Tetë autorë, mbiemrat e të cilëve u bënë përcaktorë të dukurive globale

Disa janë përdorur, por më pas e humbën kuptimin për shkak të teprimit me to. Të tjerat e ruajnë ende kuptimin e tyre, por vazhdimisht keqkuptohen. Kjo dukuri nuk është diçka e re.Më poshtë janë 8 përcaktorë letrarë që ose janë të tepërt, të keqpërdorur ose janë ngatërruar me diçka tjetër.

Vonegatesk

Emërtuar sipas veprave të shkrimtarit Kurt Vonegat. Ato eksplorojnë shpesh dobësinë e botës që kemi rreth nesh, ndërsa i shtojnë doza të mëdha fantastiko-shkencore dhe kapërcime imagjinatash, për të zbehur disi peshën e absurdit dhe nihilizmit. Librat e tij paraqesin shpesh një botëkuptim shumë dëshpërues, por në të cilin personazhet arrijnë të këmbëngulin dhe madje të gjejnë pak lumturi pavarësisht gjithçkaje që u ka ndodhur.

Shembuj të mëdhenj të veprës së tij përfshijnë librat “Thertorja nr.5” dhe “Sirenat e Titanit’. “Kur një Tralfamadorian sheh një kufomë, gjithçka që ai mendon është se personi i vdekur është në gjendje të keqe në atë moment. Por i njëjti person është mirë në shumë momente të tjera. Tani, kur unë vetë dëgjoj se dikush ka vdekur, thjesht ngre supet dhe them atë që thonë Tralfamadorians mbi njerëzit e vdekur: Kështu shkojnë gjërat” (Thertorja nr5)

Dikensian

Emëruar sipas veprave të Çarls Dikens. Dikens ishte një shkrimtar anglez i Epokës Viktoriane, pra kur Perandoria Britanike ishte në kulmin e fuqisë së saj. Por në vend se të fokusohej tek lavdia e atdheut të tij, veprat e tij na çojnë në rrugët e varfra të Londrës, ku ai na tregon heronj të dërrmuar nën peshën e padrejtësisë sociale. Ky term mund të përdoret edhe politikisht për të kujtuar padrejtësitë e epokës viktoriane. Ndër librat dikensianë mund të përmendim “Oliver Tuist”, “Dejvid Koperfilld” etj.

Oruellian

Emërtuar sipas një libri të Xhorxh Oruell. Ky është sinonim i termit totalitar, pra i një dukurie të lidhur me aftësinë e shtetit apo të një organizate të ngjashme, për të mësuar gjithmonë se çfarë janë duke bërë qytetarët e saj. Pavarësisht punës së tij të voluminoze, Xhorxh Oruell mbahet mend kryesisht për “1984”, romanin e tij distopian mbi totalitarizmin.

Ne priremi ta keqpërdorim këtë term, pasi kamerat e sigurisë nuk janë dhe aq oruelliane . Terrori i vërtetë i makthit oruellian, nuk është se dikush ka shumë informacione se ku jeni dhe çfarë po bëni, por mundësia që ata të përpiqen ta përdorin atë për të shkatërruar individualitetin tuaj. “Krimi i mendimit nuk sjell vdekjen, krimi i mendimit është vdekja”.(1984)

Shekspirian

Emërtuar sipas veprave të Uilliam Shekspir. Ky i fundit konsiderohet me të drejtë dramaturgu më i mirë i të gjitha kohërave. Duke jetuar shkruar në Anglinë Elizabetiane, dramat dhe sonetet e tij e transformuan gjuhën angleze, dhe që atëherë janë përkthyer pothuajse në çdo gjuhë të botës.

Dialogu i tij është veçanërisht i rëndësishëm, personazhet e shprehin veten gjallërisht dhe janë aktuale edhe disa shekuj pas krijimit të tyre. Proza e shkëlqyer, luhatjet e karaktereve dramatike, apo edhe dialogu i mprehtë mund të quhen “shekspiriane”. Shembuj janë vepra si Hamlet, Makbeth, Romeo dhe Zhuljeta etj. “Të jesh apo të mos jesh, kjo është çështja. A është më fisnike të durosh hobet dhe shigjetat e fatit të egër, apo të rrëmbesh armën kundër një deti problemesh dhe t’i kundërshtosh, t’i japësh fund?“ (Hamleti)

Frojdian

Emërtuar sipas veprës së Sigmund Frojdit. Ndërsa idetë frojdiane për trajtimin e sëmundjeve mendore janë hedhur poshtë nga psikiatrit në favor të qasjeve më moderne, temat që ai eksploroi vazhdojnë të ndikojnë tek konceptimi popullor i psikoterapisë.

Idetë e tij mbi seksualitetin, Kompleksin e Edipit, imazhet fallike, efektet që mund të ketë fëmijëria mbi ju dhe dhjetëra koncepte të tjera që ju bëjnë të ndiheni në siklet me nënën tuaj, shfaqen rregullisht në mediat tona. Ne të gjithë priremi të bëjmë herë pas here referenca frojdiane.

Makiavelist

I emërtuar sipas veprës “Princi” të italianit Nikolo Makiaveli. Ai ishte një teoricien politik i Rilindjes dh jetonte në Firence. Në të, ai kundërshton idenë e një monarku të virtytshëm dhe të dhembshur, dhe mbron me forcë sundimin përmes forcës, intrigave dhe dinakërisë. Kjo markë cinike e real–politikës na jep edhe botën makiavelistike.

Pavarësisht nga konotacioni i tij negativ, një politikan makiavelist do të ishte një politikan shumë efektiv, pasi qëllimi i librit ishte t’u mësonte sundimtarëve se si të ishin efektivë. Më vonë, Napoleoni, Stalini dhe Musolini shkruan komente mbi “Princin” në kohën e tyre të lirë.

Kafkian

Emërtuar sipas veprave të Franc Kafkës. Botët që krijon Kafka në tregimet e tij paraqesin sisteme burokratike surrealiste, të cilat janë sa absurde aq edhe të ngjashme. Personazhet përjetojnë frikë dhe dëshpërim kur vendosen përballë një problemi pa fytyrë, të cilit nuk i intereson asgjë.

Megjithatë, një sistem tepër i ndërlikuar dhe i depersonalizuar nuk mjafton për të qenë kafkian. Pasi duhet të ketë një element të absurdot, që i tërheq zvarrë njerëzit pas vetes. “Këtu nuk mund të hyjë askush tjetër, pasi kjo hyrje është caktuar vetëm për ju. Tani do ta mbyll”(Porta para ligjit).

Drakonian

Drakoni ishte ligjvënësi i parë demokratik i Athinës. I zgjedhur me një platformë për vendosjen e ligjit dhe rendi, sapo erdhi në pushtet vendosi disa ligje tejet të ashpra. Edhe për vjedhjen e perimeve njerëzit dënoheshin me vdekje. Shumica e ligjeve të tij u ndryshuan nga Soloni kur kushtetuta athinase u ripunua disa dekada më vonë.

Por ligjet e tij mbi vrasjen u ruajtën. Ndërsa ashpërsia është një term relativ, shumica do të pajtoheshin se dënimi me vdekje vetëm për vjedhjen e një lakre është i tepruar. “Thuhet se kur e pyetën pse e kishte caktuar dënimin me vdekje për shumicën e veprave penale, Drakoni u përgjigj se për këto krime më të vogla dënimet i konsideronte si të merituara, dhe nuk kishte një ndëshkim më të madh për krimet më të rënda”. / Plutarku.

K.T./Shqiptarja.com

TAG:
• letersi