja. Dhe pluralizmi i vlen akoma shqiptarëve, nuk ka thënë njeri që pluralizmi është një gjë që duhet zhdukur. Vetëm Edi Rama e ka këtë problem. Kështu që nuk ka asnjë element për ta ndryshuar. Tani, çfarë ka ndodhur më 30 korrik? Më 30 korrik PS-ja u tërhoq nga versioni i parë që ia dhanë të shkruar në dorë një grup deputetësh i asaj gjoja opozite që është në Parlament. Është i shkruar i gjithi nga Edi Rama ai propozimi i datës 12 qershor. Aty thuhej: “ndalohen koalicionet zgjedhore”. Pra, në mënyrë eksplicite bëhej e kundërta: “ndalohen koalicionet zgjedhore”. Ajo që dihet tani është që, përveç kundërshtimit të hapur dhe parimor të opozitës, nën presionin e faktorit ndërkombëtar, Edi Rama u tërhoq nga kjo. Ç’ka bërë? Vetëm e ka hequr nga neni përkatës formulimin “koalicion zgjedhor”. Por kjo nuk e ndalon koalicionin zgjedhor.

Ka hapësirë të korrektohet, të rregullohet? Si?

Së pari, Kushtetuta në nenin 96 i parashikon koalicionet zgjedhore si propozues për kryeministrin, kur janë më të mëdha se kushdo tjetër. Pra Kushtetuta vazhdon njeh koalicionin si organizim politik në sistemin politik shqiptar dhe Edi Rama këtë nuk mund ta heqë. Së dyti, fakti që është hequr prej aty, nuk do të thotë që duhet hequr krejtësisht. Edi Rama tashmë këtë e pranon, thotë: “jo, nuk hiqet, do ta ndryshojmë”. Pra është dëshira e tij për të bërë diçka tjetër, që është ndryshe nga tradita 17-vjeçare, por është njëlloj me atë që dikur, para 17 vitesh, e hoqën me konsensus PS-ja dhe PD-ja, sepse ishte e dëmshme, funksiononte keq. Pra, do të rikthehet te gjëja e keqe, siç po kthehen edhe shumë probleme të tjera të zgjedhjeve të viteve 2001-2003. Por, ai do të bëjë diçka që në fakt, ka edhe probleme me Kushtetutën, sepse koalicioni nuk propozon dot kandidatë. Dhe koalicioni me listë të përbashkët është propozim i koalicionit të kandidatëve, gjë që Kushtetuta sot nuk e lejon më. Kështu që ata kanë problem, ndërkohë ajo që kemi sot në kod, pra ne nuk propozojmë asgjë tjetër veçse mbajtjen e ligjit konsensual, ta mbajmë ende në fuqi.

Për të qenë më i drejtpërdrejtë zoti Bylykbashi, a keni ju një draft konkret që do ta paraqisni nesër?

Po pse duhet të bëjmë një draft ne, kur është ligji në fuqi? Drafti ynë është ligji që është sot në fuqi, me konsensus. Me konsensus të rinovuar më 23 korrik sepse ajo paketë që u votua ka dy nene specifike që lidhen drejtpërdrejt me koalicionin. I kemi miratuar me konsensus në Këshillin Politik. Më 30 qershor kemi vënë firmën konsensuale në Këshill, për dokumentin. E mori PS-ja, e çoi në Parlament dhe e miratoi në përputhje me marrëveshjen e 14 janarit, pa ndryshime. Pra, ajo që është sot, që ne mbështesim, është ligj në fuqi. Pse duhet të shkruajmë diçka tjetër ne, kur ne jemi dakord me atë që thotë ligji.

Nëse ju kuptova qartë, ndryshimet kushtetuese që u bënë në qershor bashkëjetojnë me Kodin ku parashikohen koalicionet?

Nuk detyrojnë ndryshimin e formulës dhe bashkëjetojnë në mënyrë perfekte sepse jo vetëm nuk ka një përshkrim, një formulim në Kushtetutë që thotë “duam këtë lloj koalicioni”, thjesht është e heshtur Kushtetuta, pra ia lë rregullimin Kodit Zgjedhor për ta bërë, ndërkohë ka rënë edhe teza tjetër e Edi Ramës se, meqë po hapen listat duhet të ikë koalicioni. Se në momentin kur ai pranoi që koalicioni mund të qëndrojë edhe me listën e hapur, por do të qëndrojë forma e tij, debati është banal. Ai thotë: “mua më pëlqen kjo”, por këtu është çështja: a mund t’i ndryshohen rregullat kundërshtarit vetëm pse ti ke kartonat në dorë, që janë ilegjitimë, thjesht kur të të dojë qejfi, 4 muaj para datës kur kundërshtarët të regjistrohen? Maksimumi 4 muaj sepse ata mund të regjistrohen edhe sot, partitë politike mund të regjistrohen edhe sot, po të duan. Dhe vetëm 6 muaj para datës së zgjedhjeve? Pra ne jemi në një ndryshim rregullash që ODIHR-i dhe Komisioni i Venecias i thonë të gjithë hapësirës evropiane: “kurrë mos guxoni ta bëni”. Këtë do që të bëjë Edi Rama, do të ndryshojë rregullat sesi partitë garojnë lirisht; ai thotë: “Jo, lirinë jua caktoj unë”; sesi të mbledhin votat dhe këto vota më pas, që i mbledh koalicioni, t’i transformojë në mandate. Të gjitha këto rregulla do t’i prishë sepse, në gjykimin tonë, është i trembur jo vetëm nga gropa ku ka rënë qeverisja e tij, që është e frikshme, por për fat të keq në atë gropë ka tërhequr shqiptarët. Jo vetëm se ai e kupton që oferta e opozitës do të jetë një ofertë, të cilën ai s’do të jetë në gjendje ta përballojë. Herën e fundit pati vetëm histori tepsie dhe manual për përdorimin e tepsisë bosh. Gjithashtu kupton që e gjitha kjo është baraz me humbjen. E gjithë tentativa është sesi do të zvogëlojë humbjen, jo si do fitojë. Është në humbje dhe kur je në humbje fillon të bësh tentativa të këtij lloji.

Këshilli Politik u krijua edhe nën një lloj trysnie të ndërkombëtarëve. Pak ditë më parë zoti Basha u takua me ambasadorët e vendeve më të fuqishme. Mori garanci se çfarë do të negociojnë ata, do të ndërmjetësojnë mes palëve?

Kur ne flasim me ata për parimet themelore për procesin zgjedhor, është e kotë që të përpiqemi t’i bindim, se i njohin më mirë se ne. Janë shtete të cilat kanë vendosur themelet për zgjedhje të lira dhe të ndershme, themelet sesi funksionon qoftë Këshilli i Evropës, qoftë OSBE-ja. Kështu që trokasim në derë të hapur. Ne po kërkojmë mbrojtjen e parimeve. Cilat janë parimet? Siguria juridike, pra subjekteve zgjedhore që kanë fituar të drejta nuk mund t’ua heqësh. Ky është edhe parim kushtetues shqiptar. Stabiliteti i legjislacionit zgjedhor është një tjetër parim. Çfarë do të thotë? Që ligji zgjedhor jo vetëm nuk është mirë që të ndryshohet shpesh, megjithëse ne e kemi bërë traditë, por nëse ndryshon, duhet të ketë një periudhë minimale që të mos ndryshojë dhe sidomos elementët themelorë të ligjit zgjedhor, që është sistemi zgjedhor dhe në mënyrë të posaçme, edhe mekanizmi i shndërrimit të votave në mandate dhe është ekzakt kjo që po flasim, koalicioni dhe formula e koalicionit. Këto nuk duhet të preken një vit përpara zgjedhjeve. E vetmja gjë që do të toleronte ODIHR-i dhe Komisioni i Venecias për një gjë të tillë, është nëse Ligji Zgjedhor do të ishte në kundërshtim me standardin ndërkombëtar apo mosndryshimi do të pengonte zbatimin e një rekomandimi të ODIHR-it. Por e thashë, nuk ka asnjë rekomandim të ODIHR-it kundër koalicionit dhe koalicioni që kemi ne është perfekt në përputhje me standardet ndërkombëtare. Është model i marrë në Evropën Perëndimore, në vitin 2003. Pastaj shtetet vendosin t’i mbajnë apo mos t’i mbajnë, është puna e tyre. Por nuk ekziston debati në lidhje me standardin. Pra, ne u themi atyre dhe ata na mirëkuptojnë, pranojnë dhe na mbështesin në këtë përpjekje që po bëjmë ne në zbatim të marrëveshjes së 14 janarit.

Zoti Rama thotë se nuk e ka asnjë vend tjetër kështu siç e kemi ne. Ju ka kërkuar shembullin e një vendi tjetër evropian dhe, sipas tij, ju nuk ia keni dhënë.

Në kohën kur Edi Rama merrte megafonin dhe shkonte në Komisionin Hetimor Olldashi, ekzakt në atë kohë Komisioni i Reformës Zgjedhore, konsensual, në atë kohë unë kam qenë ekspert pranë atij komisioni, bënte propozimin dhe ndryshonte ekzakt në këtë kohë. Bënte propozimin dhe ndryshonte. Në atë kohë ai kishte ndër mend atë zhurmën e shëmtuar që bënte në Parlament, ndërkohë Parlamenti vendoste të ndryshonte formulën me konsensus, duke marrë modelin italian të asaj kohe. Kështu që, ajo që thotë Edi Rama, ne mund të kemi një sistem zgjedhor që e kemi marrë diku nga një vend dhe vendosim që ta mbajmë edhe 100 vite pa e ndryshuar, kur të tjerët, prej të cilëve e kemi marrë, edhe mund ta kenë ndryshuar. Këto janë zgjedhje sovrane të çdo shteti, por po flasim për diçka të bërë me konsensus PS-PD, që është sot në fuqi, e miratuar me konsensus përsëri më 23 korrikun që shkoi, dhe vetëm pas dy muajsh ai dëshiron ta ndryshojë. Por të mos harrojmë edhe diçka tjetër. Më 6 shtator, Presidenti i Republikës ka dekretuar datën e zgjedhjeve, 25 prill 2021. Jo vetëm ka rëndësi 25 prilli si datë e zgjedhjeve, jo vetëm se nga ajo datë matet afati i regjistrimit të subjekteve zgjedhore, partive politike, 70 ditë para zgjedhjeve, pra diku më 17 shkurt duhet të regjistrohen sepse është data e fundit, por tashmë ka nisur procesi zgjedhor, pra hartimi i listave, është ngritur Kolegji Zgjedhor, subjektet zgjedhore mund të shkojnë të regjistrohen, duhet të fillojë përgatitja e komisioneve zgjedhore etj. Pra, ka filluar procesi zgjedhor dhe rregullat nuk ndryshojnë në mesin e lojës. Është koncept bazë. Nuk ndryshojnë rregullat e procesit zgjedhor kur ka filluar procesi zgjedhor. Madje, edhe aktet nënligjore, si rregull, nuk miratohen më vonë se 6 muaj para datës së zgjedhjeve. Aktet nënligjore, jo më ligji.

Ju jeni njëri nga dy-tre ekspertët më të mirë elektoralë prej gati dy dekadash. D.m.th. keni marrë pjesë si ekspert, edhe si njeri teknik edhe si njeri politik në hartimin e legjislacionit elektoral. Ka një debat me projektin që bëri zoti Gjiknuri në mbledhjen e fundit të Këshillit Politik për të ashtuquajturat listat e hapura. Ju thoni që ato nuk hapen, janë sërish të mbyllura. Si funksionon?

Mos më kërkoni mua që të bëj shpjegimin dhe divulgimin e formulës së zotit Gjiknuri.

Por ju mund të shpjegoni pretendimin e opozitës që thotë se kjo formulë nuk i hap listat.

Pra, shqiptarët në atë që dëgjuan dhe iu mbush mendja që duhen lista të hapura, ju më keni dëgjuar që unë kam qenë vazhdimisht partizan i sistemit mazhoritar në raport me listat e hapura. Personalisht, e mendoj më të drejtpërdrejtë, më të lidhur me zgjedhësin dhe madje, edhe më të ndershëm sesa listat e hapura. Eviton shumë probleme. Po them dy fjalë në lidhje me këtë, për ta vënë në perspektivë. Eviton shumë probleme që listat e hapura do të prodhojnë, sidomos herën e parë. Do të ketë probleme dhe ju do t’i shihni me radhë. Por është më shumë demokraci. Dhe ndoshta për më shumë demokraci, ne duhet të jemi gati të pranojmë edhe koston e problematikave që zgjidhen dhe kur ka konsensus, zgjidhen edhe më shpejt e më thjeshtë. Por shqiptarët pranuan idenë e listave të hapura. Ishin shumë dakord me idenë e listave të hapura 100%. Janë edhe sot e kësaj dite. Dhe u gjendën përpara një gënjeshtre nga Edi Rama, se listat nuk janë 100% të hapura. Jo vetëm që në Kushtetutë futi një nen që krijonte një zonë sigurie të paprekshme për 1/3 e listës, por më pas ndërroi mendje dhe zgjodhi një model tjetër, ku është përsëri partia që dominon në përcaktimin e listës.

Nëse unë zgjedh edhe kandidatin, atëherë shumatorja e votave që ka marrë kandidati im i preferuar mund të prevalojë?

Po, por që të prevalojë duhet të arrijë një kuotë të caktuar, e cila mund të jetë edhe 10 mijë apo 11 mijë vota. Pra, duhet që kandidati të fitojë këtë numër votash për të kapërcyer, ndërkohë që mund të ketë deputetë brenda listës fituese, pjesës fituese, të cilët kanë më pak vota sesa ky kandidat. Vetëm për faktin që ky kandidati nuk arriti kuotën, nuk i zëvendëson dot ata që kanë më pak vota. Ka debat për këtë çështje. PS-ja përpiqet që ta shpjegojë.

Për të qenë më të saktë, ai që është i dyti në listë është me 7 000 vota dhe dikush që është i shtati është me 10 000 vota, nuk bëhet zhvendosja?

Nuk zhvendoset në qoftë se kërkohen 10 500 vota. Pra, ligji do të kërkonte që ai të arrinte 10 500 vota. Pra, jua thashë dhe jua them edhe një herë, mos më bëni që ta shpjegoj unë, është detyra e zotit Gjiknuri që të shpjegojë sistemin e tij, me të gjitha gabimet logjike që ka sistemi që ai propozon. Këtu çështja është, njerëzit në fund fare kërkojnë jo shumë stërhollime. Pra unë duhet të zbres ose duhet të zhvesh xhaketën e atij personi që prej 20 vitesh merret me këtë gjë dhe e di në detaje, dhe duhet që të punoj, që edhe zgjedhësi ta kuptojë thjesht atë që ofrohet. Dhe ata që e kanë kuptuar sot, është që listat nuk janë të hapura. Njerëzit do të votojnë, por këta njerëz që do të votohen nuk mund të mos e kenë shansin të fitojnë edhe pse kanë marrë mijëra e mijëra vota. Është debat i cili mund të shkojë edhe në një debat teknik, por nuk është kjo çështja. Ajo që duhet të kuptojnë shqiptarët është që Edi Rama ka bërë një truk me çështjen e listave të hapura. Ka marrë një premtim ose një tezë apo një flamur të gjoja një opozite parlamentare, e cila nuk është opozitë por ishte aty për t’i shërbyer, mori edhe draftin e shkruar nga Edi Rama. Mori këtë tezë, në mos e ngriti të tërën vetë, për të justifikuar që, “meqenëse unë nuk kam votat të miratoj marrëveshjen që do të dalë nga Këshilli Politik, duhet të pranoj tezën e hapjes së listave që kërkon kjo opozita. Me këtë tezë më duhet të ndryshoj Kushtetutën dhe me atë rast ndryshoj edhe koalicionin”. Pra, ajo që po shohim ne sot është insistimi i plotë dhe i verbër, me të gjithë fuqinë e tij, i Edi Ramës për të ndryshuar koalicionin, por nga ana tjetër, duke tradhtuar historinë e listave të hapura. Pra e ka marrë dhe e ka përdorur çështjen e listave të hapura një lloj kali troje kundër interesit të zgjedhësve shqiptarë. Dhe ne i themi, lista e hapur 100% dhe koalicioni kështu siç është, mund të punojnë së bashku pa problem. I vetmi problem është sesi do të hartojmë fletën e votimit, për të cilën e kemi dhënë edhe zgjidhjen. Por Edi Ramës nuk i duhet kjo zgjidhje, atij i duhet vetëm heqja e koalicionit, transformimi i koalicionit, prishja e mundësisë që partitë të garojnë të lira në një formacion që është më i madh, siç është koalicioni. Pse? Sepse ai e di që partitë e bëra të gjitha bashkë dhe ai është vetëm atje ose është me ndonjë thërrime partie, nuk e përballon dot këtë koalicion. Ky koalicion do të dalë më i madh në të 12 qarqet e Shqipërisë.

I vetmi shqetësim që keni ju dhe që do ta ngrini në të vetmin institucion që ju ka mbetur, në Këshillin Politik, është ruajtja e koalicioneve apo keni edhe ndonjë shqetësim tjetër?

Sigurisht që ne kemi thënë që është ruajtja e koalicioneve dhe lista e hapur 100%. Janë të lidhura me njëra-tjetrën, pa diskutim. Por ajo që duhet kuptuar është kjo, ky këshill është ndërtuar mbi konsensusin, mekanizmi i funksionimit është konsensusi, nuk është votimi mazhoritar. Për votim mazhoritar kanë Parlamentin ata, le të shkojnë ta bëjnë atje. Nëse Këshilli funksionon me votë mazhoritare se kështu i teket Edi Ramës, “unë nuk pyes, e them, nëse e doni mirë, përndryshe unë iki”, as të mos vijë fare në Këshill. Këshilli nuk jeton dot asnjë moment pa konsensusin. Por i kemi dhënë mundësinë që mungesën e konsensusit ta rikuperojmë nëpërmjet ODIHR-it. As këtë nuk e do, sepse pikërisht këtë nuk do Edi Rama, të gjejë konsensus që bën bashkë interesin e mazhorancës dhe interesin e opozitës për koalicionin, për listën e hapur, për pragun zgjedhor. Të mos harrojmë që është edhe pragu zgjedhor. Kanë propozuar një prag zgjedhor prej 3%, që praktikisht pothuajse të gjitha partitë e vogla, me përjashtim të një apo dy prej tyre, nuk e kapin dot. Pragu kombëtar prej 3% do të jetë shfarosës për shumicën e partive, të cilat nuk do të gjejnë dot mundësinë për t’u përfshirë në një koalicion normal. Ndërsa koalicioni siç e kemi hartuar së bashku më 2003, dhe i rikonfirmuar më 23 korrik, është një ombrellë që shpëton partitë e vogla por reale, të cilat me të gjitha problemet që kanë, shërbejnë si ajo grasoja në mes të sistemit, në mënyrë që të mos jenë vetëm dy partitë, dy blloqet e mëdha, por të jetë mundësia që të ketë edhe alternativa, rotacion, pasiguri për atë që qeveris i vetëm, sepse një siguri e tepërt e atij që qeveris i vetëm kthehet në arrogancë dhe në autokraci.  

Një moment shumë interesant dhe që ka shumë pikëpyetje është votimi i emigrantëve, që parashikohet të votojnë për herë të parë. Si do të votojnë? Ku do të numërohet vota e tyre sepse nuk ka ndonjë zonë elektorale të dedikuar për ata.

Ne kemi një sistem zgjedhor i cili nuk lejon një zonë elektorale të posaçme. Sigurisht që duhet rishikuar Kushtetuta për këtë çështje. Por, kemi parashikuar në Kodin Zgjedhor, me konsensus, që emigrantëve t’u jepet e drejta dhe kjo është për herë të parë, se e kanë pasur të drejtën për të votuar por duhej të vinin në Shqipëri dhe për shumicën prej tyre nuk ishte efektive kjo e drejtë. Dhe një e drejtë nëse nuk është efektive është njëlloj sikur nuk ekziston. Njëlloj sikur ke të drejtën e pronës dhe nuk ta japin, apo ke të drejtën e jetës dhe të vrasin. Kësaj radhe kemi bërë hapin e madh, e kemi bërë edhe me konsensus, që t’ua japim emigrantëve këtë të drejtë. Por kjo ka një seri mekanizmash. I pari dhe më i rëndësishmi është në dorën e qeverisë, regjistri kombëtar i gjendjes civile të emigrantëve. Pra siç ka një regjistër kombëtar të gjendjes civile këtu, duhet të ketë edhe një për emigrantët, të cilët regjistrojnë me vullnetin e tyre vendbanimin e tyre, kudo ku janë regjistrojnë veten. Pasi regjistrohen te ky regjistër, kanë të drejtën t’i kërkojnë KQZ-së që të marrin, po themi, nëse do të adoptohet votimi me postë, të marrin materialin zgjedhor, fletën e votimin etj., që më pas ta postojnë në kohë. Çfarë ka ndodhur? Regjistri kombëtar i emigrantëve, po e themi shkurt, është krijuar me ligj në vitin 2015. Kanë krijuar me fanfarë të madhe edhe një ministri dhe një ministër që flet e flet, por s’po prodhon kurrë asgjë, shpenzon paratë e takspaguesve, bën fushatë me paratë e taksapaguesve, por ky regjistri kombëtar i emigrantëve nuk është krijuar asnjëherë. Nuk është regjistruar dot asnjë emgrant, e për rrjedhojë u është penguar mundësia për të votuar më 2021. Dhe, edhe në këtë moment që është shumë vonë, kur ka filluar hartimi i listave të zgjedhësve, ata nuk janë, nuk e kanë këtë mundësi sepse qeveria socialiste në 8 vite deri kur mbaron mandati i saj, nuk ua krijoi këtë mundësi. Le të ishte më pas problemi i KQZ-së që nuk e bëri punën e vet, nuk garantoi një sistem, por nuk kemi arritur ende deri aty. Është sikur sot qeveria të fikë regjistrin e gjendjes civile dhe tëmos ketë lista zgjedhësish. Është ekzakt e njëjta gjë. Pra, emigrantët duhet ta kenë parasysh këtë gjë. Qeveria, edhe kur ia dhanë këtë të drejtë, nuk ka bërë asnjë veprim për t’ua garantuar me diçka që mund ta bëjë qeveria qendrore, pra Edi Rama, dhe askush tjetër.

Ndryshimet elektorale, ndryshimet që u bënë në Kod në vitin 2008, që ndryshuan edhe sistemin, u bënë edhe për një arsye themelore, që u kalua nga mazhoritari i korrektuar në proporcional rajonal me idenë d.m.th. për të shmangur njerëzit problematikë që të hyjnë në Parlament, gjë që rezultoi gati një dështim sepse kemi pasur gjatë viteve të fundit shumë njerëz problematikë që ishin me precedentë të jashtëzakonshëm kriminalë.

Nuk dështoi sistemi, dështoi kryetari i PS-së.

Këto ndryshimet e reja si janë në raport me një frenim që i bëhet kësaj kategorie.

Së pari, ndryshimi i vitit 2008 është, ke të drejtë, një nga elementët kryesorë që çuan drejt një proporcionali me listë të mbyllur, ishte pikërisht kjo, lënia jashtë Parlamentit të elementëve kriminalë ose që vijnë nga bota e errët, ku nuk dihet nga vijnë ato para, nga vjen ai pushtet dhe shpeshherë ushtrojnë edhe presion. Në vitin 2009 sistemi funksionoi, pra ky sistem, sepse dy liderët politikë të asaj kohe Sali Berisha dhe Edi Rama i qëndruan asaj marrëveshjeje. Çfarë thoshte Kodi Zgjedhor? Përgjegjësinë për listën e kandidatëve, të mirë apo të këqij në aspektin e cilësisë politike, nuk ka rëndësi, atë e gjykojnë njerëzit, por përgjegjësinë për futjen e kriminelëve në listë e mban ai që firmos poshtë listës. Dhe kush firmos poshtë listës? Me ligj është kryetari i partisë. Pra, nëse në vitin 2009 Edi Rama i qëndroi marrëveshjes, ishte në nderin e tij. Sali Berisha gjithashtu i qëndroi. Dhe parlamenti i vitit 2009 nuk ka kriminelë. Ka burra dhe gra të nderuat në profesionet e tyre. ndoshta nuk është parlamenti më maksimal për sa i përket ekselencës, por ka qenë shumë i mirë. Ka bërë punën e tij, ka çuar përpara detyrat e veta. Ka bërë gjëra që s’i ka arritur dot t’i bëjë se nuk kishte shumicat etj., por nuk ishte kriminel. Në vitin 2013, kur Edi Rama kuptoi që nuk fitonte më drejt dhe në mënyrë të ndershme, bëri paktin me dreqin, bëri paktin me kriminelët, i futi një pjesë në lista, një pjese u premtoi që do t’i bënte drejtorë, i futi në fushatë dhe më pas kemi inkriminimin dhe kanabizimin e të gjithë Shqipërisë. Tani, ne kemi bërë Ligjin e Dekriminalizimit. Shqiptarët nuk duhet të jenë të nderuar për faktin se kanë një ligj, se është nga më të fortët këtu. Unë e kam shkruar në atë kohë, atë ligj dhe nuk është se krenohem. Pra draftin fillestar e kam bërë, më pas kemi negociuar me palën socialiste. Nuk mund të krenohesh për një ligj të këtij lloji, se do të thotë që, në kohën që përdoret kjo kemioterapi, kemi përpara një kancer shumë të keq në Parlament. Ka dhënë efektet e tij, por sot Edi Rama e ka transformuar, nuk po fut kriminelë drejtpërdrejt, por po fut fëmijët e kriminelëve, ushtarët e kriminelëve, me ata vazhdon e bën fushatën, atyre po u kërkon përsëri në Durrës apo edhe në qarqet e tjera që të riangazhohen me paranë e tyre kriminale dhe me muskulin kriminal. Kështu që ne do të vazhdojmë për goditjen e krimit në zgjedhje. po e them për herë të parë në një televizion, pjesë e marrëveshjes së 5 qershorit kanë qenë jo vetëm amendamentet që u miratuan më 23 korrik, por ishin edhe dy paketa të tjera, një paketë me 7 ligje dhe një që do të ishte Kodi Zgjedhor i së ardhmes, i cili është askund, nuk u bë më kurrë, se Edi Rama e harroi që në momentin që sajoi ato amendamentet e para, e mbylli.

Çfarë parimesh kishte ky kodi i së ardhmes?

Kodi i së ardhmes parashikonte, në gjënë kryesore të tij, depolitizimin e administratës zgjedhore.

 Atë që tentoi ta bënte tani, por ju ishit kundër?

Jo, marrëveshja e 5 qershorit parashikon depolitizimin e administratës në të ardhmen, por vetëm për zgjedhjet e radhës do të mbeten komisionet siç janë. Dhe kjo është bërë mbi bazën e një propozimi që ka ardhur nga Bashkimi Evropian, duke pranuar BE-ja, me shkresë, që administrata publike shqiptare është e politizuar dhe depolitizimi i menjëhershëm do të ishte i rrezikshëm në këto kushte, dhe për rrjedhojë duhej të ishte gradual. Marrëveshja finale ishte që të mbeteshin kështu siç janë, por në të ardhmen duhet të jenë të politizuara. Ai model i depolitizuar do të ishte ky ligji i ri. Nuk e bënë kurrë. Vranë këshillin politik, e bllokuan me këto historitë e ndryshimeve kushtetuese dhe nuk është bërë kurrë. Por, për t’iu kthyer asaj që ju thatë për krimin, ne miratuam në Këshillin Politik edhe një paketë me shtatë ligje, për rol më të madh të policisë në procesin zgjedhor, për rol më të madh të Prokurorisë në procesin zgjedhor për të goditur krimin zgjedhor në forma të ndryshme. Por në mënyrë të veçantë ka një ndryshim, i cili kalon korrupsionin zgjedhor aktiv dhe pasiv në zgjedhje, që është praktikisht shit-blerja e votës, pra që dënon edhe atë që blen edhe atë që shet, ia kalon SPAK-ut. E dini ç’ka ndodhur? Kemi njoftimin zyrtar të zotit Gjiknuri për depozitimin me firmat e deputetëve socialistë të këtyre shtatë ligjeve në Parlament, por nuk dihet më se ku janë këto ligje. Jo vetëm që nuk janë në kalendarin 3-javor, duhej të ishin futur për miratim se u duhen zgjedhjeve, por nuk janë as në planin e punës së parlamentit. Verifikojeni dhe nuk janë aty. Si ka mundësi, shtatë ligje me asistencën e ODIHR-it, me konsensusin e Këshillit Politik, me mbështetjen e ndërkombëtarëve, që rrisin goditjen e krimit zgjedhor dhe shkeljet e tjera, që nuk rregullohen dot nga Kodi Zgjedhor, por rregullohen nga ligjet e tjera. Ku janë zhdukur shtatë ligjet që miratoi Këshilli Politik? Pra, janë futur diku në një sirtar pikërisht për të ulur mundësinë që Prokuroria të godasë më fort. Çfarë e pengon Prokurorinë sot? Nuk e ka penguar kurrë, por ia shtrënguam edhe më shumë vidhat Prokurorisë që të mos thotë “unë kisha këtë hapësirën këtu, e interpretova”. Jo, nuk ke hapësirë, do ta bësh këtë dhe do të japësh edhe llogari përpara parlamentit nëse nuk e bën, Prokuroria e zakonshme apo SPAK-u. Të dyja këto i ka zhdukur. Çfarë ka ndodhur? Ministrja Etilda Gjoni, e cila në vitin 2003 kur është miratuar dispozita që mbron gjyqtarët e Kolegjit Zgjedhor ndoshta ka qenë studente, ndoshta, nuk e di saktë, kërkon sot në emër të Reformës në Drejtësi, që qeveria të kapë Kolegjin Zgjedhor. Kur është miratuar Kodi Zgjedhor më 23 korrik, ka qenë në Parlament. Ne nuk kemi qenë. Ajo që kërkon është të hiqet dispozita që mbron gjyqtarët e Kolegjit nga goditja nëpërmjet Inspektoriatit të Lartë të Drejtësisë. Ne këtë e kemi vënë në vitin 2003, për të mbrojtur Kolegjin Zgjedhor nga presioni që do t’i vinte nëpërmjet goditjes që mund të bënte në atë kohë ministri i Drejtësisë bashkë me KLD-në. U thamë të dyve: “Ju duart larg”. Për 17 vite është gjithëpranuar me konsensus dhe nuk ka një rekomandim kundër. Por dua ta dijë kjo zonja, që dikur ka qenë edhe eksperte e Reformës në Drejtësi në këtë reformën që po bie copash, praktikisht merr notë edhe ajo bashkë me kolegët e saj që shkruan këtë gjë të shëmtuar, që e quajnë edhe Reformë në Drejtësi, që pas 4 vitesh nuk ka Gjykatë Kushtetuese. Mirë që s’ka folur një ditë për Gjykatën Kushtetuese, por na u kujtua për Kolegjin. Po më 23 korrik në Parlament, pse nuk e ngriti zërin të thoshte: prit, se kemi këtë problem. Se e mendonin që do të dilte një kolegj siç u duhej. Meqë nuk u doli ndoshta siç e duan ata, pra mund të ketë elementë që mund të mos u pëlqejnë, duan që t’i heqin nëpërmjet kësaj. Një pyetje tjetër: po pse në vitin 2016 këtë dispozitë që ishte aty nuk e hoqën në kuadrin e Reformës në Drejtësi? Sepse nuk e kishin në plan fare. Pra, është një histori që duan që edhe atyre që kanë kaluar vetingun, por që mund të mos i kontrollojnë dot, t’i godasin nëpërmjet Inspektoriatit të lartë të Drejtësisë dhe më pas nëpërmjet Këshillit të Lartë Gjyqësor, se i kanë në duart e tyre të dyja. Pra, jo vetëm që jemi përpara një tentative për kapjen e gjyqësorit zgjedhor, por ajo që kërkon Etilda Gjoni është prishje e pastër, e drejtpërdrejtë e marrëveshjes së 5 qershorit edhe në germën e saj.

/b.ha./Shqiptarja.com

TAG:
• reforma zgjedhore
• oerd bylykbashi
• zgjedhjet parlamentare 2021
• Listat e hapura